Марин Држи? ( Marino Darza или Marino Darsa ) ( 1508 , Дубровник - 2 ма? 1567 , Венеци?а ) бил хрватски ренесансен драмски писател и поет.

Животопис [ уреди | уреди извор ]

Марин Држи? е роден во 1508 година, неколку години по смртта на стрико му ?оре Држи? . За тие неколку години, семе?ните прилики се измениле, па семе?ството западнало во матери?ални тешкотии. Семе?ството Држи?, според старите записи, води потекло од Котор , и порано било благородничко семе?ство. Лозата Држи? била распространета и поделена. Некои далечни роднини биле сe уште благородници, но ?оре и Марин припа?але на гра?анскиот сло?, ко? се занимавал со тргови?а . Еден од бра?ата на Марин бил трговец и живеел во Скоп?е . ^[1] Во сво?ата традици?а семе?ството имало и по неко? свештеник . ?оре бил свештеник, а за оваа работа бил подготвуван и Марин.

Марин Држи? растел во многудетно семе?ство: то? бил едно од дванаесетте деца на Анухла и Марин Држи? (и татко му го носел истото име). Ме?у шесте бра?а, веро?атно Марин бил на?младиот. За него и неговото семе?ство има малку записи, така што не е познато како го поминал детството. Првпат неговото име се споменува во еден акт од 1526 година, кога на возраст од 18 години Марин го добил првото свештеничко зва?е - станал клерик, ^[1] т.е. управник-лектор на црквата ?Сите свети“ - Домино, и на црквата ?Св. Петар“ на островот Колочек . Таа управа му била предадена по семеен пат, по неговиот стрико, свештеникот Андре?а, брат на татко му.

Биде??и семе?ството било осиромашено, Марин бил принуден да го заработува лебот за себе и за семе?ството како свирач на органа во црквата ?Св. Мари?а“ во Дубровник . Ова е знача?но, затоа што се поврзува и со нешто друго: во семе?ството имало поет ?оре Држи? ; постариот брат на Марин, Влахо, во Венеци?а се занимавал со сликарство, а Марин бил талентиран музичар. Од 1538 година, кога Марин почнал да свири во црквата во Дубровник , то? започнал да живее немирен живот на патник, комеди?ант, поет и драматург, заговорник за државен удар, со еден збор - живот на ренесансен човек ко? сака сe да проба, во сe да се замеша.

Годините во Итали?а [ уреди | уреди извор ]

По банкротот на нивната семе?на трговска фирма, семе?ството Држи? морало да ги продаде имотите во Конавле , Груж и Стон за да ги исплати долговите. Марин Држи?, на возраст над 30 години, решил да отпатува во Итали?а на студии и за таа цел упатил молба до Сенатот да му се овозможи престо? во Итали?а при што Републиката му дала пари на заем. Можеби сакал само да се извлече од семе?ниот брод што тонел, а можеби навистина го влечела желбата за знае?е. Како и да е, Марин Држи? со малку пари и со продажба на некои свои права, заминал за Итали?а , каде живеел динамичен живот. На?веро?атно, на?многу престо?увал во Сиена . Не се знае точно што студирал ни дали завршил, затоа што на ниеден итали?ански универзитет не е запишан ме?у дипломираните студенти. Се споменува наводно дека во Итали?а го усовршувал музичкото знае?е, но тогашните студии по уметност давале можност да се изучува и книжевноста. Сепак, се знае дека во 1541 година Марин Држи? станал студентски ректор на студентскиот дом со 200 студенти и проректор на Универзитетот во Сиена . Наспроти таа функци?а, то? тешко излегувал на кра? со сво?ата работа, со администраци?ата, па дури имал проблеми и со полици?ата . За неговиот приватен живот во Сиена малку се знае: познато е дека бил ?убител на театарот, а присуствувал дури и на забранетите драми. Според еден запис од тоа време, за време на еден полициски упад, ме?у гледачите на забранетата претстава бил и ?господинот ректор Марино од Дубровник“, ко? поради угледот поминал само со укор. ^[2]

За престо?от на Марин во Итали?а има и други податоци. Се знае дека во Венеци?а , на почетокот на 1545 година работел како писар во неко?а фабрика за волна. Ово? факт сведочи за тешкиот и макотрпен живот на Марин Држи?, ко? ве?е имал 37 години, а сe уште го немал на?дено своето место во животот.

Вра?а?ето во Дубровник [ уреди | уреди извор ]

Во 1545 година Марин Држи? се вратил во Дубровник со несредена семе?на и матери?ална состо?ба, но ве?е со репутаци?а на човек со жив дух, снаодлив, разговорлив, забавен, шегобиец, и тогаш го добива прекарот ?Мачка“ заради сво?ата снаодливост. Веро?атно ваквата репутаци?а придонела на почетокот на 1547 година да го повикаат да биде придружник на грофот Кристоф Рогендорф, ко? од Виена на патува?е до Истанбул , свратил во Дубровник . Офици?алната позици?а на Марин ка? грофот била - собар. Грофот Рогендорф го зел со себе во Виена, каде Држи? поминал три месеци. Подоцна, Држи? го придружувал грофот Рогендорф во Истанбул. ^[3] Притоа, биде??и едниот негов брат работел во Скоп?е , во Куршумли-ан , то? наминал и во Скоп?е . Ова патува?е му го задоволило немирниот дух, иако дошло до конфликт со грофот: не можеле да се сложат, за што Марин Држи? ?е му се одмазди за вечни времи?а - грофот е прототип на ликот Уго од комеди?ата ?Дундо Марое“. Истовремено, за време на сво?от престо? во Цариград, Држи? дошол во судир со еден млад дубровчанин, поради што по вра?а?ето во Дубровник бил повикан на сослушува?е. Потоа следеле годините во кои Држи? работел во различни служби, а пролетта 1553 година бил назначен за писар во соланата. ^[4]

Политичката активност и смртта [ уреди | уреди извор ]

Во 1566 година, Држи? бил вклучен во една поголема политичка акци?а: то? се обидел да ?а урне власта со надеж дека во иднина таа ?е биде поделена ме?у благородниците и гра?аните, со учество и на странските трговци. За таа цел, Држи? напишал сери?а писма до тосканскиот во?вода Козма I, бара??и помош за сво?то потфат. Во првото писмо, то? дета?но го опишал Дубровник, а во второто ?а опишал власта и причините поради кои таа треба да се промени. Од третото писмо се гледа дека Држи? би го подготвил народот за државен удар, а во?водата би ги обезбедил лу?ето за спроведува?е на планот. Притоа, Држи? предлагал Козма I да ?а преземе власта во Дубровник, но во?водата воопшто не одговорил на тие писма. Познато е дека Држи? поминал четири месеци во Фиренца , воде??и ?а оваа преписка, но не е познато каде заминал оттаму. Се претпоставува дека во Дубровник се разбрало за неговите планови за државен удар, така што то? морал да замине во Венеци?а , каде ненаде?но починал на 2 ма? 1567 година. ^[5]

Творештво [ уреди | уреди извор ]

Уште во младоста, Марин Држи? пишувал поези?а, околу 20 лирски песни во стилот на Петрарка и со очигледна почит кон споменот на ?оре Држи? . Во сво?ата поези?а, Држи? не дал ништо ново ниту пак дал сво? авторски белег, туку само ги повторувал истите теми обработени од Петрарка. Сепак, неговите песни биле многу барани и препишувани на рака, така што то? бил принуден да ги отпечати. ^[6] Во сво?ата поези?а, то? останал на нивото на петрархистичкото пее?е . Во речиси сите песни, то? страда од неприфатената ?убов, како на пример во песната ?Ах, огнот на ?убовта го уништи животот мо?“, или во ?Ужива? во убавината и радоста“.

Во Сиена Марин се запознал со ренесансната книжевност . Една од на?големите творби на тоа време е ренесансната ? комеди?а дел арте “ или таканаречена ?плаутовска комеди?а“. Во Сиена на студентите не им било дозволено да следат или да учествуваат во театарски претстави, затоа што се сметале за народна забава ко?а нема врска со големата наука. Но Марин Држи? бил фатен токму на еден ваков престап. Тоа сведочи дека то? уште таму се интересирал за театарската уметност.

Театарот во ко? е затекнат Марин Држи? бил слободен, понекогаш со скокотливи теми, сатиричен, и на студентите им донесувал нови сознани?а. Во таа претстава Марин ?а толкувал главната машка улога, т.е. го играл ?убовникот, според полицискиот запис од тоа време. Книжевната слава, Марин Држи? име не ?а стекнал со поези?ата, туку со пасторалите и комедиите .

Пасторали [ уреди | уреди извор ]

Марин Држи? е еден од на?истакнатите автори на еклоги , односно пасторали. Едно такво дело е неговата еклога ?Тирена“, а познати се и ?Венера и Адон“ (отпечатена во 1551 година) и ? Плакир “ (или ?Грижула“). Додека ?Тирена“ и ?Венера и Адон“ биле напишани во стихови , ?Плакир“ бил прозно дело. ^[7] Тирена е самовила во ко?а се в?убиле овчарите, а Венера и Адон се божества од старогрчката митологи?а . Фактот што Држи?, како и многумина ренесансни писатели, зема теми од старогрчката митологи?а , говори дека таа традици?а била жива во тоа време, но и дека ренесансната комеди?а е блиска до комеди?ата на Плавт . Во еклогите на Марин Држи? има комика на ситуациите, а особено било смешно за дубровничките гра?ани, кога сите ?е се в?убат во Тирена.

Во тоа време, богатите дубровнички гра?ани и благородници при свадбена свеченост нарачувале специ?ално напишани комедиографски текстови, кои биле изведувани за разонода на гостите. Марин Држи? бил многу баран автор за ваквите претстави веднаш по по?авува?ето на неговата еклога ?Тирена“, а бил и член на една театарска група ко?а ги изведувала тие претстави. Се знае дека ?Тирена“ за првпат била изведена изведена во 1549 година на свадбата на една брачна дво?ка ко?а припа?ала на богатите кругови, а била об?авена во 1551 година.

Комедии [ уреди | уреди извор ]

?убовта на Држи? кон комеди?ата веро?атно произлегувала од самиот негов карактер: то? бил шегобиец, весел човек. За жал, Марин Држи? немал обича? да ги печати своите драмски текстови, така што многу од нив се или целосно изгубени, или зачувани само во извадоци, како на пример комеди?ата ?Помет“, според ко?а и дружината се нарекувала: ?Помет дружина“. Она што е денес зачувано од Држи? е колку една мала книга, но тоа го прави него автор со европско реноме. Марин Држи? пишувал комедии и пасторали само во период од десет години. Негови зачувани комедии се: ? Дундо Марое “, ? Скржавец “ (позната и како ?Скуп“), ?Манде“ (од ко?а се изгубени прологот, првиот чин и дел од вториот чин), ?Аркулин“ (од ко?а недостасуваат прологот и половина од првиот чин), ?П?ерин“ (од ко?а се зачувани само неколку фрагменти), како и ? Шега со Станец “ ( Novela od Stanca ) од 1551 година. ^[7] Исто така, то? направил и превод на ?Хекуба“ од Еврипид .

?Скуп“ (за првпат играна во 1555 година) претставува слободна преработка на комеди?ата на Плавт ? Аулулари?а “ во ко?а ликовите од оригиналното дело се заменети со дубровчани. ?Шега со Станец“ е типична ренесансна комеди?а, напишана во 1550 година. Во ова дело, Држи? покажал извонредна умешност за комедиографи?а, како и за воде?е лесен ди?алог. Овде се користи ?азикот на дубровничката улица, како и ?азикот на простиот народ. Комичните ефекти се постигнати врз основа на една измама и една игра. Поради овие одлики ?Шега со Станец“ е чиста ? комеди?а дел арте “. Но, иако го следи жанрот за ко? се определил, сепак Држи? внесува иновации, пред сe со фактот што на сцена го изнесува народот, во ?азикот и во карактерот. Обично, во ренесансната комеди?а за потсмев служи неко? богат стар и измамен маж, а тука е прикажан човек од народот, сиромашен, прост, неук. ? Дундо Марое “ (или во превод ?Чичко Марое“) е на?знача?ното дело на Марин Држи?, пишувано во рамките на неговата активност со дружината Помет, а за првпат изведено во 1551 година. Во него, Марин Држи? покажал извонредно ма?сторство на ниво на заплет. Комеди?ата Дундо МАрое припа?а на типизирана плаутовска комеди?а со кои се исмеваат човечките мани, во случа? себичлук. Инаку во комедиите на Држи? освен вли?анието на Плавт видливо е и вли?анието на итали?анската комеди?а по Плавт и чи? главен застапник е прочуениот Пиетро Аретино . ^[8]

Вли?ани?а [ уреди | уреди извор ]

• Во Хрватска се доделува драмска награда ?Марин Држи?. ^[9]
• Хрватскиот парламент ?а прогласил 2008 година за ?Година на Марин Држи?’, како 500 годишница од неговото ра?а?е ^[10]
• Една авени?а во Загреб го носи неговото име.
• Во 2006 година во Хрватска е снимен филм за Марин Држи? со наслов ?Либертас“, а во режи?а на Ве?ко Була?и? .

Наводи [ уреди | уреди извор ]

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

• Музе? Марин Држи? Архивирано на 12 ?ануари 2004 г.
• Марин Држи?, архива Архивирано на 31 август 2009 г.
• Драми ^{[ мртва врска ]}