Tielet Repubblika Fran?i?a
It-
Tielet Repubblika Fran?i?a
(bil-Fran?i?,
La Troisieme Republique
, miktuba wkoll bħala
La IIIe Republique
) (1870-10 Lulju 1940) kien ir-re?im politku ta' Franza bejn
it-Tieni Imperu Fran?i?
u r-
Re?im ta' Vichy
. Din kienet demokrazija parlamentari repubblikana li twaqqfet fl-4 ta' Settembru 1870, wara l-waqgħa ta' l-Imperu ta' Napuljun III fil-
Gwerra Franko-Prussjana
.
Ir-repubblika kompliet it-tisħiħ tal-istruttura industrijali tal-pajji?, minkejja l-pre?enza ta' tradizzjoni agrikola b'saħħita u rrapre?entata sew kemm fuq il-pjan politiku kif ukoll fi tkabbir demografiku relattivament baxx. Wara ?mien ta' in?ertezza istituzzjonali (1870-1875), iddominat minn
Adolphe Thiers
u kkaratterizzat minn ?lied bejn repubblikani, bonapartisti u monarki?i, ir-re?im il-?did, li fl-1871 kellu jirreprimi il-
Komun ta' Pari?i
, intlaqat minn kri?i qawwija taħt il-presidenza Mac-Mahon (1873-1879), li kellu tendenzi konservattivi qawwija ħafna.
5 franki matul It-tielet Repubblika Fran?i?a (1873). Fidda.
M?iegħel li jirre?enja minn ma??oranza repubblikana, u segwit mill-presidenza Grevy (1879-1887) bdiet il-fa?i tal-bini ta'stat lajk, demokratiku u parlamentari, li tiegħu
Jules Ferry
, il-ħassieb wara l-espansjoni kolonjali tal-pajji? kemm fil-Lvant imbiegħed u fl-Afrika, kien il-protagonista prin?ipali. Sensiela ta' skandli fl-aħħar tas-snin tmenin, saħħaħ il-kurrenti nazzjonalisti u antiparlamentari, li tagħhom kien l-interpretu Boulanger (1886-1889); ir-repubblika, pero, imsaħħa kemm bl-għajnuna tal-fazzjoni kattolika (1890-1892) kif ukoll tal-istituzzjonijiet laj?i, rnexxiela tibqa' sħiħa, anki jekk bl-
Affaire Dreyfus
(1894-1906), għaddiet minn burraxka oħra.
Sal-bidu tas-seklu għoxrin, l-iskjerament tax-xellug (radikali u so?jalisti) rebaħ fuq il-moderati, u dan wassal biex l-istati ?ie sekolarizzat totalment fl-1905; ħafna mill-wiegħdiet għar-riformi so?jali pero baqgħu ma ?ewx imwettqa'. Il-politka internazzjonali u l-kwistjoni kolonjali mexxeww id-dibattiti politi?i
sal-Ewwel Gwerra Dinjija
(1914-1918) li ntrebħet minn Franza, u wasslet għall-għoti lura mill-?ermanja tal-
Alsazja
u l-
Lorenja
. Ir-
Rivoluzzjoni Bolxevika
u l-qsim tal-komunisti mill-moviment so?jalist wassal għar-rebħa provvi?orja tal-blokk konservattiv u nazzjonalist fl-1919. Dan il-blokk waqgħa fl-1924 u ?ie sostitwit minn kartell tax-xellug, li wara li ngħaqad mal-moderati, b'indikazzjoni ta' Poincare, ifforma kabinett t'unjoni nazzjonali (1926-1929) biex jaffa?ja l-kri?i ekonomika. Il-bidu tal-movimenti faxxisti, il-kreazzjoni ta' bosta gruppi tal-lemin, u ħafna skandli finanzjarji destabilizzaw ir-repubblika, ggvernata bejn l-1936 u l-1938 mill-Front Popolari ta' L. Blum u C. Chautemps, protagonista ta' ħafna riformi so?jali importanti.
Bir-radikali lura fil-poter taħt E. Daladier (1938-1940), l-oppo?izzjoni fjakka għall-politika barranija tan-na?isti u l-impreparazzjoni militari immarkaw ix-xhur ta' qabel il-bidu
tat-Tieni Gwerra Dinjija
f'Settembru 1939. Wara tmien xhur t'inattivita, l-armati fran?i?i ?ew assaltati minn dawk ?ermani?i, u b'Pari?i okkupata u l-Assemblea nazzjonali a??ornata għall-egħluq wara li ngħataw il-poteri kollha lil P. Petain fil-11 ta' Lulju 1940, inħoloq
Re?im kollaborazzjonista f'Vichy
.