Ова е стати?а за народноослободителната борба на македонскиот народ во сите три дела на Македони?а. За народноослободителното движе?е во вардарскиот дел, видете Народноослободителна борба во Вардарска Македони?а .

Народноослободителната борба на Македонците во Бугари?а , во Грци?а и во ?угослави?а не била раководена од еден центар. Таа била раководена од комунистички партии во соодветните држави, но тие партии имале различни ставови за македонското национално праша?е. Ме?утоа сите комунистички партии кои де?ствувале во одделните делови на Македони?а и сред македонскиот народ, требале да водат сметка за бара?ата и интересите на Македонците, биде??и македонското националноослободително движе?е во сите делови на Македони?а кон кра?от на четвртата децени?а од 20 век, непосредно пред започнува?ето на Втората светска во?на , навлегло во нова и повисока фаза на разво?. Тоа е време во кое, во сите три дела на Македони?а без оглед на поделеноста и непостое?ето на политичка и организациона поврзаност ме?у револуционерните сили на македонскиот народ, благодарение на претходните борби, на традици?ата и изградената колективна историска и национална свест, процесот на афирмаци?а на македонскиот национален и политички индивидуалитет, изразен низ формата на одбрана на правото за самосто?ност на македонскиот народ, ги зафатил скоро сите слоеви. Во сите три дела на Македони?а на дневен ред се нашла борбата за признава?е на националната самобитност на Македонците, борбата за афирмаци?а на македонскиот ?азик и за открива?е на сопственото историско битие. Тоа е период во ко? се акцентирала потребата од организиран и осмислен напор за афирмаци?а на националното културно наследство на македонскиот народ и за развива?е на современата македонска култура. ^[1]

Окупаци?а на Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Дел од темата Македонци Култура Книжевност · Уметност Фолклор · Музика · Носии Кино · Ку?на · Спорт · Архитектура Истори?а Национална преродба НОБ ( 1941 - 1944 ) НОФ ( 1945 - 1949 ) Државност АСНОМ Н.Р Македони?а ( 1944 - 1991 ) Р Македони?а (од 1991 ) Распространетост Албани?а · Бугари?а Грци?а · Срби?а Македонска ди?аспора Тематски Православна Црква Македонци муслимани Македонски ?азик п р у

Окупаци?ата на Македони?а во Втората светска во?на била спроведена по капитулаци?ата на Кралството ?угослави?а и Кралството Грци?а . Притоа, освен порано вклучениот Пирински дел на Македони?а, Бугари?а го анектира и на?големиот дел од Вардарскиот дел и дел од Еге?скиот дел на Македони?а (до реката Струма и островите Тасос и Самотраки?а ), со вкупно 21.460 км ² и околу 876.000 жители.

Итали?а го доби на?големиот дел од Западна Македони?а со градовите Тетово , Гостивар , Кичево , Дебар и Струга , на?големиот дел од преспанските села и Костурско, Леринско и Кожанско во Еге?скиот дел на Македони?а, со вкупно 4.314 км ² и со околу 232 ил?ади жители. Во ?ули, тоа окупационо подрач?е било препуштено на анектира?е од квислиншка Албани?а . Така, Еге?скиот дел на Македони?а, ко? дотогаш се нао?ал под грчка власт, бил поделен под бугарска, итали?анска и германска окупаци?а (Солунско, Воденско и Гумен?иско).

Заедно со германската во?ска што навлегувала во Македони?а, во Скоп?е пристигнала од Бугари?а една група на македонски политички емигранти, кои заедно со месни Македонци, под заштита на германската воена власт, на 13 април 1941 година го формирале Бугарскиот централен акционен комитет . Сета активност на Акциониот комитет требало да послужи како основа за што побрзо презема?е на административната власт во Македони?а од страна на Бугари?а и аргумент за не?зино анектира?е.

Поме?у 9 и 10 ма? 1941 година, бил формиран Албански комитет во Тетово , ко? побарал ово? град да биде ослободен од Итали?а и приклучен кон Албани?а . По примерот на Албанскиот комитет во Тетово , слични комитети биле формирани и во други градови во западниот дел од Вардарска Македони?а . Бугарската окупаци?а на Вардарска Македони?а започнала во втората половина на април 1941 година, а презема?ето на новите административно-полициски органи се одвивала бргу. По доа?а?ето на бугарските воени сили и полициски органи во Македони?а, уследило и назначува?е на на?високи функционери во организираните обласни дирекции, кои претставувале на?висока извршна власт на државниот ситем на Царството Бугари?а .

Бугарската власт во окупираните делови на Македони?а била ограничена од Нацистичка Германи?а . Некои германски институции што постоеле во окупираниот дел на Македони?а биле во привилигирана положба, а со самото тоа се намалувале и ограничувале суверените права на Бугари?а над окупираните подрач?а во Македони?а. Западна Македони?а, во периодот од ма? до ?ули 1941 година, претставувала окупациска област на итали?анската во?ска. Новите власти создале посебен систем од разновидни мерки за економско искористува?е на риридните и другите богатства во Македони?а. Бугарската влада за да си создаде потпора во оно? дел од Македони?а ко? се нао?ал под не?зина власт, дозволила да се формираат фашистичките и националистичките организации.

Центарот на балистичката организаци?а во западна Македони?а се нао?ал во Гостивар . Ово? центар бил раководен од Кадри Сали, а во Тетово Шуаиб Камбери. Овие два?ца биле членови на фашистичкиот корпоративен совет во Тирана, а потоа членови на Окружниот комитет за Косово. Други истакнати балистички водачи биле: ?афер Суле?мани, Мунир Тршана, Осман Азизи, Фи?ири Дина и други, а команданти на балистичките одреди биле ?емаил Хасани - ?емо и Мефаил Шеху - За?ази.

Почеток на народноослободителна борба во Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Еден месец по окупаци?ата на кралството ?угослави?а , секретарот на Покраинскиот комитет на КП? за Македони?а, Методи?а Шаторов - Шарло испратил проглас, именуван како Писмо до Сто?ана , до македонскиот народ. Во прогласот ме?у другото било истакнато:

?... безразличието на широките народни маси по одношението на ?угослав?анската држава и правителства, ко?и 23 години пл?ачка?а и потиска?а народите на ?угослави?а... како резултат на во?ната и наша Македони?а е окупирана од германски, итали?ански и бугарски во?ски... Ние не видофме нити наши чиновници, нити да се споменува нешто за нашите македонски револуционери, што пак за македонската култура. Се што е наше ни се представуе како да е било бугарско... да се обединат сите Македонци и други народности во Македони?а за општо сво?е право за слобода и равноправност, но не цепене на македонската зем?а и македонскио народ.“ ^[2]

Оружениот отпор започнал непосредно по германскиот напад на СССР . Во Пиринскиот дел на Македони?а , Иван Козарев ?а формирал првата партизанска група, а непосредно по неа биле формирани и партизанските групи на Никола Парапунов ^[3] и Костадин Кантар?иев , поради што бугарските власти презеле апсе?е на околу 150 антифашисти. Во пове?е градови на Вардарскиот дел на Македони?а биле организирани масовни илинденски демонстрации (2 август 1941). Истиот месец скопските диверзанти извршиле успешни диверзии во рудникот за хром Радуша , на аеродромот Петровец , на железничката лини?а и на други об?екти, а потоа биле формирани и Скопскиот НОП одред (22 август 1941) и Прилепската партизанска чета (12 септември 1941). На 11 октомври 1941 година, Прилепскиот партизански одред извршил напад врз полицискиот участок во Прилеп , на прилепскиот затвор и на телефонско-телеграфската мрежа во Прилеп .

По нападот на Советскиот Со?уз , низ цела Еге?ска Македони?а се засилила активноста за подготовака на вооружената борба под раководство на Комунистичката парти?а на Грци?а . Оваа парти?а ги зацврстила врските со Покраинскиот комитет за Македони?а во Солун . Еден од на?крупните настани во 1941 година е Драмското востание , во кое масовно учествувале Грците и Македонците од то? кра?. Востанието започнало на 29 септември , а пред самиот негов почеток биле изврешени пове?е вооружени и диверзански акции. Ослободува?ето на Македони?а во Втората светска во?на била последната етапа во борбата на македонскиот народ во средината на 1944 година. Ширум Македони?а биле формирани околу 500 Народно ослободителни одбори и биле избрани 116 делегати за Првото заседание на АСНОМ како на?високо законодавно и извршно народно претставничко тело на македонската држава, на кое македонскиот ?азик бил прогласен за службен во македонската држава и започнал државниот развиток на Демократска Федерална Македони?а како федеративна држава во рамките на ДФ ?угослави?а. Тие решени?а биле поддржани и од првата легална конференци?а на БКП за Горно?ума?ската област (Разлошка, Неврокопска, Светиврачка, Петричка и Горно?ума?ска околи?а), а во Еге?скиот дел на Македони?а биле формирани Костурско-леринскиот батал?он, Воденскиот македонски батал?он и потоа Првата еге?ска НО бригада, ко?а зела учество во борбите за ослободува?е на Тетовско и Гостиварско.

Во времето на завршните операции за ослободува?ето на Македони?а, под командата на Главниот штаб на Народноослободителната во?ска на Македони?а и Партизанските одреди на Македони?а ве?е имале околу 85000 учесници во НОАВМ, со 7 дивизии и 3 корпуси, ме?у кои и околу 10.000 борци и заднински соработници од Еге?скиот и Пиринскиот дел на Македони?а.

По капитулаци?ата на Царството Бугари?а, германските сили се повлекувале со големи загуби. А со ослободува?ето на Гостивар и Тетово завршило целосното ослободува?е на Вардарска Македони?а. Подоцна македонските дивизии учествувале и во ослободува?ето на Косово и ?ужна Срби?а, а Петнаесеттиот македонски корпус на НОВ?, составен од 22 000 борци борци, земал учество и во завршните операции за ослободува?е на ?угослави?а. Македонскиот народ во Вардарска Македони?а ?а завршил во?ната со околу 25 000 загинати борци и жртви. Од нив по националност: 7,000 Евреи, 7,000 Македонци, 6,000 Срби, 4,000 Албанци и 1,000 Бугари (2,000 цивилни, 1,000 колаборационисти, 14,000 ?угославски воjници и партизани и 7,000 логорници). Со сето тоа НОАВМ даде значителен придонес во антифашистичката во?на на Балканот и во Европа.

Разво? на народноослободителната борба на Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Разво?от на народноослободителната борба на Македони?а се одвивал во текот на 1942 година. На ?ануарското советува?е одржано во Скоп?е на 7 ?ануари 1942 година. На ова советува?е учествувале 25 делегати и други кумунистички де?ци. На советува?ето било одлучено во иднина партизанските одреди да бидат мали и подвижни, да имаат народен карактер и нивната цел, преку развива?е на националноослободителната борба, да биде изво?ува?е на национална слобода на македонскиот народ. Во однос на де?носта на ПК било одлучено засилува?е на партиската политичка активност сред селаните.

ПК и Покраински штаб, под вли?ание на внатршната и надворешната состо?ба, во март 1942 година донеле одлука за организира?е на нови партизански одреди. Биле формирани уште четири одреди во Битолско , Крушевско , Мавровско и на Шар Планина . Во Пиринскиот дел на Македони?а биле формирани нови партизански групи во Горно?ума?ско , Неврокопско и Петричко и бил извршен оружен напад на германската станица за врски во Горна ?ума?а .

Борбата во 1942 година, покра? де?ствува?ето на партизанските одреди, е исполнета со разни форми на отпор во ко? на сво? начин учествувал целиот народ. Чести биле атентатите , демонстрациите , саботажите и многу други активности со кои се негирала окупаторската власт. Атентати биле организирани врз претставниците на окупаторската власт како и нивните соработници. Во 1942 година во Скоп?е бил извршен атентат врз агентот Мане Мачков, во Велес бил ликвидиран полициски соработник, во Битола бил извршен атентат врз полицискиот началник и др.

Разгор на народноослободителната борба на Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Разгорот на народноослободителната борба на Македони?а се одвивал во текот на 1943 година. По формира?ето на КПМ и неговиот централен комитет, било решено Главниот штаб на НОПОМ и другите воени штабови да излезат на терен за непосредно раководе?е на оружената борба. Биле формирани и пет обласни комитети на КПМ и пет оперативни зони на НОВ и ПОМ, со задача да се поврзат со воено-политичките раководства на отпорот во Албани?а, Бугари?а и Грци?а.

Во Пиринскиот дел на Македони?а бил формиран НОПО ?ане Сандански , а потоа и НОПО Никола Калапчиев во Горно?ума?ско, НОПО Антон Попов во Петричко и партизанските чети во Светиврачко и во Мелничко . Биле создадени силни жаришта на оружената борба во Дебрца , Преспа , Тиквешко , Гевгелиско и Кумановско .

На Преспанското советува?е било решено да почнат подготовките за свикува?е на Првото заседание на АСНОМ како на?висок орган на власта во македонската држава, да се формираат батал?они и бригади, команди на местата и на подрач?ата, обласни и околиски НОО. Наскоро потоа бил формиран Народноослободителниот батал?он Мирче Ацев како прва регуларна воена единица на НОВ и ПОМ. и ПОМ.

По капитулаци?ата на Итали?а единиците на НОВ и ПОМ заплениле големо количество оруж?е и муници?а. На слободните територии се создавале и легални НОО, бил формиран и првиот легален Околиски НОО во слободното Кичево , биле организирани санитетска и амбулантна служба, биле отворени првите училишта на македонски наставен ?азик и се одржал првиот свештенички народен собор како зачеток на автокефалноста на македонската црква. Издавачката де?ност на македонски ?азик добивала уште поголеми размери.

Бил об?авен Манифестот на ГШ на НОВ и ПОМ како програмски документ за целите на НОАВМ. При ГШ пристигнала и првата англиска со?узничка миси?а како значаен акт на ме?ународно признание на НОАВМ. Воените сили на НОВ и ПОМ нараснале на 6 батал?они , една чета со тешко оруж?е и една батери?а топови, а била формирана и Првата македонско-косовска НОУ бригада. ЦК на КПМ и ГШ на НОВ и ПОМ го формирале Иници?ативниот одбор за свикува?е на АСНОМ и биле избрани 42 делегата за Второто заседание на АВНО? , кои поради воените услови не успеале да учествуваат во неговата работа.

Во Костурско и Леринско , во Еге?скиот дел на Македони?а , биле формирани Слав?аномакедонскиот народноослободителен фронт (СНОФ) и Слав?аномакедонската ослободителна во?ска (СОВ) како вооружен дел на СНОФ, во чии рамки де?ствувале НОПО Лазо Трповски и НОПО Вичо . ГШ на НОВ и ПОМ почнал да води покрупни воени операции. Била формирана Втората МНОУ бригада Мегленско, и по два дена, таму се одржа и Првиот конгрес на Народноослободителниот младински со?уз на Македони?а , со учество на 288 делегати од младинските организации.

Општо народно востание во Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Општото народно востание во Македони?а се одвивало во текот на 1944 година. Воените единици успешно им се спротивставиле на надмо?ните непри?ателски сили во едномесечниот Февруарски поход во должина од околу 400 км, во на?неповолни временски услови, и во Пролетната офанзива . Народноослободителната Во?ска на Македони?а ве?е добила масовен општонароден карактер во Вардарска Македони?а во летото 1944. Во Пиринскиот дел на Македони?а биле формирани НО бригада ?ане Сандански и Пиринскиот партизански одред Рила , а Петричкиот партизански одред бил во посто?ана врска со единиците на ЕЛАС на планината Али Ботуш .

Ослободува?е на Македони?а во Втората светска во?на [ уреди | уреди извор ]

Ослободува?ето на Македони?а во Втората светска во?на била последна етапа во борбата на македонскиот народ во средината на 1944 година. Ширум Македони?а биле формирани околу 500 Народно ослободителни одбори и биле избрани 116 делегати за Првото заседание на АСНОМ како на?високо законодавно и извршно народно претставничко тело на македонската држава, на кое македонскиот ?азик бил прогласен за службен во македонската држава и започнал државниот развиток на Демократска Федерална Македони?а како федеративна држава во рамките на ДФ ?угослави?а. Тие решени?а биле поддржани и од првата легална конференци?а на БКП за Горно?ума?ската област (Разлошка, Неврокопска, Светиврачка, Петричка и Горно?ума?ска околи?а), а во Еге?скиот дел на Македони?а биле формирани Костурско-леринскиот батал?он, Воденскиот македонски батал?он и потоа Првата еге?ска НО бригада, ко?а зела учество во борбите за ослободува?е на Тетовско и Гостиварско.

Во времето на завршните операции за ослободува?ето на Македони?а, под командата на Главниот штаб на Народноослободителната во?ска на Македони?а и Партизанските одреди на Македони?а ве?е имале околу 85000 учесници во НОАВМ, со 7 дивизии и 3 корпуси, ме?у кои и околу 10.000 борци и заднински соработници од Еге?скиот и Пиринскиот дел на Македони?а.

По капитулаци?ата на Царството Бугари?а, германските сили се повлекувале со големи загуби. А со ослободува?ето на Гостивар и Тетово завршило целосното ослободува?е на Вардарска Македони?а. Подоцна македонските дивизии учествувале и во ослободува?ето на Косово и ?ужна Срби?а, а Петнаесеттиот македонски корпус на НОВ?, составен од 22 000 борци борци, зел учество и во завршните операции за ослободува?ето на ?угослави?а. Македонскиот народ во Вардарска Македони?а ?а заврши во?ната со околу 25 000 загинати борци и жртви. Од нив по националност: 7,000 Евреи, 7,000 Македонци, 6,000 Срби, 4,000 Албанци и 1,000 Бугари (2,000 цивилни, 1,000 колаборационисти, 14,000 ?угославски воjници и партизани и 7,000 логорници). Со сето тоа НОАВМ даде значителен придонес во антифашистичката во?на на Балканот и во Европа.

Депортаци?а на Евреите од Македони?а [ уреди | уреди извор ]

Урната од Скоп?е

Урната од Битола

Урната од Штип

Во Мемори?алниот центар на холокаустот во Скоп?е поставени се три урни со пепел на Македонските Евреи. Тие во Македони?а се донесени во 1961 година и биле изложени во Битола , Скоп?е и во Штип . Од овие три града но?та ме?у 10 и 11 март 1943 година биле собрани речиси сите Евреи од Македони?а и кон кра?от на март од скопскиот Монопол биле депортирани во логорот на смртта во Полска . ^[4]

Депортаци?ата на Евреите од Македони?а претставува настан од Втората светска во?на организиран од владите на фашистичка Бугари?а и нацистичка Германи?а, со цел систематска елиминаци?а на евре?ското население од т.н. ?новоослободени територии“ од страна на бугарската власт. Депортаци?ата на Евреите од Македони?а претставува дел од депортаци?а на Евреите од сите ?новоослободени територии“ ( Вардарска Македони?а , Еге?ска Македони?а , Поморав?ето (Срби?а), и Траки?а ).

Сите Евреи од Македони?а биле депортирани во логорот Треблинка во Полска , каде што биле задушени во гасни комори. Од Треблинка не се вратил нико?. Не останал ниту еден сведок да прераскаже за стравотиите на уништува?ето на евре?ското население од Македони?а. Документите се единствените сведоци за докажува?ето на судбината на Евреите во Македони?а.

Од Вардарска Македони?а биле иселени над 7.000 Евреи, додека вклучува??и ги и оние од Еге?ска Македони?а и Траки?а околу 11.400. Според податоци од октомври 1945 година, на територи?ата на денешна Македони?а преостанале само 419 лица, чи?ашто заедница денес брои околу 200.

Белешки [ уреди | уреди извор ]

1. ↑ ИСТОРИ?А НА МАКЕДОНСКИОТ НАРОД, ИНСТИТУТ ЗА НАЦИОНАЛНА ИСТОРИ?А, СКОП?Е 2008
2. ↑ ?МЕТОДИ?А ШАТОРОВ - ШАРЛО“ . Архивирано од изворникот на 2016-04-04 . Посетено на 2011-10-16 .
3. ↑ Николова В., Куманов М., Кратък исторически справочник. България, ДИ " Народна просвета ", С., 1983, с.333
4. ↑ ?овановска, Ма?а. ?Урните со пепел на македонските Евреи жртви на Холокаустот на едно место“ . Канал 5 . Посетено на 2011-07-10 .

Поврзано [ уреди | уреди извор ]

• Орден на народен херо?

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

• Американски документи за бугарската окупаци?а Архивирано на 10 ноември 2009 г.
• [1] Архивирано на 26 септември 2007 г. , Ра?а?ето на македонската држава, 16.10.2006, Утрински весник
• [2] Архивирано на 26 септември 2007 г. , Тито има големи заслуги за Македони?а, 16.10.2006, Утрински весник
• [3] Архивирано на 26 септември 2007 г. , Киселиновски ги политизира историските личности, 16.10.2006, Утрински весник
• [4] Архивирано на 8 ноември 2006 г. , Ефтим Гашев , Катаракта, 2003, Македонско сонце
• [5] Архивирано на 27 април 2012 г. www.jewish.org.mk , Учество на Евреите од Македони?а но НОБ
• [6] Архивирано на 27 септември 2007 г. , sojuznaborcibitola.org.mk , Со?уз на борци од НОАВМ - Битола
• [7] Архивирано на 19 септември 2010 г. Со?уз на борците од Народноослободителната и антифашистичката во?на на Македони?а 1941-1945 и гра?аните продолжувачи (СБМ)

п р у Македони?а во Втората светска во?на Окупаци?а на Македони?а Бугарска окупаци?а  • Бугарски централен акционен комитет  • Група Чкатров - ?узелов  • Пиндско-македонско Кнежевство Заво?увани страни Троен пакт Нацистичка Германи?а  • Кралство Итали?а  • Царство Бугари?а Квислингзи Балисти  • Централен бугаромакедонски клуб  • Движе?е ?Слобода или смрт“  • Вардарски четнички корпус ( Рамногорското движе?е )  • Тагмата асфалиас Со?узници ?угословенски партизани ( КП? )  • ЕЛАС ( ЕАМ )  • НРГЛ  • КПБ ( Татковински фронт ) Македонско национално движе?е КПМ  • Главен штаб на НОПО  • Македонска антифашистичка организаци?а  • Народноослободителна Во?ска на Македони?а  • Слав?аномакедонски народноослободителен фронт  • Македонски партизански одреди  • Илинденски пат  • Културна Македони?а  • Народноослободителна борба во Вардарска Македони?а  • 11 октомври  • Народноослободителен младински со?уз на Македони?а  • Партизанска печатница ?Гоце Делчев“  • Партизанска болница на Плачковица Почеток на борбата Писмо до Сто?ана  • Востание во Вардарска Македони?а  • Драмско востание Разво? на борбата Бабунска акци?а Разгор на борбата Основа?е на КПМ  • Преспанско советува?е  • Слободни територии  • Иници?ативен одбор за свикува?е на АСНОМ Општонародно востание Ослободува?е на Македони?а АСНОМ Писмо на Иници?ативниот одбор за свикува?е АСНОМ  • Президиум на АСНОМ  • Деклараци?а на АСНОМ  • Список на делегати на Првото заседание на АСНОМ  • Комиси?а за ?азик и правопис  • Записник  • Одлука  • Воени де?стви?а Февруарски поход  • Пролетна офанзива  • Завршни операции за ослободува?е на Македони?а Македонски народни херои Александар Урдаревски  • Благо? ?анков - Мучето  • Блажо Тодоровски  • Борка Велески  • Борка Талески  • Боро Петрушевски - Папучар  • Вера Ацева  • Видое Смилевски - Бато  • Димитар Богоевски  • ?оце Сто?чевски - Амбарче  • Ибе Палику?а  • ?осиф ?осифовски  • Крсте Црвенковски  • Кузман ?осифовски - Питу  • Мара Нацева  • Манчу Матак  • Мирче Ацев  • Миха?ло Апостолски  • Лазар Колишевски  • ?упчо Арсов  • Наум Наумовски  • Орде Чопела  • Орце Николов  • Раде ?овчевски - Корчагин  • Рампо Левков - Левката  • Стефан Наумов - Стив  • Страхил Гигов  • Страшо Пин?ур  • Тихомир Милошевски  • Тодор Циповски - Мер?ан  • Христи?ан Тодоровски - Карпош  • Цветан Димов  • Чеде Филиповски - Даме Воени злосторства Депортаци?а на Евреите  • Масакрот во Долно ?аболчиште  • Масакрот ка? Пуста Кула  • Масакрот во Ваташа  • Масакрот во Велес  • Масакрот во Куманово Истори?а на Македони?а  • Македони?а  • Истори?а на македонскиот народ