한국   대만   중국   일본 
Сомалиски ?азик ? Википеди?а Пре?ди на содржината

Сомалиски ?азик

Од Википеди?а ? слободната енциклопеди?а
Сомалиски
Af-Soomaali
????? ?????????
Застапен во Сомали?а , Етиопи?а , ?ибути
Подрач?е Африкански Рог
Говорници 15 милиони  (2007) [1]
?азично семе?ство
афроазиско
Писмо латиница (службено), арабица , османи?а, борама
Статус
Службен во   Сомали?а
  Сомалиленд
Признаен како малцински во   Кени?а
Регулативен орган Регионална академи?а за сомалиски ?азик
?азични кодови
ISO 639-1 so
ISO 639-2 som
ISO 639-3 som
{{{mapalt}}}
Говорното подрач?е на сомалискиот ?азик

Сомалискиот ?азик (изворно: Af-Soomaali ; арапски : ????? ????????? ) е ?азик од низинска источнокушитска гранка на афроазиското семе?ство . На?сродни ?азици се афарскиот и оромскиот . Сомалискиот е на?добро документиран кушитски ?азик , [2] со академски трудови пред 1900 г.

Горворници, застапеност и статус [ уреди | уреди извор ]

Сомалискиот е државен и службен ?азик на Сомали?а почнува??и од 1972 г., со неговата стандардизаци?а и усво?ува?ето на латиницата . ?азикот го говорат Сомали?ци во Сомали?а , Етиопи?а , ?ибути , ?емен и Кени?а , како и од сомалиската ди?аспора низ светот. Точниот бро? на говорници е непознат. Според еден извор, ?азикот го говорат 7,78 милиони жители во самата Сомали?а и уште 12,65 милиони ширум светот. [3] Според други извори, [4] , сомалискиот го владеат 13 милиони лу?е, но често се сре?ава бро?ката од 25 милиони лица. [5]

Нареч?а [ уреди | уреди извор ]

?азикот има три нареч?а: северно, бенадирско и ма?ско. Стандардниот ?азик се води според северносомалискиот говор. Бенадирското (кра?брежно) нареч?е е застапено во приморските подрач?а на Бенадир , од Кадале? на ?уг до Марка , вклучува??и го Могадишу и непосредната околина. Овие кра?брежни говори имаат фонеми што не посто?ат во стандардниот ?азик.

Фонолошки особености [ уреди | уреди извор ]

Сомалискиот ?азик има 22 согласки , со барем по една во секое место на творба [6] освен надгласилното . Посто?ат пет основни самогласки , секо?а со предна и задна, како и кратка и долга вари?анта. Со тоа ?азикот има вкупно 20 чисти самогласни гласови. Покра? тоа, посто?ат три тона : висок, низок и надолен.

Согласки [ уреди | уреди извор ]

Согласни фонеми
  Дво-
уснени 		Уснено-
забни 		Забни Венечни Преднеп.-
венечни 		Свиени Предно-
непчени 		Задно-
непчени 		Ресично-
надглас. 		Голтнички Гласилни
Носни m         n                            
Избувни   b     t? d?           ?     k ? q??       ?  
Слеани                 t?                          
Стру?ни     f       s   ?           x~χ       ħ ? h  
Трепетни             r                            
Приближни             l         j w            

/?/ е звучна свиена избувна согласка . Понекогаш се изговара како едноударната согласка [?] поме?у самогласки.

Безвучните избувни согласки /t/ и /k/ секогаш се приздивни.

Ресичната стру?на согласка /χ/ честопати се изговара како [x] , т.е. безвучна заднонепчена стру?на согласка . Сите зборови со оваа фонема се усвоени од арапскиот. Може да претрпат ?сомализаци?а“ со нивна замена со избувната согласка /?/ .

/?/ ( звучна готлничка стру?на согласка ) може да има крут глас.

/r/ честопати се изговара со глас и може да биде делумно обезвучена. Поме?у самогласки може да има еден удар.

Самогласки [ уреди | уреди извор ]

Сомалискиот има пет самогласни творби. Сите пет разликуваат дишна и груба вари?анта и имаат долги и кратки облици. Со издолжува?ето не се менуваат останатите одлики на самогласката.

Посто?ат пет дифтонзи, и сите се ?авуваат во преден и заден и долг и краток облик, освен /?i/ ко? не се ?авува како заден.

Монофтонзи
  Предни Задни
кратки долги кратки долги
Затворена предна незаоблена /
Речиси затворена речиси предна незаоблена 		i iː ? ?ː
Полузатворена предна незаоблена /
Полуотворена предна незаоблена 		e eː ? ?ː
Речиси отворена предна незаоблена /
Отворена задна незаоблена 		æ æː ? ?ː
Полуотворена заоблена од сред. ред /
Полуотворена задна заоблена 		? ?ː ? ?ː
Затворена заоблена од сред. ред /
Затворена задна заоблена 		? ?ː u uː

Дифтонзи
Првиот елемент е напред Првиот елемент е назад
кратки долги кратки долги
æi æːi ?? ?ː?
æ? æː? ?u ?ːu
ei eːi ?? ?ː?
?i ?ːi ?? ?ː?
?? ?ː? ?u ?ːu

Граматика [ уреди | уреди извор ]

?азикот е аглутинативен , со различни додавки за падеж, род и бро?. Забележителна разлика поме?у сомалискиот и на?ве?ето индоевропски ?азици е постое?ето на пове?е облици ка? личните заменки, употреба на честички во реченицата за укажува?е на задршката (фокусот), широка употреба на тонови за означува?е на падеж и бро?, како и поларитет на родот (еден ист збор има различен род во еднина и множина).

Лексика [ уреди | уреди извор ]

На?важните лексички заемки во ?азикот се преземени од арапскиот ?азик . Ова се должи на вековните врски на Сомали?ците со соседните арапски народи на општествен, културен, трговски и верски план. Денес се забележани 1.436 арапски заемки, [7] , а се смета дека порано арабизмите биле уште позастапени. [8]

Посто?ат и извесни заемки од итали?анскиот и англискиот стекнати во колони?алниот период. Со осамосто?ува?ето на зем?ата, создадени се и многу неологизми , за претставува?е на поими од областа на управува?ето и образованието.

Писмо [ уреди | уреди извор ]

Сомалиско-арапска плоча (XIV век).

Во подалечното минато, сомалискиот се пишувал со древно писмо. [9] Оттогаш наваму, ?азикот се пишува со пове?е разни писма . Од нив на?застапена е сомалиската латиница , прогласена за службена во 1972 г. [10] Азбуката ги содржи сите букви од англиската освен p , v и z . Има 21 согласка и 5 самогласки. Не се користат надредни други посебни знаци, со исклучок на апострофот, ко? ?а претставува гласилната согласка (не стои на почеток на зборот). Посто?ат три согласни диграфи : DH, KH и SH. Писмото исто така не го бележи тонот и положбата на самогласките (задна или предна).

Низ истори?ата ?азикот се пишувал на разни писма како арабицата итн. Вададово писмо. [11] Во XX век се осмислени и неколку матични сомалиски писма: ?османи?а“, ?борама“ и ?кадаре“, наречени по нивните автори. [12]

Наводи [ уреди | уреди извор ]

  1. ↑ ?Сто на?големи ?азици на светот во 2007 г.“ ( Varldens 100 storsta sprak 2007 ) ? Национална енциклопеди?а на Шведска
  2. ↑ ?A software tool for research in linguistics and lexicography: Application to Somali“ . Архивирано од изворникот на 2020-03-27 . Посетено на 2013-03-24 .
  3. ↑ Сомали?а - Ethnologue (англиски)
  4. ↑ Gordon (2005)
  5. ↑ ?архивски примерок“ . Архивирано од изворникот на 2010-12-30 . Посетено на 2013-03-24 .
  6. ↑ согласно табелата на МФА
  7. ↑ Soravia (1994) од речникот на Агостини (1985)
  8. ↑ Versteegh, Kees (2008). Encyclopedia of Arabic language and linguistics, Vol. 4 . Brill. стр. 273. ISBN   9004144765 .
  9. ↑ Ministry of Information and National Guidance, Somalia, The writing of the Somali language , (Ministry of Information and National Guidance: 1974), стр. 5
  10. ↑ Economist Intelligence Unit (Great Britain), Middle East annual review , (1975), стр. 229
  11. ↑ ?архивски примерок“ . Архивирано од изворникот на 2009-04-03 . Посетено на 2013-03-24 .
  12. ↑ David D. Laitin, Politics, Language, and Thought: The Somali Experience , (University Of Chicago Press: 1977), стр. 86-87
  1. Diriye Abdullahi, Mohamed. 2000. Le Somali, dialectes et histoire . Ph.D. dissertation, Universite de Montreal.
  2. Saeed, John Ibrahim. 1987. Somali Reference Grammar. Springfield, VA: Dunwoody Press.
  3. Saeed, John Ibrahim. 1999. Somali . Amsterdam: John Benjamins.

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

Нормативна контрола
Преземено од ? https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сомалиски_?азик&oldid=5078974 “