С?мо

С?мо нь Японы ?ндэсний спортын т?р?л б?г??д Японоос гарал б?хий тулааны урлаг юм. Мэргэжлийн с?мо нь японд "ооз?мо" гэгддэг. Япон хэлэнд хоорондоо золгон барилддаг тулааны урлагийг "с?мо" гэх ба "?дэ с?мо - Гар барилдаан", "Аши с?мо - Х?л барилдаан", "Юби с?мо - Хуруу барилдаан" гэж бий. Дэлхий дахинд с?мотой ижил т?рлийн тулааны урлаг олон бий. Монгол б?х , Хятадын Ш?айшао, Солонгосын Сырым, Окинава арлын Шима зэрэг юм.

С?могийн т??х [ засварлах | кодоор засварлах ]

Мэргэжлийн с?могийн т??хийн тухай О-з?мо эндээс уншина уу.

Эртний ?еийн с?мо [ засварлах | кодоор засварлах ]

С?мо анх ??ссэн ?е нь маш эртний ?е юм. Японы тооллын Коб?н эрин (МТ 3-р зууны дунд - 6-р зуун т?гсг?л)ий ?ед хийгдсэн (Ханива, С?эки, Дог?? зэрэг) шавар эдлэл болон баримлууд дээр с?могийн д?рс, зураглалууд байдаг.

"Кожики" хэмээх Японы т??хийн зохиолын оршил хэсэг болох "Японы домог"-т Такэмиказ?чи Такэминаката хэмээх 2 бурхан хоорондоо х?чээ ?зэж буй зураг бий. Энэ нь с?могийн ??сэл болсон гэгддэг.
Нара эринд зохиогдсон " Зууны японы бичиг " хэмээх т??хийн ботиос ?зэхэд, бурхад биш х?м??с хоорондын хамгийн эртний барилдааныг С?йнин хааны тооллын 7 он(Манай тооллын ?мн?х 22 он)д болсон Номино С?к?нэ болон Таймано Кэхая 2-н барилдаан гэж бичжээ. Энд "С?к?нэ нь Кэхаяг "Х?л мэх"-р хаяхдаа нурууны ясыг нь хугалан хороосон" хэмээн бичсэн байдаг. Мэдээж одоогийн с?могоос ялгаатай тулааны урлаг байсан нь ойлгомжтой. М?н энэх?? барилдааныг ж?догийн эхлэл байсан ч гэх нь бий. С?к?нэг с?мог эхл??лсэн ?в?г дээдэс хэмээн ш?тсээр ирсэн.
" Эртний бичиг "-ийн С?йнин хааны бичээст анхлан с?могийн тамирчныг "Рикиши - Х?чтэн" хэмээх хэллэгийг хэрэглэсэн байна.

Дээрх т??хий ботиудад Кэйко хааны тооллын 40 онд (МТ 110 он) Ямато Такэр?номикото нь Яматонок?ни (Одоогийн Нара аймаг)-н Иб?ки хэмээх уулын бурхныг н?цгэн гараараа буулгаж авахаар зэр зэвсгээ орхин явсан тухай бичсэн байдаг.

" Зууны японы бичиг "-т, Ю?ряк? хааны тооллын 13 оны (469 он) намар 9 сард Ю?ряк? хааны тушаалаар ?нэмэ буюу хааны ордны ?йлчлэгч 2 эмэгтэйд ф?ндоши буюу тухайн ?еийн эрэгтэй х?ний дотуур ?мдийг ?мс??лэн ??рсдийг?? магтан ярих Инабэно Манэгийн урд с?могоор барилдуулсан байна.
" Зууны японы бичиг "-н Коокёк? хааны тооллын 1-р он (642 он)д бичсэнчлэн Хяк?сай улсын Хааны овгийнхныг хамгаалах цэрэгт х?н шалгаж элс??лэхийн тулд залуу цэрг??дийг с?могоор барилдуулж байжээ.

Нара болон Хэйан эрин [ засварлах | кодоор засварлах ]

" Ман Ёо Шю? " хэмээх Японы эртний дууны дээжисийн 5-р ботьд 730 он болон 731 оны с?мо барилдаж байсан тухай тэмдэглэл бий.
Шёом? эзэн хаан (724 он - 749 он) нь газар нутаг б?рийн тосгодоос с?мо барилддаг х?м??сийг х?чээр цуглуулах зарлиг гарган, жил б?рийн 7 сарын 7-ны оройн ёслолын ?ед с?мо барилдуулж байхаар болжээ.
Хэйан эрины ?ед с?мо нь хааны ордны дотор чухал байр суурь эзлэх ёслол болжээ.
Хааны ордон дахь с?могоос гадна жирийн иргэдийн дунд ч с?мо дэлгэрч, "Шорооны с?мо" "?всний с?мо" гэж нэрлэж байжээ. Т??нээс гадна сам?рай нар нь бие бялдар болон сэтгэл з?йн хатуужил олох бялдаржуулах урлаг болгон с?могоор хичээллэж байжээ. М?н "Бурхны с?мо" гэж байсан нь газар тариалан эрхлэгч ардууд ?р тариа арвин хураахыг бэлэгшээж с?мо барилдан ёсолдог байжээ.

Камак?ра болон М?ромачигийн эрин [ засварлах | кодоор засварлах ]

Камак?рагийн эрингийн ?ед Минамотоно Ёримото нь с?мог х?хи?лэн дэмжиж байв.
М?ромачигийн эринээс ?мн? нь энгийн хувцастайгаар с?мо барилдаж байжээ. М?н "дохё" буюу тусгай дэвжээг?й байсан байна.
Сэнгок? эринд Ода Ноб?нага нь с?мог х?хи?лэн дэмжиж, анхлан "дохё" дээр барилдах саналыг гаргаж байжээ.

Сэнгок? болон Эдо эринээс хойш [ засварлах | кодоор засварлах ]

Эдо эрингээс с?мо нь мэргэжлийн ажил болон х?гжжээ. Нарийн мэдээллийг Мэргэжлийн с?мо сэдвээс уншина уу.
Шёовагийн 11 оны 6 сард, тухайн ?еийн бага сургуульд с?мо нь албан ёсны хичээл болж орж эхэлсэн.
Эдо эринээс Дэлхийн 2-р дайн х?ртэл эмэгтэй с?мо байсан. Ойрын хэдэн жилд сонирхогчдын эмэгтэй с?мо буюу "Шинэ с?мо" нь дэлгэрч байгаа.

С?могийн нэршл??дийн тухай [ засварлах | кодоор засварлах ]

" С?мо " гэдэг ?г нь эртний " с?махи " гэдгээс " с?маф? " болж, дараа нь " с?мо " болжээ.
М?н с?мо нь "тэгой" гэж н?цгэн гараараа тулалдах гэсэн утгатай ?гээр илэрхийлж байжээ.
Мэргэжлийн с?могийн тамирчныг японоор "рикиши", "с?мотори" гэж нэрлэдэг. Энгийн ярианд бол "О с?мо сан", монголчууд бол с?мочин, с?мо б?х гэж нэрлэх нь их.

С?могоор барилдах тухай [ засварлах | кодоор засварлах ]

4.55м диаметртэй дугуй хэлбэртэй дэвжээ буюу "дохё" дээр с?могийн ?мсг?л болох маваши ?мс?н барилдана. Дэвжээнээс гарах болон ?вд?гн??с дээш биеийн хэсэг нь дэвжээнд х?рсэн нь ялагддаг. Хориотой мэх хийсэн тохиолдолд "гёожи" буюу засуул нь шийднэ.
Хориотой мэхийг д?рэмчлэн тогтоохоос ?мн? бол Чичих, цохих, ?шигл?х нь хориотой байжээ .

Энгийн барилдаан нь дараах дараалалтайгаар явагддаг.

Шикири [ засварлах | кодоор засварлах ]

Дугуй хэлбэртэй дэвжээ р?? орж хоорондоо нилээн холхон зогсож н??р н??рээ харалцдан, хагас сууж атгасан гараа "шикири сэн" буюу бэлтгэлийн зураасанд х?ргэнэ. ??нийг "Шикири" гэдэг. Хэдэн ч удаа хийж болох ч, ихэнхдээ цагийн хязгаар тогтоосон байдаг.

Барилдааны Тачиай [ засварлах | кодоор засварлах ]

Атгасан гараа дэвжээнд х?рсэн байдалтайгаар 2 с?мочин нь харц тулгарсан ?едээ зэрэг босч барилдаан эхэлдэг (Тачиай гэдэг нь японоор нийлж босох утгатай гэсэн ?г). ??нийг "тачиай" гэнэ.
Тачиай нь дэлхий бусад оронд байдагг?й, японы онцлог б?хий арга юм. 2 тал нь хоорондоо ямар нэг дохио зангааг?йгээр эхэлдэгт байгаа юм. "Шикири"г хэд хэдэн удаа хийх хооронд 2 с?мочин нь хоёулаа барилдахаар шийдсэн ?едээ л босдог ба засуул нь ихэнх спортод байдагчлан тэмцээн эхэлснийг зарлах биш магадлах л ??рэгтэй юм.
С?могийн рикиши нь нас, ?нд?р, жин харгалзахг?йгээр хоорондоо барилддаг.

С?могийн дайрах/довтолгоо мэх [ засварлах | кодоор засварлах ]

Зайнаас бие биеэ гараа т?лхэх болон зайлж цохих гэх мэт олон мэх байдаг. Монгол б?хийн сэрв?? барьцнаас хийдэг ихэнх мэх дээр т?лхэх мэх хэрэглэн давуу барьц байрлал олж авахыг зорино.
"Маваши"-гаас барилцан (золгож) хоорондоо мэх хийлцэнэ.

Мэхийн т?р?л [ засварлах | кодоор засварлах ]

Шидэх, х?л болон гараар этэх, мурих, эр??дэх (投げ?掛け?反り?捻り) т?рлийн мэх??д голлоно.
1928 оны 1 сарын 12-ноос эхлэн NHK нь радиооор с?могийн тэмцээнийг шууд дамжуулж эхэлжээ. ??нтэй холбогдуулан нэг барилдаан дахь цагийн хязгаарыг тогтоосон байна. Мак??чи нь 10 мин, Ж?рёо 7 мин гэж тогтоожээ. ??нээс ?мн? бол тачиай нь толгойгоо нийл??лсэн байдлаас эхлэн, цагийн хязгаарг?й барилдаж байжээ.