Franco Debono
(
9 ta' Marzu
1974
) huwa l-Kummissarju tal-Li?ijiet. Huwa avukat u kien Membru Parlamentari fi ħdan il-
Partit Nazzjonalista
mill-2003 sal-2012, meta' waqqa' l-Gvern wara nuqqas ta' qbil mat-tmexxija tal-Priministru
Lawrence Gonzi
.
Ħa l-edukazzjoni tiegħu fil-
Kulle?? San Alwigi
u kompla l-istudji tiegħu fl-
Universita ta' Malta
fejn studja l-li?i u t-teolo?ija bħala qasam sussidjarju. Franco kiseb il-warrant biex jipprattika bħala avukat fl-2000. It-te?i tiegħu kient titratta l-aspetti kostituzzjonali tal-organizzazzjoni u l-finanzjament tal-partiti politi?i.
Huwa beda jaħdem għal rasu f'uffi??ju ?-
?urrieq
. Sa mill-bidu tal-karriera tiegħu spe?jalizza fil-kamp penali u llum imexxi uffi??ju legali
Franco Debono and Associates
b'uffi??ji ?ewwa ?-?urrieq u l-Belt
Valletta
li jispe?jalizza wkoll fl-oqsma tal-li?i ?ivili u kummer?jali. Taħt it-tmexxija tiegħu jaħdmu l-avukati
Marion Camilleri
,
Angie Muscat
u
Amadeus Cachia
.
Fl-Elezzjoni ?enerali tal-2003 ikkontesta mal-Partit Nazzjonalista fuq il-ħames distrett u kiseb 1130 vot tal-ewwel preferenza, u kien elett. Huwa re?a' kien elett fl-elezzjoni tal-2008.
Minn wara l-elezzjoni tal-2008, Debono kellu diversi kwistjonijiet mat-tmexxija tal-gvern tal-Priministru
Lawrence Gonzi
.
Nhar l-14 ta' Di?embru 2009 Debono ħalla l-Parlament qabel ma ttieħed vot fuq emendi tal-Oppo?izzjoni. Il-Gvern kellu jserraħ fuq il-casting vote tal-Ispeaker. Debono re?a' lura l-Parlament għall-vot finali. Wara nħatar chairman tal-Kumitat għall-Kodifikazzjoni tal-Li?ijiet. Ħamest ijiem wara talab iktar rispett għall-Parlament, id-dritt li wieħed ikellem avukat qabel l-interrogazzjoni u l-li?i li tirregola l-finanzjament tal-partiti.
Fl-2011, huwa ikkritika bl-aħrax ir-riforma fit-trasport pubbliku u wasal biex fl-4 ta' Novembru astjena waqt il-votazzjoni fuq il-mozzjoni ta' sfidu?ja mressqa mill-Oppo?izzjoni fil-Ministru
Austin Gatt
. Dan wassal biex il-Ministru Gatt, ?amm postu bil-vot tal-Ispeaker. Diversi laqgħat tal-e?ekuttiv tal-Partit Nazzjonalista fuq il-mozzjoni ma kinux irnexxielhom jikkonvin?u lil Franco Debono biex jivvota kontra din il-mozzjoni kif għamlu d-deputati l-oħrajn tal-Gvern.
Ftit jiem biss wara din il-kwistjoni, Debono ppre?enta mozzjoni li fiha jesi?i li l-Parlament jiddiskuti diversi nuqqasijiet li hemm fil-qasam tal-?ustizzja u Intern li jaqa' taħt il-Ministru Carm Mifsud Bonnici. Debono f'dikjarazzjoni li għamel f'Di?embru 2011, qal li "jien informajt lill-Prim Ministru li ma kontx se nagħti appo?? aktar lill-Gvern u li hu jista' jibqa' miexi u jagħmel elezzjoni, jekk ma jaqsamx il-ministeru tal-?ustizzja u l-intern... Il-Prim Ministru talabni għal aktar ?mien, i?da jien insistejt li hu wegħedni dan. Jonqos biss sena għall-elezzjoni ?enerali u għalhekk kull ?urnata li tgħaddi hi ?urnata mitlufa. Jekk il-ministeru ma jinqasamx issa, mhux se jkun hemm ?mien biex isir dan." Debono qal li hu tkellem diversi drabi dwar dan mal-Prim Ministru Lawrence Gonzi u mas-Segretarju ?enerali tal-Partit Nazzjonalista, Paul Borg Olivier. Debono qal li "jien se n?omm kelmti bħal m'għamilt meta astjenejt. Nistenna li membri oħrajn i?ommu kelmthom ukoll, b'mod partikolari fejn jirrigwarda kwistjonijiet delikati li jolqtu d-drittijiet fundamentali u l-?ustizzja." Debono saħaq li l-Gvern għandu jpo??i fuq l-ixkaffa il-proposti li saru f'abbozz ta' li?i li ?ie ppre?entat ri?entament mill-Ministru Carm Mifsud Bonnici. Debono qal li "mhux se nittollera li ji??aqilqu l-lasti. Nittama li kulħadd fehem li s-sitwazzjoni fil-qasam tal-?ustizzja għandha b?onn attenzjoni ur?enti. Dan il-pajji? mhux ta' Lawrence Gonzi jew ta' Edgar Galea Curmi. Il-pajj? hu tal-poplu Malti kollu u t-tmexxija għandha tkun kontabbli."
Nhar is-6 ta' Jannar 2012 il-Prim Ministru Lawrence Gonzi għamel tibdil fil-Kabinett. Chris Said sar il-Ministru tal-?ustizzja, Konsultazzjoni Pubblika u l-Familja, Mario de Marco sar Ministru tat-Turi?mu, il-Kultura u l-Ambjent, waqt li Jason Azzopardi sar il-Ministru tal-Kompetizzjoni ?usta u l-Konsumatur. Il-Ministru Carm Mifsud Bonnici ?ie responsabbli mill-Intern u ma' dan ?didulu l-Affarjiet Parlamentari. Dolores Cristina saret Ministru tal-Edukazzjoni u x-Xogħol.
Dakinhar stess, Franco Debono, f'kummenti lill-?urnal
L-Orizzont
, qal li "din mhix demokrazija. Għal darb'oħra l-Prim Ministru Lawrence Gonzi re?a' ħa l-pariri tiegħi. Jien nagħti l-pariri u huma jimxu fuqhom u jwettquhom. Illum Malta spi??at f'Oligarkija, gvern immexxi minn ftit nies. Dan hu gvern tal-ftit. Jien għedt u kont ikkwotat fuq dan, li jekk joffrili xi kariga nara dakinhar. Sa fejn naf jien ma sejjaħx nies ?odda. Sejjaħ lill-istess nies. Lill-‘elite'. Lill-istess u?uħ. Imma basta jaħqarni lili. Krudelta din. Krudelta fl-aqwa tagħha."
Debono, għamilha ?ara li f'vot fuq fidu?ja fil-Gvern hu kien se jivvota kontra. Qal dan waqt li għamilha ?ara li m'għadx fadallu aktar fidu?ja fil-Prim Ministru Lawrence Gonzi. Sostna wkoll li l-Prim Ministru Lawrence Gonzi għandu jirri?enja, għax b'dak li għamel wera l-i?balji li għamel tul dawn l-aħħar erba' snin. Hu qal li jaqbel mat-talba li għamel il-Kap tal-Oppo?izzjoni, Joseph Muscat ? dik li jintalab vot ta' fidu?ja fil-Parlament fejn sostna li hu se jivvota kontra l-Gvern. Waqt li ddikjara li Lawrence Gonzi mhux Alla i?da hu biss Prim Ministru. Qal li l-pajji? għaddej minn ħafna tbatija minħabba r-ras iebsa. Nhar it-13 ta' Jannar 2012, il-Kap tal-Oppo?izzjoni ħabbar li l-Oppo?izzjoni kienet se tressaq vot ta' sfidu?ja fil-Gvern. Il-vot tressaq fis-27 ta' Jannar imma Debono astjena.
Nhar it-30 ta' Mejju 2012, f'?ew? votazzjonijiet li saru marbutin mal-mozzjoni mressqa mill-Oppo?izzjoni Laburista, fosthom dik tar-ri?enja tal-Ministru
Carm Mifsud Bonnici
, hu vvota mal-Oppo?izzjoni.
Il-vot kien ta' 35 vot favur il-mozzjoni u 34 kontra. Dan wassal biex il-Ministru Mifsud Bonnici rri?enja immedjatament, liema ri?enja ?iet a??ettata mill-Prim Ministru Lawrence Gonzi, waqt li l-istess Prim Ministru ressaq mozzjoni ta' fidu?ja fil-Gvern li se tibda ti?i diskussa fl-4 ta' ?unju 2012.
Nhar l-20 ta' Lulju 2012, l-E?ekuttiv tal-Partit Nazzjonalista ikkundanna lil Franco Debono, Jeffrey Pullicino Orlando u Jesmond Mugliett għall-mod kif ivvutaw fil-Parlament. Nhar it-12 ta' Lulju 2012, l-E?ekuttiv tal-Partit Nazzjonalista dde?ieda li Franco Debono, Jeffrey Pullicino Orlando u Jesmond Mugliett mhux se jitħallew jikkontestaw l-elezzjoni ?enerali li jmiss f'isem il-Partit Nazzjonalista.
Nhar l-10 ta' Di?embru 2012, Franco Debono flimkien mal-Oppo?izzjoni Laburista vvota fil-Parlament kontra l- Ba?it imressaq ?imagħtejn qabel u allura dan m'għaddiex b'35 vot kontra l-34 favur, u l-Gvern Nazzjonalista waqa'.Dan ?iegħel lill-Priministru Lawrence imur l-għada għand il-President tar-Repubblika Dr George Abela fil-Palazz il-Belt biex jissu??erilu li l-Parlament ji?i xolt u tissejjaħ elezzjoni ?enerali bil-Parlament ixolji fis-7 ta' Jannar, 2013, waqt li l-elezzjoni ?enerali ssir fl-istess jum mal-elezzjoni tal- kunsilli lokali, ji?ifieri s-Sibt 9 ta' Marzu 2013.
Fl-aħħar diskors tiegħu fil-Parlament huwa qal hekk, fost affarijiet oħra:
"Illum permezz ta dan il-vot mhux biss qed terga tirristabbilixxi ruha s-supremazija ta' dan il-parlament fis-sens tal-iskrutinju tal-ezekuttiv, tal-gvern izda wkoll nittama li qed inpoggi l-pedament u l-ewwel gebla ta' demokrazija moderna Ewropea. Dan hu mument storiku fejn il-parlament rega ha
centre stage
fis-sistema politika taghna ? l-poplu huwa sovran permezz ta dan il-parlament u gvern irid l-approvazzjoni ta' dan il-parlament biex imexxi u mhux l-ispin ta' bloggers, gurnalisti u xandara, u l-finanzjament okkult ta' certi negozjanti parassiti."
Sa Jannar 2013 Debono kien għadu jikkunsidra l-possibilta li jwaqqaf partit politiku ?did i?da dan ma rrealizzax ruħu. Nhar it-2 ta' Marzu 2013 fuq l-istazzjon tal-Partit Laburista ħabbar li hu ma kienx se jivvota għall-Partit Nazzjonalista fl-Elezzjoni ?enerali imma kien se jivvota għall-bidla, b'indikazzjonijiet ?ari li se jivvota għall-Partit Laburista billi fuq il-blogg tiegħu qal li vot għall-Alternattiva ikun vot moħli.
Wara l-
Elezzjonijiet ?enerali 2013
, huw nħatar Kummissarju għal-Li?ijiet.