Сувереност или суверенитет (од фр. souverainete , од лат. superanus - ?врховенство, господарство“) ? исклучиво право на врховна политичка (на пр. законодавна, судска, и/или извршна) власт над извесен географски регион, група на лу?е или себеси. Суверен претставува врховната законодавна власт, ко?а не е подредена никому.

Поим [ уреди | уреди извор ]

Изворот на или оправданоста за сувереноста (?од Бога“ или ?од народот“) треба да се различи од неговата примена од страна на владините сектори. Ка? демократските држави, сувереноста го има народот. Ова се нарекува народна сувереност ; може да се применува непосредно, како ка? народно собрание , или почесто, посредно, по пат на избори за претставници на народот. Ова се нарекува претставничка демократи?а - систем на управува?е ко? денес на?често се сре?ава. Народната сувереност ?а сре?аваме и во други облици, како уставни монархии , по политичка реалност обично идентични на Комонвелтот . Системите на претставничка демократи?а исто така може да се мешаат со други облици на управува?е, како на пример референдумите во многу зем?и.

Според ово? модел, националната сувереност е со вечно и исконско потекло, како природата или Бог, легитимира??и го Бож?ето право на кралевите ка? апсолутните монархии и теократиите .

Поформална разлика се прави по тоа дали законот е то? што е суверен, кое сочинува вистинска правна држава: пишаниот закон (ако е уставно коректен) важи и е применлив, дури и против политичката вол?а на народот, с? додека не биде формално променет по процедура на уставни промени. Во потесна смисла на зборот, секо?а отстапка од ово? принцип значи револуци?а или пуч, без оглед на намерите.

Ка? уставното и ме?ународното право, концептот на сувереноста се однесува и на правото на полна власт на владата врз сопствените работи во рамките на дадена географска територи?а, и во извесен контекст, правото на разни органи (како судови) на правна ?урисдикци?а, а не по мандат или под надзор. Одредува?ето на тоа дали неко? ентритет е суверен или не не е егзактна наука, туку работа на дипломатски договор.

Кратка истори?а на концептот за сувереноста [ уреди | уреди извор ]

Всилевс е старогрчкиот концепт за ?суверен“, ко? одредува ко? има авкторитас , ко? се разликува од прост империум , ко? им припа?а на архони (или ? магистрати “).

Жан Боден (1530-1596) се смета за современиот иници?атор на концептот на сувереноста, со неговите Шест книги за државата (1576) ко? го претставува суверениот како владетел над секо? човечки закон , ко? одговара само пред Бож?ето и природното право . Така то? го предефинира Бож?ето право на кралевите , веле??и дека: ? Сувереноста е апсолутната и вечна власт на една држава “. Сувереноста е апсолутно , па така неделиво, но не и без граници: важи само за ?авната сфера, а не и за приватната . Сувереноста е вечна, биде??и не истекува со не?зиниот имател (како авкторитас ). Со други зборови, сувереноста не е ничи?а сопственост: во суштина, таа е неоту?ива.

Овие одлики подоцна решително го обликувале концептот на сувереноста. Истите ги нао?аме и ка? теориите на општествен договор , како на пример онаа на Русо (1712-1778) со неговата дфиници?а за народна сувереност , ко?а се разликува само по тоа што то? го смета народот за суверен. Исто така сувереноста е неоту?ива - Русо ?а отрфла разликата поме?у потеклото и примената на сувереноста, разлика на ко?а се засноваат уставната монархи?а или претставничката демократи?а . Маки?авели , Хобс , Лок и Монтеск?е исто така играле клучни улоги во формира?ето на концептот на сувереноста.

Карл Шмит (1888-1985) ?а дефинира сувереноста како мо?та на ?одредува?е на вонредна состо?ба “, во обид, според ?ор?о Агамбен , да се спротивстави на мисле?ето на теори?ата на Валтер Бен?амин според ко?а насилството е сосема ту?о на законот. Хетердоксниот концепт на сувереноста на Жорж Бата? , ко? може да се нарече ?противсувереност“ (антисуверенитет), исто така инспирирал мислители како Жак Дерида , Агамбен и Жан-Лук Нанси .

Разни гледишта за сувереноста [ уреди | уреди извор ]

Посто?ат разни гледишта за сувереноста кои се во огромна мера различни, и се засноваат на моралната основа на сувереност. Овие можат да се искажат преку разните основи за правни системи:

• Симпатизерите на Бож?ето кралско право велат дека монархот е суверен по Бож?е право, а не по народна согласност. Ова мое да се разбере како систем на апсолутна монархи?а .
• Во втората книга на ? Општествениот договор “ од Русо (1762) се работи за сувереноста и не?зините права. Сувереноста, или општата вол?а, е неоту?ив и не може да се пренесе; невидлив е, биде??и по сво?ата суштина е општ; непогрешлив е и секогаш во право, неговата мо? е одредена и ограничена од општиот интерес; де?ствува по пат на законот. Законот е одлуката по општа вол?а по некое праша?е кое го засега општиот интерес, но иако општата вол?а е секогаш во право и сака само добро, не?зиното расудува?е не е секогаш просветено, па така не секогаш може да увиди каде лежи општото добро; затоа потребен е законодавец. Но законодавецот сам по себе нема авторитет; то? е само водич по предлог закони, додека само народот (т.е. суверениот или општата вол?а) го има правото да ги донесе и наметне тие закони.
• Демократи?ата се заснова на концептот на народна сувереност . Претставничките демократии дозволуваат (наспроти ставот на Русо) пренос на сувереноста од народот во парламентот или владата. Парламентарна сувереност се однесува на претставничка демократи?а каде парламентот е врховниот извор на сувереност, а не извршната власт.
• Анархистите и некои либертари?анци го отфрлаат сувереноста на државите и владите. Тие велат дека сувереноста се содржи во поединецот, како Анарх како суверен поединец .
• Некои симпатизери на демократската глобализаци?а сметаат дека националните држави треба да ?а предадат дел од сво?ата мо? на светска влада управувана од светски гра?ани кои засега се огранизирани на ме?увладина база.

Клучниот елемент на сувереноста во законодавна смисла е исклучивоста на ?урисдикци?а .

Особено кога одлуката е донесена од еден суверен ентитет, и нико? нема право да ?а поништи. Друг правен елемент на сувереноста е тоа што та не треба да стои само по законот, туку дека и мора да се применува. (?Нема де ?уре сувереност без де факто сувереност“.) Со други зборови, не е доволно да се биде прогласен за суверен, ниту само применува?е на суверена мо?; sovereignty за вистинска сувереност се потребни обата елементи.

Територи?ална сувереност [ уреди | уреди извор ]

Триесетгодишната во?на , верскиот конфликт ко? го зафатил на?големиот дел од Европа, се завршила со т.н. Вестфалиски мир во 1648 каде се воспоставил принципот на територи?ална сувереност како доктрина на немеша?е во работите на други држави. Во 1789 Француската револуци?а ?а пренела сувереноста од рацете на суверениот владетел во рацете на наци?ата (народот).

Сувереноста во ме?ународното право [ уреди | уреди извор ]

Во ме?ународното право , сувереност е легитимната примена на власт од страна на една држава . Де ?уре сувереноста е законското право на тоа; де факто сувереноста е способноста за фактичка примена на мо?та Странските влади можат, но не мора да го признаат сувереноста на еден ентитет.

На пример, во теори?а и Народна Република Кина и Република Кина се сметале себеси за суверени влади над сета копнена Кина и Та?ван . Аико некои странски влади ?а признаваат Република Кина за суверена, на?ве?ето ?а признаваат НР Кина. Ме?утоа де факто, НР Кина ?а применува сво?ата суверена власт над копнена Кина, а не Та?ван, додека Република Кина има фактичка власт само над Та?ван и некои околни острови, но не и копнена Кина. Биде??и амбасадорствата посто?ат само ме?и суверени државни странки, зем?ите кои ?а признаваат НР Кина имаад де факто, но не и де ?уре дипломатски односи со Та?ван по пат на 'претставништва', како Американскиот институт во Та?ван наместо амбасада.

Автономната покраина Косово во Срби?а е сличен пример, каде српската влада е де ?уре суверена сила, но Обединетите Нации имаат де факто власт уште од 1999 . Покраината с? уште се смета за дел од Срби?а, иако српската влада нема практична контрола врз регионот.

Сувереноста може да важи дури и кога сувереното тело не поседува територи?а или неговата територи?а е под делумна или целосна окупаци?а од странски сили. Светиот Синод се нашол во оваа ситуаци?а поме?у припо?ува?ето на Папската Држава кон Итали?а ( 1870 ) и потпишува?ето на Латеранските договори ( 1929 ), кога бил признаен за суверен од страна на многу (главно Римокатолички ) држави, иако немал територи?а ? ситуаци?а ко?а се решила со тоа што со Латеренските договори на Светиот Синод му се дал суверенос над Ватикан . Суверениот воен ред на Малта е исто така бестеритори?ално тело кое себеси се смета за суверен ентитет, иако не е универзално признаен за таков.

Така, прогонетите влади наа многу европски држави (како да речеме Норвешка и Холанди?а ) за време на Втората светска во?на се сметале за суверени, и покра? странската окупираност на нивите територии; нивната фактичка власт продолжила по ослободува?ето на териториите. Владата на Кува?т била во слична ситуаци?а виз-а-ви ирачката окупаци?а од 1990 до 1991 год.

Суверен како титула [ уреди | уреди извор ]

Во ретки случаи титулата ?суверен“ не е само генерички поим, туку фактички (дел од) формалното зва?е на шефот на државата .

Така, од 22 ?уни 1934 до 29 ма? 1953 (титулата ? Цар на Инди?а “ била укината на 15 август 1947, по ретроактивен проглас од 22 ?уни 1948), Кралот на ?ужна Африка во доминионот ?ужна Африка имал зва?е: ? по милост Бож?а “, на Велика Британи?а, Ирска и Британските Доминиони преку Мори?ата Крал, Заштитник на Верата, Цар на Инди?а и Суверен во и над ?ужноафриканската Уни?а“. Со крунисува?ето на Елизабета II на престолот на ?ужна Африка во 1952, титулата се променила во ?Кралица на ?ужна Африка и Не?зините други Кралства и Територии, Глава на Комонвелтот“, паралелно на зва?ето кое го користи во речиси сите други зем?и членки на Комонвелтот .

Поврзано [ уреди | уреди извор ]

• Кметство
• Базилевс ? древен концепт за сувереност
• Колонизаци?а
• Диктатура
• Бож?е право ( Боден , Хобс и др.)
• Водство
• Неинтервенци?а
• Пленарна власт
• Самоодредба
• Самосопствеништво
• Теории на општествен договор ( Хобс , Лок , Русо )
• Држава
• Сузеренство
• Парламентарна сувереност
• Народна сувереност
• Суверенист
• Вестфалиска сувереност
• Jus Cogens право

Извори и надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

• Променливиот карактер на сувереноста во ме?ународното право и ме?ународните односи Архивирано на 15 ?уни 2007 г. од Винстон П. Неган и Крег Хамер од Левинскиот правен коле?, Флоридски универзитет (англиски)
• Етимологи?а он-ла?н (англиски)
•  Оваа стати?а содржи текст од дело сега во ?авна сопственост :  Herbermann, Charles, уред. (1913). Catholic Encyclopedia . Robert Appleton Company. Отсутно или празно |title= ( help ) CS1-одржува?е: ref=harv ( link )
• Сувереност во Стенфордската филозофска енциклопеди?а (англиски)
• Изумира?ето на националните држави (англиски)
• Заштитата на националните суверени права по ме?ународните закони Архивирано на 29 ?уни 2006 г. - од Д-р Фе?сал Ел-Рфоу, доцент на политички науки, ?ордански универзитет, Претседател на Гандиевиот центар за стратешки науки (англиски)
• СветскиДржавници (англиски)
• Каталонскиот обид за 'сувереност' , БиБиСи вести (англиски)
• Игор ?анев , Legal Aspects of the use of a provisional name for Macedonia in the United Nations System, American Journal of International Law, Vol.93, no. 1, January 1999 [1] Архивирано на 21 септември 2013 г.