Даяарчлал нь дэлхийн эдийн засгийн ?с?н нэмэгдэж буй нэгдсэн дэг ёсоор олон улсын худалдааны гаалийн татвар, экспортын барааны т?лб?р ба импортын барааны тоо хэмжээ буурахаас хамаардаг. Гол зорилго нь бараа болон материаллаг баазыг нэмэгд??лэх, бас х?д?лм?рийн олон улсын салбарын ?йлчилгээний ?р ?г??ж??р мэргэшилт нь катализид орсон. Энэ нь б?с нутгийн аж ахуй, нийгмийн соёл нь харилцаа холбоо тээвэрлэлт ба худалдааг нэгтгэн ?йл явцыг нь д?рсэлдэг. Энэ ?г нь эдийн засгийн даяарчлал гэдэг ?гтэй т?стэй утгатай ?ндэсний эдийн засаг нь олон улсын эдийн засагт худалдаа, гадаадын х?р?нг? оруулалт, н??дэл суудал, технологийн цар х?рээ ба батлан хамгаалалтаар нэгдэнэ. Ямар ч байсан даяарчлал нь ихэвчлэн эдийн засгийн, технологийн, нийгмийн, улс т?рийн ба байгалийн тогтолцоогоор удирдагдан явдаг. Энэ ?г нь т??нчлэн хэл яриа буюу нэрд гарсан соёл, соёлын т?вшингийн улс хоорондын эргэлтээс хамаарана.

Даяарчлалын т??х [ засварлах | кодоор засварлах ]

Торгоны зам ба халуун ногооны худалдааны замын цар х?рээг Османы эзэнт г?рэнд 1453онд хаасан. Даяарчлалын т??хэн гарал ??сэл бол тэмцэлийн эхлэл тийм боловч хэдэн эрдэмтэд даяарчлалын гарал ??сэл орчин ?ед оршино гэж ?здэг бусад нь ??ний эсрэг хандлагатай байдаг. Магадг?й ихэнх туйлын ?нэн санаануудын нэг нь эдийн засагтай хамааралтай Андре Гундер Франк ын онол байсан. Франк М.Э.? 3000 жилийн ?мн? Шумер болон Инд м?рний сав газрын иргэншилийн хоорондын худалдаа наймаа , харилцаа холбооны дараа даяарчлал сэргэсэн гэдэгтэй санал з?р?лдс?н. Даяарчлалын тодорхойлолтын санаанууд дээр ш??мжлэгчид ихээр маргалддаг.

Грекд худалдааны т?в хотууд т?вл?рс?н ба ?рг?н х?рээтэйгээр Энэтхэгээс Испанилуу тэлж байлаа. Александрия , Афин, Атойк гэх мэт т?в??д, Хеленистик ?ед эртний даяарчилсан эдийн засагийн соёл нь эртний даяарчлалыг илтгэдэг. Бусад нь эртний даяарчлалын хэлбэр худалдаа наймааны харилцаа холбоо Ромын эзэнт г?рэн Парфианы эзэнт г?рэн Хан г?рэний хооронд байсанг ойлгосон. Хятадын баруун хэсгээс эхлээд Парфианы эзэнт г?рний хил хязгаарт х?рээд ?ргэлжлээд Ром х?ртэл худалдаа наймааг ихэсгэж, ялгаж торгоны замыг х?гж??лсэн. Грекийн 300н х?л?г онгоц Грек-Ром ба Энэтхэгийн хооронд 1 жилийн аялал хийдэг ба жил б?р бараа таваар нь 300000 тоннд х?рч байв.

Исламын оргил ?е бол бас нэгэн чухал эртний даяарчлалын ?е юм. Еврейч ??д ба Мусалман худалдаачид, судлаачид хуучин ерт?нц?д эдийн засагийг тогтоож ?р д?нд даяарчлал ??ссэн. Энэ ?ед элсэн чихэр,давуу зэрэг нь улам боловсронгуй ?рг?н хэрэглээтэй болж ирсэн. Мусалманы ерт?нц?д, Арабын соёлд суралцаж байхад Хажж одон орон судлалыг б?тээсэн байна.

Монголын эзэнт г?рний х?чирхэгжилтийн ?ед Хятад ба Дорно дахины худалдааны т?в??д торгоны замын дагуу тогтворг?йжиж эхэлсэн.

13-р зууны Монголын х?чирхэгжилтийн ?ед хэдэн товч тодорхой даяарчлалын хэлбэр??д байсан . Энэ нь анхны олон улсын шуудан холбоог байгуулсан . Т?в Азийн хот мужуудад дамжуулах хэсг??дийг жигдр??лж хурдан дамжуулах болсон яг л тахал ?вчин шиг, эндээс ?зэхэд дэлхийн даяарчлалын ?е шатууд харагддаг.

Дараагийн ?е бол эртний даяарчлалын ?е юм. Далайн эргийн Европын хаант улсууд сэргэж эхэлсэн нь онцгой юм. Эхлээд Португал ба Испани эзэнт г?рэн дараа нь Нидерланд ба Британий эзэнт г?рэн 17-р зуунд даяарчлал нь т??нчлэн бизнесийн эсрэг болж ирсэн. Британийн з??н Энэтхэгийн гэх мэт компаниуд байгуулагдсан (1600 онд) ихэвчлэн олон ?ндэстний нэгдэлээр илэрч байсан. 1602 онд Нидерландын з??н Энэтхэгийн компани байгуулагдсан.

Газар з?йн их нээлт ийн ?ед даяарчлалд шинэ ??рчл?лт авчирсан. Анхан ?едээ Еврази ба Африк нь материал ба биологийн солилцоо хийдэг тогтсон соёлтой байсан. 15-р зууны с??лчээр Португалийн хаант улс Кастилийн хаант улс нь анх судалгааны экспидицийг Африк болон Америкруу илгээжээ. Америкийг Кристофер Колумб 1492 онд нээсэн. Европчууд Америкыг колончлон ?ргэлжилсэн ба маш том ?рг?н арилжаа наймааг ургамал, амьтад, хоол х?нс, боолоор хийдэг байсан нь з??н болон барууны соёлыг илтгэж байна. 16-р зуун Европийн далайчид Америкаас шинэ ?р тариаг з??д?г байсан нь дэлхийн х?н амыг ?с?х?д чухал н?л??лс?н.

19-р зуунд Их Британи маш х?чтэй эдийн засагтай болсон, Яагаад гэвэл ?йлдвэрлэлийн технологи болон дэлхийн харилцаа холбооны усан онгоц болон галт тэрэг зэрэг х?гжис?н. 19-р зуунд даяарчлалын эрэн ?е орчин ?еийн хэлбэртэй болж эхэлсэн. Х?н амын ?с?лт нь ?рг?н хэрэгцээний б?тээгдэх??нийг ихээр шаардах болсоноор ?йлдвэр??д хямдхан гэрийн хэрэгцээний б?тээгдэх??нийг хямдаар хийх болсон нь эдийн засгийн хуваарилалт юм. Даяарчлалын ?ед 19-р зууны шууд т?рэмгийллийн ?еийг бий болгосон. Иргэний (1-2)-р дайны дараа Британи Энэтхэгийг байлдан дагуулж энэ нутгийн олон тооны х?н ам Европийн экспортийн барааны хэрэглэгч болсон. Энэ ?ед Африкийн Сахар бол Номхон далайн арлуудыг дэлхийн тогтолцоонд нэгтгэж чадааг?й байлаа. ??ний дараагаар дэлхийн шинэ хэсэг болох Африкийн Сахар зэргийг нээж байлдан дагуулж байлаа, Европчууд байгалийн баялагийг гарц буюу б?тээмж болгож байсан ба резин, алмааз ^{[ permanent dead link ]} ба н??рс зэргээр т?лшний худалдаагаар Европийн улсуудад х?р?нг? оруулж тэдний колон улс болон Нэгдсэн Улсад (United States) туслалцаа ?з??лж байв. Дэлхийн 1-p дайны ?ед буюу 20-р зууны эхээр орчин ?еийн даяарчлал нурж эхэлсэн , гэвч дэлхийн 2-р дайны дараа буцаж сэргэсэн байна. Энэ сэргэлт нь улс т?рчдийн т?л?вл?г??ний ?р д?нд худалдаа наймааны хил хязгаарт т?в?г учруулсан. Тэдний ажил Bretton Woods conference-г тэрг??лэх зорилготой байсан, санал нэгтэйгээр улс т?рийг тэрг??лэх олон улсын худалдаа ба санх??гийн тогтолцоог буулгах ба хэдэн, олон улсын инстут байгуулж даяарчлалын ?йл явцыг хянах байлаа. Барууны соёлын экспортын бараанууд нь шинэ т?рлийн т?х??р?мж??д болох : кино, зурагт,радио ба х?гжим олон улсын тээвэрлэлт ба цахилгаан холбооны х?гжил дээшилж орчин цагийн даяарчлалд багтаж байлаа. Энэ институт нь олон улсын Банкны х?гжил ба ??рчл?лтийг багтаадаг ба олон улсын м?нг?н байгууллагыг багтаадаг. Даяарчлал нь технологийн х?гжил??р хувьсан ??рчл?гдд?г. Дэлхийн 2-р дайнаас хойш олон улсын худалдаа наймаанд саад болж санал нэгтээгээр олон улсын Гаалийн татвар ба Худалдааны Ер?нхий Тохиролцооны залгамжлагч нь Дэлхийн худалдааны байгууллага. Дэлхийн экспорт 1970 онд 8.5% , 2001 онд 16.2% болж ?сс?н юм. 1990-оноос харилцаа холбооны ?нэ нь ?сс?н, компьютерт ??рчл?лт орж бага цалинтай ажилын байрны хэлбэр??д ихээр гарсан. Энэ нь нягтлан бодох б?ртгэл, программын х?гжил бас инженерийн загварчлал зэргийг багтаана. 2000 оны с??лээр дэлхийн ?йлдвэрлэл маш муудсан. Зарим судалгаа шинжилгээнд дэлхий дахин даяарчлалруу явж байна гэж ?зэж байна, энэ нь эдийн засгийн нэмэлт ?с?лттэй холбоотой. Хятад дэлхийн хамгийн том экспортлогч болох нь гарцааг?й.