Giuseppe Piazzi
professur
Ħajja
Twelid	Ponte in Valtellina , 16 Lulju 1746
Mewt	Napli , 22 Lulju 1826
Familja
Konjuga/i	Not married
Edukazzjoni
Lingwi	Taljan
Għalliema	Jerome Lalande
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	astronomu għalliem fl-universita matematiku Qassis fil-Knisja Kattolika Skopritur ta' o??etti astronomi?i
Impjegaturi	Universita ta’ Palermo Astronomical observatory of Palermo (en)
Xogħlijiet importanti	Skopritur ta' asterojdi
Premjijiet	List Sieħeb tas-So?jeta Rjali Premju Lalande  (1804) Premju Lalande  (1814)
Sħubija	So?jeta Rjali Akkademja Bavarjana tax-Xjenzi Akkademja tax-Xjenzi ta' San Pietruburgu Akkademja Russa tax-Xjenzi Akkademja tax-Xjenzi Prussjana Accademia Nazionale delle Scienze detta dei XL Akkademja tax-Xjenzi ta’ Torino

Giuseppe Piazzi (16 ta’ Lulju 1746 ? 22 ta’ Lulju 1826) kien qassis Kattoliku Taljan tal-ordni Teatina, matematiku u astronomu. Huwa stabbilixxa osservatorju f'Palermo, li issa sar l- Osservatorio Astronomico di Palermo ? Giuseppe S. Vaiana . ^[1] Forsi l-aktar skoperta famu?a tiegħu kienet dik tal-ewwel pjaneta nana, ?erere .

Ħajja bikrija [ immodifika | immodifika s-sors ]

Ma hemm l-ebda rakkont dokumentat dwar l-edukazzjoni xjentifika ta’ Piazzi fl-ebda bijografija tal-astronomu, lanqas fl-eqdem. Nafu ?gur li Piazzi għamel xi studji f'Turin, u x'aktarx attenda l-lezzjonijiet ta' Giovan Battista Beccaria. Fis-snin 1768?1770 kien residenti fid-Dar tat-Teatini f'S. Andrea della Valle, Ruma, waqt li kien qiegħed jistudja l-Matematika taħt Francois Jacquier .

F'Lulju tal-1770, ħa l-katedra tal-Matematika fl- Universita ta' Malta . F'Di?embru tal-1773, mar Ravenna bħala "prefetto degli studenti" u lettur fil-Filosofija u l-Matematika fil-Collegio dei Nobili, fejn baqa' sal-bidu tal-1779. Wara perijodu qasir li qatta' Cremona u Ruma, f'Marzu tal-1781 Piazzi mar Palermo bħala lettur tal-Matematika fl-Universita ta' Palermo (dak i?-?mien magħrufa bħala "Accademia de' Regj Studi").

?amm din il-kariga sad-19 ta’ Jannar tal-1787, meta sar Professur tal-Astronomija. Kwa?i fl-istess ħin, ingħata permess biex iqatta’ sentejn Pari?i u Londra, biex jagħmel xi taħri? prattiku fl-astronomija u wkoll biex jirran?a biex xi strumenti jinbnew apposta għall-Osservatorju ta’ Palermo, li hu kien inkariga li jwaqqaf.

Fil-perjodu li qatta’ barra, mit-13 ta’ Marzu tal-1787 sal-aħħar tal-1789, Piazzi sar jaf l-astronomi ewlenin Fran?i?i u Ingli?i ta’ ?mienu u kien magħruf bi??ejjed biex jordna l-famu? ?irku altazimutali mingħand Jesse Ramsden, wieħed mill-aħjar fabbrikant tal-strumenti tas-seklu 18. I?-?irku kien l-aktar strument importanti tal-Osservatorju ta’ Palermo, li l-fondazzjoni uffi?jali tiegħu saret fl-1 ta’ Lulju 1790.

Fl-1817, ir-Re Ferdinandu inkariga lil Piazzi bit-tlestija tal-Osservatorju ta' Capodimonte (Napoli), u ħatru Direttur ?enerali tal-Osservatorji ta' Napli u Sqallija.

Karriera fl-astronomija [ immodifika | immodifika s-sors ]

Kumpilazzjoni tal-katologu tal-istilel [ immodifika | immodifika s-sors ]

Huwa ssorvelja t-kumpilazzjoni tal-Katalgu ta' Palermo tal-istilel, li fih 7,646 entrata ta' stilel bi pre?i?joni bla pre?edent, ^[2] u l-ismijiet ?odda tal-istilel "Stilla Granata" (Mu Cepheimill) minn Herschel, u Rotanev u Sualocin. Il-katalgu ma kienx lest għall-pubblikazzjoni tal-ewwel edizzjoni qabel l-1803 u t-tieni edizzjoni fl-1814. ^[3]

Imħe??e? mis-su??ess tal-iskoperta ta' ?erer (ara hawn taħt), u parti mill-programm tal-katalgu tiegħu, Piazzi studja l-moviment tal-istilel biex isib kandidati għall-kejl tal-parallassi. Waħda minnhom, 61 Cygni , intgħa?let b'mod spe?jali bħala kandidata tajba għall-kejl ta' parallassi, li aktar tard sar minn Friedrich Wilhelm Bessel . ^[4] Is-sistema tal-istilla 61 Cygni kultant għadha tissejjaħ l-Istilla Ttir ta' Piazzi .

Il-pjaneta nana ?erere [ immodifika | immodifika s-sors ]

Fl-1 ta’ Jannar tal-1801 Piazzi skopra “o??ett stellari” li kien miexi kontra l-isfond tal-kwiekeb. Għall-ewwel ħaseb li kienet stilla fissa, i?da ladarba nduna li timxi, sar konvint li kienet pjaneta, jew kif sejħilha hu, “kewkba ?dida”. Semmieha ?erere.

Fil-?urnal tiegħu, huwa kiteb:

“  Id-dawl kien ftit baxx, u tal-kulur ta' ?ove , i?da simili għal ħafna oħrajn li ?eneralment huma meqjusa tat-tmien kobor. Għalhekk ma kelli l-ebda dubju li kienet xi ħa?a oħra għajr stilla fissa. Fil-għaxija tat-tnejn ta' Jannar irrepetejt l-osservazzjoniji tiegħi, u wara li sibt li ma tikkorrispondix la fi?-?mien u lanqas fid-distanza mi?-?enit mal-osservazzjoni ta' qabel, bdew jidħluli xi dubji dwar l-e?attezza tagħha. Wara daħħali suspett kbir li tista' tkun stilla ?dida. Filgħaxija tat-tlieta ta' Jannar is-suspett tiegħi ?ie kkonvertit f'?ertezza, billi nkun assigurat li ma kinetx stilla fissa. Madankollu qabel għamiltha magħrufa, stennejt sal-lejla tar-raba’, meta kelli s-sodisfazzjon nara li mxiet bl-istess rata bħal fil-jiem ta’ qabel.  ”

Minkejja li ħaseb li kienet pjaneta, huwa ħa atitudni konservattiva u ħabbarha bħala kometa . F’ittra lill-astronomu Barnaba Oriani ta’ Milan kiteb dwar is-suspetti tiegħu:

“  Ħabbart din l-istilla bħala kometa, imma peress li mhix akkumpanjata minn xi nebulosita u, barra minn hekk, peress li l-moviment tagħha huwa tant bil-mod u pjuttost uniformi, għaddieli minn moħħi diversi drabi li tista’ tkun xi ħa?a aħjar minn kometa. Imma kont attent li ma navvanzax din is-suppo?izzjoni lill-pubbliku.  ”

Huwa ma setax josservaha għal ?mien twil bi??ejjed peress li ma damitx ma ntilfet fid-dija tax- Xemx . Ma setax jikkalkula l-orbita tagħha bil-metodi e?istenti. Wara l-matematiku Carl Friedrich Gauss ?viluppa metodu ?did għall-kalkolu tal-orbita li ppermetta lill-astronomi jillokalizzawha mill-?did. Wara li l-orbita tagħha ?iet determinata aħjar, kien ?ar li l-assunzjoni ta' Piazzi kienet korretta u dan l-o??ett ma kienx kometa i?da aktar qisu pjaneta ?għira. B’kumbinazzjoni, kien ukoll kwa?i e?att fejn il-li?i Titius-Bode bassret li se jkun hemm pjaneta.

Piazzi semmieha "Ceres Ferdinandea," wara l-alla Rumana u Sqallija tal-qamħ u r-Re Ferdinandu IV ta' Napli u Sqallija . Il-parti Ferdinandea wara twaqqgħet għal ra?unijiet politi?i. Irri?ulta li ?erere kienet l-ewwel, u l-akbar, mill- asterojdi li je?istu fi?-?inturin tal-asterojdi. Illum ?erere tissejjaħ pjaneta nana .

Unuri wara l-mewt [ immodifika | immodifika s-sors ]

L-astronomu Charles Piazzi Smyth li kien bin l-astronomu William Henry Smyth u twieled l-Italja kien imsemmi għalih. Fl-1871, statwa ra ta’ Piazzi skolpita minn Costantino Corti tqegħdet fil-pjazza ewlenija tal-post fejn twieled, Ponte. Fl-1923, l-1000 asterojde li ?iet innumerata issemiet għalih: 1000 Piazzia. Il-krateru lunari Piazzi issemma għalih fl-1935. Iktar re?entement, karatteristika kbira tal-albedo, x'aktarx krateru, skopruta mit- Teleskopju Spazjali Hubble fuq ?erere, ingħatat l-isem informali Piazzi .

Xogħlijiet [ immodifika | immodifika s-sors ]

• Discorso recitato nell'aprirsi la prima volta la Cattedra di astronomia nell'Accademia de' r. Studj di Palermo,Stamperia reale, Palermo, 1790 [1]

Referenzi [ immodifika | immodifika s-sors ]

Sorsi [ immodifika | immodifika s-sors ]

• Clifford Cunningham, Brian Marsden, Wayne Orchiston. (2011) "Giuseppe Piazzi: the controversial discovery and loss of Ceres in 1801." Journal for the History of Astronomy, Vol. 42.
• Cunningham, C. J. (2001). The First Asteroid. Star Lab Press. ISBN 978-0-9708162-2-1 .
• Fodera Serio, G.; Manara, A.; Sicoli, P. (2002). "Giuseppe Piazzi and the Discovery of Ceres" (PDF) [2] .pdf In W. F. Bottke Jr.; A. Cellino; P. Paolicchi; R. P. Binzel (eds.). Asteroids III. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. pp. 17?24.
• Fox, William (1913). "Giuseppe Piazzi" . In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 

Ħoloq esterni [ immodifika | immodifika s-sors ]

• En?iklopedija Kattolika entrata għal Giuseppe Piazzi
• Giuseppe Piazzi and the Discovery of Ceres
• Ritratt ta’ Giuseppe Piazzi mill-Arkivju Di?itali tar-Rekords tal-Osservatorju Lick, il-Kollezzjonijiet Di?itali tal-Librerija tal-UC Santa Cruz

Portal Matematika