Сергей Чавайн ( 1888 идым 24 ( шыжа 6 ) , Россий империй , Оза? губерний , Чарла уезд , Себе-Усад волость , Изи Корамас (кызыт  Изи Корамас ) ял) ? 11 кылме 1937 , Йошкар-Ола ) ? марий серызе , почеламутчо , СССР Серызе-влак ушемын йыжъе?же (1934), марий сылнымутлан негызым пыштыше, икымше марий почеламутым возышо, ≪Элнет≫ романын авторжо.

Илыш корныжо [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

Сергей Чавайн 1888 ийын шыжа тылзын 6-шо кечынже (юлиан кечышот почеш ? идым тылзын 24-ше кечынже) Россий империй Оза? губерний Чарла уезд Изи Корамас (кызыт  Изи Корамас ) ялеш шочын.

1904 ийыште, Унчо кок классан школым тунемын пытарымеке, С. Чавайн Оза? оласе туныктышо-влакым ямдылыше семинарийыш пура. Тушто руш классик-влакын творчествышт дене лишкырак палыме лиеш, руш поэт-влакын возымыштым марлаш кусараш т??алеш. Варажым шке гычат возаш кумыла?еш. 1905 ? Ото почеламутым воза. Ото ? тиде икымше возымо марий почеламут. Тудым варажым шуко йылмышке кусарыме.

Семинарийым пытарымеке, 1908?1915 ийлаште Чавайн Сотнур волостьыш пурышо П?тъял, Руш-Шайра ялласе школлаште да Сотнур кок классан школышто туныктен. Марий мланде деч ?рдыжыштат туныктымо пашаште тырша, яра жапшым творчествылан ойыра. 1917 ий марте тудо 30 утла почеламутым, ≪Вувер≫ поэме-йомакым серен.

1915 ? Чавайн Казахстаныш илаш кусна, Аральск к?ртньыгорно школышто туныкта. 1919 ? Чавайн шочмо кундемышкыже п?ртылеш, Йошкар кече газетыште пашам ышта.

1920 ийлаште тудо журналист, редактор семын шуко пашам ышта. 30-шо ийлаште шуко ойлымашым, поэмым, пьесым воза. Нунын коклаште ≪Йыланда≫, ≪М?кш отар≫ (1928), ≪Акпатыр≫, ≪Элнет≫ произведенийже-влак кызытат кумдан чапланат. Шуко возымыжым вес йылмышке кусарыме.

1934 ийыште СССР сылнымутчо ушемын йыжъе?же лиеш, вес ийын ≪Акпатыр≫ пьесым сера. 1935?1937 ≪Элнет≫ романым воза, 1-ше ужашыже 1936 савыкталт лектеш.

С. Г. Чавайн йоча-влакланат ятыр возен. Нунын коклаште почеламут, ойлымаш, мыскара орла?ге улыт. Марий книга савыктыш шуко гана посна сборник дене савыктен луктын. Одарланен кушшо пуше?ге гай мутсаска корныжо 1937 ийыште лугыч лийын. 1937 ийын кылме тылзын 11-ше кечынже Чавайным репрессий почеш л?ен пуштыныт.

Кузе Чавайнын алмашл?мж ? лектын [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

Сергей Григорьевич теве кузе воза:

1905 ийыште революций лие. Марий интеллигенцийын кумылжым тарватыш. Шукынжо марий улмышт дечын л?дын, вожылын коштыныт гын, тунам марий газет, кнага, литератур нерген мутланаш т??алыныт. Тиде ийынак теле тылзыште Оза?ысе туныктышо семинарийын канцелярийыштыже ятыр ен погынен. Сылнымутан литератур нерген мут лекме годым Владимир Алексеевич Мухин каласыш: ≪Мемнан коклаште почеламут возышо уло. Тек возышо шке почеламутшым лудеш≫. Тунам зал мучко ≪Ото≫ почеламут йо?гыш. Колыштшо-влак ик жап нимом пелештыде шинчышт, вара мокташ т??альыч. Кид гыч кидышке почеламут кайыш. Тылеч вара мыйын марий почеламутчо л?мем лекте

Сылнымут аклымаш [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

Сергей Чавайн сылнымут произведенийлаштыже калык ойпогым кучылтын. Тудо шкеже теве кузе воза:

Кастене к?нчылам ш?дыраш але т?рым т?рлаш мемнан деке ?дыр-влак толыт ыле. Кидпашам ыштат, мурат, туштым туштат, йомакым колтат. Моло ?дыр коклаште Плагий л?ман ик ?дыр йомак колташ путырак мастар ыле… Мый Плагийын йомакшым пеш й?ратен колыштынам, южгунам пелй?д марте мален омыл. Тыгеракын калыкын мутшо сылне литературым й?раташ туныктен.

Т?? произведенийже-влак [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

• Марий калыкын тошто годсо илышыже: ойлымаш, почеламут сб. [Из прошлого народа мари: сб. рассказов, и стихов]. Казань, 1908. 32 с.
• Кумшо марла книга: учеб.-хрестоматий [Третья марийская книга: учеб.-хрестоматия]. Казань, 1910. 280 с.
• Йыланда: рассказ. Казань, 1919.
• Язык гыч язык сулыш: ойлымаш [Грехи искупил грехом: рассказ]. Казань, 1920. 24 с.
• Шем пыл шула, кече лектеш: ончыктымаш [Черное облако расходится, всходит солнце: пьеса]. Казань, 1920. 24 с.
• Автономий: ончыктымаш [Автономия: пьеса]. Казань, 1921. 8 с.
• У саска: почеламут-шамыч [Новые плоды: стихи]. Казань, 1921. 32 с.
• Вувер: йомак [Ведьма: сказка]. Казань, 1921. 16 с.
• Изи икшыве-шамычлан лудшаш т??алтыш лукмаш [Книга для чтения детей младшего возраста] / С.Г.Чавайн, В.Сави. Казань, 1921. 16 с.
• У мланде: ончык лийшаш нерген ойлымаш [Новая земля: рассказ]. Краснококшайск, 1922. 32 с.
• Кайык лудо: кок кыдежан койдарчык [Дикая утка: комедия]. Краснококшайск, 1923. 40 с.
• Аракан кочыжо: кок кыдежан койдарчык [Горечь водки : комедия]. М., 1925. 36 с.
• У мланде: ончыктымаш [Новая земля: пьеса]. М., 1925. 52 с.
• Икшыве-влаклан лудшашлык книга: т?рл? ойлымаш [Рассказы для детей]. Йошкар-Ола, 1926. 24 с.
• Окавий: тошто е? ойлымаш гыч [Окавий: повесть из прошлого]. Йошкар-Ола, 1926. 32 с.
• Ямблат к?вар: тошто марий илышым ойлымо [Ямблатов мост: повесть]. М., 1926. 64 с.
• Ш?д? те?ге олно: пьеса // У вий. 1927. № 1 С. 11?24.
• М?кш отар: ончыктымаш // У вий. 1928. № 5?6. С. 1?46.
• Октябрь : поэма. Козьмодемьянск, 1928. 48 с.
• Дезертир-влак: повесть // У вий. 1929. № 7. С. 29?38; № 10. С. 31?36; № 11. С. 15?18; № 13. С. 14?18.
• Шурно погымо кампаний: ик кыдежан мыскара [Кампания хлебозаготовок : комедия]. Йошкар-Ола, 1930. 12 с.
• К?н верч? Кугуяр: революц. драма [За кого?: революц. драма]. Йошкар-Ола, 1930. 60 с.
• Илыше в?д: драма [Живая вода: драма]. Йошкар-Ола, 1930. 80 с.
• Т??алтыш литератур книга [Руководство для начинающих писателей]. Йошкар-Ола, 1931. 52 с.
• Семон ден Джон: очерк // У вий. 1931. № 9. С. 4?20.
• Чодыра л?шка // У вий. 1931. № 6. С. 16?33; № 7?8. С. 4?15.
• Чодыра завод: пьеса // У вий. 1932. № 8?9. С. 11?21.
• Штурм: очерк // У вий. 1932. № 3?4. С. 6?16.
• Элнетыште: очерк // У вий. 1932. № 5?6. С. 26?30.
• М?кш отар: драма [Пасека : драма]. Йошкар-Ола, 1933. 88 с.
• Марий рота: пьеса // У вий. 1934. № 2?3. С. 30?64.
• Акпатыр: тошто марий илыш гыч драма [Акпатыр : историческая драма]. Йошкар-Ола, 1935. 72 с.
• Ойпого: ойырен лукмо сылне мут-влак [Избранное]. М., 1935. 192 с.
• Ойпого: ойырен лукмо сылне мут-влак [Избранное]. Йошкар Ола, 1957. 336 с.
• Акпатыр: ныл кыдежан драма // У вий. 1935. № 4. С. 40?47.
• Илыше в?д: драма // У вий. 1935. № 11?12. С. 22?52.
• Окса тул: койдарчык //У вий. 1936. № 1 С. 9?21.
• Элнет: роман. М., 1936. 176 с.
• Чодыраште [В лесу] / С. Чавайн, В. Сапаев, В. Орлов. Йошкар-Ола, 1957. 12 с.
• Элнет: роман. Йошкар-Ола, 1958. 132 с.
• Йоча-влаклан: ойлымаш ден почеламут-вл. [Детям: стихи и рассказы]. Йошкар-Ола, 1958. 36 с.
• Сылнымутан произведений-влак : вич том дене лектеш [Собр. сочинений в 5-ти т.]. Йошкар-Ола. 1-ше т.: Поэзий. 1967. 272 с.; 2-шо т.: Проза, публицистика. 1967. 296 с.; 3-шо т.: Элнет: роман. 1967. 332 с.; 4-ше т.: Пьеса-влак. 1968. 264 с.; 5-ше т.: Пьеса-влак. 1968. 344 с.
• Акпатыр: тошто марий илыш гыч драма [Акпатыр: историческая драма]. Йошкар-Ола, 1977. 208 с.
• Возымыжо кум том дене лукталтеш [Собр. сочинений в 3-х т.]. Йошкар-Ола. 1-ше т.: Поэзий, проза. 1980. 320 с.; 2-шо т.: Публицистика, очерк, пьеса-влак. 1980. 376 с.; 3-шо т.: Пьеса-влак; Элнет: роман. 1981. 428 с.
• Акпатыр: драма // Кугу толкын: Марий драматургий антологий. Йошкар-Ола, 1987. С. 13?54.
• Ке?еж эр: почеламут-вл. [Летнее утро: стихи]. Йошкар-Ола, 1988. 16 с.
• Памаш: ойлымаш-вл. [Родник: рассказы). Йошкар-Ола, 1990. 48 с.
• Ото: почеламут [Роща: стихи]. Йошкар-Ола, 1988. 72 с.; 1998. 76 с.
• Чумырен лукмо ойпого: 3 том дене лектеш [Собр. сочинений в 3-хт.]. Йошкар-Ола. 1-ше т.: почеламут, поэме, повесть, ойлымаш, легенде, мыскара. 2008. 336 с.

Моло йылмылаш кусарыме произеденийже-влак [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

• Тетявл?лан: шайыштмашвл? д? лыдышвл? [Детям: стихи и рассказы] / Г.Матюковский с?рен. Йошкар-Ола, 1959. 36 с.
• Элнет: роман / пер. на рус. А. А. Кременского. Йошкар-Ола, 1959. 104 с.
• Элнет: роман / пер. на рус. В. Муравьева. Йошкар-Ола, 1966. 260 с.
• Я песни новые пою: стихотворений и поэмы. Йошкар-Ола, 1968. 88 с.
• Элнет: роман / пер. на рус. В. Муравьева. М., 1972. 272 с.; М., 1975. 272 е.; Йошкар-Ола, 1981. 256 с.; Йошкар-Ола, 1988. 256 с.
• К?нг?ж ирок: почеламут-вл. [Летнее утро : стихи] / пер. на горномар. Йошкар-Ола, 1988. 16 с.
• Летнее утро: стихи / пер. на рус. А. Спиридонова. Йошкар-Ола, 1988. 16 с.
• Ото: почеламут [Роща: стихи] / пер. на 45 яз. Йошкар-Ола, 1988. 72 с.
• Элнет: роман / пер. на рус. А. А. Кременского. М., 1989. 240 с.
• Элнет: роман / Г.Матюковский с?рен. Йошкар-Ола, 1990. 256 с.

Театр постановкыжо-влак [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

• Автономий [Автономия]. (Мар. театр) 1921.
• Кайыклудо [Дикая утка: комедия]. (Мар. театр) 1922.
• Пудыранчык Эрмак [Мятежный Ермак]. (Мар. театр) 1922.
• Ямблат к?вар [Ямблатов мост: драма]. (Мар. театр) 1923, 1927.
• М?кш отар [Пасека: музыкальная драма]. (Мар. театр) 1928, 1933, 1956, 1967, 1972, 1988, 2007.
• Кугуяр: драма. (Мар. театр) 1929.
• Илыше в?д [Живая вода: драма]. (Мар. театр) 1929, 1968.
• Чодыра завод [Лесной завод: драма]. (Мар. театр) 1932.
• Марий рото [Марийская рота: драма]. (Мар. театр) 1934, 1957.
• Акпатыр: историческая драма. (Мар. театр) 1935, 1956, 1987.
• Окса тул [Клад: водевиль]. (Мар. театр) 1936.
• Элнет: музыкальная драма. (Мар. театр) 1965.

Илышыже да творчествыже нерген литератур [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

• Казанцев Ф. С.Чавайнын творчество корныжо: п?тынь творчествым лончылымо опыт. Йошкар-Ола, 1936. 72 с.
• Асылбаев А. С. Г. Чавайн: илышыж ден творчествыже. Йошкар-Ола, 1959. 240 с.
• Асылбаев А. Сергей Чавайн: очерк жизни и творчества. Йошкар-Ола, 1963. 144 с.
• Васин К. Сергей Григорьевич Чавайн: жизнь и творчество. Йошкар-Ола, 1968. 32 с.
• Патрушев А. С. Чавайн в Казани: очерк. Йошкар-Ола, 1973. 48 с.
• Казаков М. Марий мурпашаште ачаже // Шонымо ой. Йошкар-Ола, 1973. С. 107?112.
• Краткая лит. энциклопедия. Т. 8. М., 1975. С. 420?421.
• Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1976. С. 282?289.
• Калык ш?мышт?: Сергей Григорьевич Чавайн нерген шарнымаш страница-вл. Йошкар-Ола, 1978. 136 с.
• БСЭ. Т. 28. М., 1978. С. 614.
• Сергей Григорьевич Чавайн: фотоальбом / Г. С. Чавайн ямдылен. Йошкар-Ола, 1979. 96 с.
• Сергей Чавайн / сост. 3. М. Коновалова. Йошкар-Ола, 1982. 12 с.
• Казаков М. С.Г. Чавайн нерген: к?чык шарнымаш // Поэтын поянлыкше. Йошкар-Ола, 1984. С. 100?104.
• Коряков К. Калыкын чын эргыже / Нигунамат огыт мондалт. Йошкар-Ола, 1986. С. 3?68.
• Васин К. Сергей Григорьевич Чавайн: жизнь и творчество. Йошкар-Ола, 1987. 48 с.
• Сергей Чавайн // Кугу толкын. Йошкар-Ола, 1987. С. 11?12.
• Лит. энциклопедический словарь. М., 1987. С. 743.
• Иванов И. С. Чавайнын йоча ойпогыжо. Йошкар-Ола, 1988. 12 с.
• Певец народа: воспоминания и документальные очерки о С.Г.Чавайне / сост. К.Васин. Йошкар-Ола, 1988. 200 с.
• Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 284?296.
• По памятным местам С. Г. Чавайна: фотоальбом / сост. М. Матукова. Йошкар-Ола, 1988. 48 с.
• С.Г. Чавайн // История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 157?173.
• Живое наследие. Йошкар-Ола, 1992. 144 с.
• Иванов И . С.Г. Чавайн школышто. Йошкар-Ола, 1992. 96 с.
• Николаев С. Мыйын Чавайнем // Мутын нелыже да ямлыже. Йошкар-Ола, 1993. С. 100?104.
• С.Г. Чавайн: фото, документ д? ?ш?нд?р?машвл? / Э. Чавайн й?мдылен. Йошкар-Ола, 1994. 68 с.
• С.Г. Чавайн: фото, документ да шарнымаш-вл. Йошкар-Ола, 1994. 68 с.
• Зайниев Г. Ш?м ойжо кодын курымлан // Муро сугынь. Йошкар-Ола, 1995. С. 3?42.
• Сануков К. Сергей Чавайн: ≪Если любовь к своему народу есть преступление, то карайте меня≫ // Трагедия народа. Йошкар-Ола, 1997. С. 3?20.
• С.Г. Чавайн / авт.-сост. В. В. Крылов. Йошкар-Ола, 2001. 12 с.
• Чубаров П. Сергей Чавайн ? Сотнур кундемыште. Йошкар-Ола, 2001. 100 с.
• Сергей Чавайн: буклет / сост. В. В. Крылов. Йошкар-Ола, 2003.
• Зайниев Г. Поэтын кочо п?рымаш // Илыш муро. Йошкар-Ола, 2006. С. 3?41.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 389.

С.Г. Чавайн художественный литературышто [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

• Васин К. Зеленая роща: повесть // Зеленая роща. Йошкар-Ола, 1972. С. 61?125.
• Артамонов Ю. Чавайнын куэже: повесть // Чавайнын куэже. Йошкар-Ола, 1995. С. 5?85.

Литератур [ т?рлаташ | кодым т?рлаташ ]

1. Марийская биографическая энциклопедия : 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. ? Йошкар-Ола, 2007. С. 389.
2. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. ? Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. ? 752 с. С. 640?646.

	Сергей Григорьевич Чавайн Викитекыште ?