Т?г?лд?р хуур

Т?г?лд?р хуур
	англ.: Piano , итал.: Pianoforte , герм. Klavier
	Гранд т?г?лд?р хуур ба босоо т?г?лд?р хуур
Ангилал	Чавхдаст х?гжмийн зэмсэг ; даралтат х?гжмийн зэмсэг
Дуугаралтын цараа
Ойр т?рлийн зэмсэг	Челеста , чембало , янчир
Х?гжимчин
	Т?г?лд?р хуурчдын жагсаалт ; Ангилал:Т?г?лд?р хуурч

Т?г?лд?р хуур ( лат. клавис ?т?лх??р“, ?товчлуур“ гэсэн ?гтэй м?н д?йцнэ) гэдэг нь хуучны алхан т?г?лд?р хуурыг цааш нь х?гж??лсэн орчин ?еийн хэлбэр нь юм. Алхан т?г?лд?р хуурын товчлуурыг дармагц жижигхэн алх тусгай механик ?йлдлээр чавxдасыг цохин дуугардаг х?гжмийн зэмсэг юм. Т?г?лд?р хуурын дэлхий даяар т?гээмэл хэрэглэдэг нэр нь Пианофорте эсвэл товчлон Пиано гэх ба ??ний учир нь алхан т?г?лд?р хуураар анх удаа дууны х?гийг тасралтг?йгээр аяархан (пиано) ба чанга (форте) хоёрын хооронд ??рчл?н тоглох боломжтой болжээ. ?н?? ?ед т?г?лд?р хуурын далавчит (англиар grand piano ) ба пианино (англиар upright piano ) гэсэн ?ндсэн хэлбэр??д байдаг. С??лийн хувилбарыг ярианы хэлэнд жирийн ?т?г?лд?р хуур“ хэмээн хэрэглэдэг.

Орчин ?еийн т?г?лд?р хуурыг тоглож буй талаас нь ?звэл даралтат х?гжмийн зэмсэг, дуу гаргалтыг ?д??ж буй талаас нь харвал цохилуурт х?гжмийн зэмсэг харин хэлбэлзлийн медиум талаас нь харвал чавхдаст х?гжмийн зэмсэг юм.

Нэршил [ засварлах | кодоор засварлах ]

Клавис ( латинаар ?т?лх??р“) гэх ?г нь дундад зууны х?гжмийн онолд ?сгээр тэмдэглэдэг дууны эгшгийн шатлалын нэр байв. Учир нь энэ ?сгэн эгшиг нь заримдаа орган х?гжмийн товчлуур дээр шууд бичигддэг байснаас ??дэн клавис гэсэн нэртэй товчлуур х?ртэл байсан аж. Х?гжмийн нотонд ?сэгт эгшиг нь эгшгийн шугамт системийн ?мн? бичигддэг байсан ба эндээс бас х?гжмийн т?лх??р гэх ойлголт бий болжээ. Англи хэлний key гэх ?г нь олон утгыг илэрхийлэх ба ??нд т?лх??р, эгшгийн шатлал, товчлуур, х?гжмийн т?лх??р гэх зэргээр ?н??г х?ртэл хэрэглэгдэж байна. ^[1]

Б?х товчлуурыг нэгтгээд clavis (клавис-?товчнууд“) нь францын clavier (клавиэр) ?товчлуур“, германы Clavier (клавийр-?товчлуур“) хэмээн нэрлэнэ. Монгол хэлэнд дээр ?г??лсэнчлэн б?х ?нгийг (з??лн??с чанга руу) хоорондоо тасралтг?йгээр гаргадагаас шалтгаалан т?гс т?г?лд?р буюу т?г?лд?р хуур хэмээн нэрлэсэн байх магадлалтай. ^{[
баримт хэрэгтэй
]} 18-р зууны т?гсг?л гэхэд б?х даруулт х?гжмийн зэмсгийг, м?н т??нчлэн орган ( салхин т?г?лд?р хуур )-ыг х?ртэл, т??ний дуу ??сгэх т?р?л з?йлээс ?л хамааруулан т?г?лд?р хуур нэрийн дор нэгтгэжээ ( Себастиан Вирдунг , 1511; Якоб Адлунг , 1758).

Далавчит т?г?лд?р хуураас (хэвтээ чавxдастай) ил??тэйгээр пианиног (итал. ?жижиг пиано“, босоо чавxдаст) ихэнхдээ т?г?лд?р хуур хэмээх нэршлээр т??ний х?рээг хязгаарлах бас бий. Харин цахилгаан, дижитал даралтат х?гжим бий болсноос хойш механикаар дуу гаргадаг хийц б?хий х?гжмийн зэмсг??дийг т?г?лд?р хуур гэх боловч пианогийн хувьд дижитал хувилбарыг нь ч бас дижитал пиано хэмээн нэрлэдэг хэвээр ?лджээ.