Олык Ипай
(Ипатий Степанович Степанов) (
1912
?ярня 24
,
Россий империй
,
Оза? губерний
,
Чарла уезд
,
Тойметсола
ял ?
11 кылме
1937
,
Йошкар-Ола
ола) ?
марий
серызе
,
почеламутчо
,
кусарыше
.
Олык Ипай
1912
ийын
?ярня тылзын 24-ше кечынже
Россий империй
Оза? губерний
Чарла уезд
Тойметсола
ялыште шочын. Ачаже, Каври Степан, икмарда кресаньык лийын, yмырж? мучко мланде пашам ыштен, чодырам руэн, смола заводышто шyйым, тегытым ямдылен ужален. Но илыш садак куштылемын огыл. Изинекак орлыкым ужын кушшыжла ончыкылык поэт е? ойгым, чолга уш-акылым умылаш тy?алын. А ял илыш, ял пyртyсын сoралже шyм-чоныштыжо муро кумылым ылыжтеныт. Шочмо велысе мотор пyртyс ончыклык поэтын ушешыже келге да поро шарнымашым коден, а варажым шуко почеламутым возаш кумылым пуэн. Тидын денак кылдалтеш дыр ≪Олык≫ псевдонимжат. Псевдонимым вес умылтарымашат уло: тудым тудлан марий классик
С. Чавайн
≪тулартен≫ пуэн.
Кандаш ийым темымекыже, 1920 ийыште, Ипай Арынысе пеле кыдалаш школ-интернатыш тунемаш пура. 1923?1927 ийлаште тиде школым С. Г. Чавайн вуйлатен. Школышто драматический, хоровой кружок-влак пашам ыштеныт, ялысе калыклан чyчкыдынак спектакль, концерт ончыкталтын, туныктышо ден тунемше-влак шке произведенийышт денат выступатленыт. Мутат уке, тиде Олык Ипайлан ончыкылык илыш корныжым литератур дене кылдымаште моткоч кугу влиянийым ыштен. Арын школышто тунемме жапыштак Олык Ипайын икымше почеламутшо-влак шочыныт.
1927 ийыште Олык Ипай Йошкар-Олашке толеш да Марий педтехникумышко тунемаш пура.
1930 ийыште Москвашке тунемаш кая, Всесоюзный кугыжаныш кинематографий институтын оператор факультетшын студентше лиеш. Олык Ипайлан институтым тунем пытараш ок логал. Кок ий гыч, тазалыкше (шинчаже) начареммылан к?ра, тудо, Москвам коден, Йошкар-Олашке п?ртылеш да ≪Рвезе коммунист≫ газет редакцийыште пашам ышташ тy?алеш, ≪У вий≫ сылнымут журналыште ответственный секретарьын сомылжым шукутен шоген.
1933 ий шорыкйол тылзыште Олык Ипайым Писатель ушемын поэзий секторын вуйлатышылан ойырат. Тунамак марий сылнымутым рушлашке кусарыме сомылым виктарыше комиссий чумыралтын, тудын радамыш Олык Ипаят пурен.
Олык Ипайым ынде моло калык поэт-влак сайын палаш тy?алыныт. 1936 ийыште Йошкар-Олаште Моско ола гыч кок рвезе поэт ? Константин Симонов ден Евгений Долматовский ? творчестве паша дене толыныт. Нуно Олык Ипай дене вашлийыныт, тудын дене мутланеныт. Жап эртымеке, Е. Долматовский Йошкар-Олашке колтымо серышыштыже возен: ≪Олык Ипай был милейший человек≫.
Олык Ипайын ончыкылык творческий планже кугу лийын. ≪Те?ыз гае кумда мыйын шонымаш, ? возен тудо. ? Чевер тyня ? кугу поэме. Онча, чикта, пукша у курым≫. Но поэт шкенжын поян шонымашыжым шуктен кертын огыл. Тудын илышыже 1937 ийыште 11 Кылме тылзын yмыр лугыч кyрылтын. Олык Ипайым Кокшайск чодыраште, Мендур шyгареш, тойымо, маныт. Реабилитацийже 1956 ийыште лийын.
1936 ий 26 Сорла кечын Олык Ипайын ≪Марийская песня о Сталине≫ почеламутшым Горький оласе ≪Ленинская смена≫ газет савыктен. Почеламут чынак калык муро семын чо?алтын, автор мурышо е?жымат ончыктен. Тиде Оршанке районысо ≪У вий≫ колхозын пашае?же Осып Марфа. Мурышто у илышлан чот йывыртыме нерген ойлалтеш. Марий обллитын пашае?же-влак ? вуйлатыше Волков ден политредактор Бажанов ? тиде мурышто кугу титакым ужын шуктеныт да, содор гына вуйшиймашым возен, 2 Идым кечын иканаште ныл верыш колтеныт: РСФСР Главлитыш, ВКП(б) Марий обкомыш, ВЛКСМ Марий обкомыш да НКВД Марий управленийыш. Нунын шонымашышт почеш, Олык Ипайын ты почеламутшо партийым да тудын онжым шyктарымашке виктаралтын. Тыглай колхознице, маныт нуно, тыге тупела мурен кертын огыл, тыште чумыр титак Олык Ипай yмбак возеш. Вуйшийымаш тыге мучашлалтын: ≪Считаю такое положение сугубо ненормальным и просим: ? Главлиту РСФСР и цензору газеты ≪Ленинская смена≫ и Горьковскому крайлиту принять должные меры за пропуск этой песни и в дальнейшем без нашего просмотра не пропускать переводные материалы. ? Маробкомом ВКП(б) и ВЛКСМ поставить вопрос о возможности пребывания Олыка Ипая в писательской организации и комсомоле. Кроме того, поставить вопрос о привличении к отвественности Олыка Ипая как сознательно творяшего подобные дела≫. Вуйшиймаш почеш тергымашым Горьковский крайлит ден военный цензурын краевой пoлкаже эртареныт. Актыште каласыме: Маробллитын пашае?же-влак ≪допустили ряд перегибов в своей работе и вмешиваются в дела, несвойственные цензуре≫. Краевой цензурын сылнымут материалым чын аклен-висен моштымыжо Олык Ипайым ик жаплан утарен коден. Но лyдыкшo эртен каен манын шонаш амал лийын огыл. 1936 ийыште МарНИИ директор В.А. Мухин-Савим арестоватленыт, варарак МарНИИ пашае? М.Н Янтемир, Марий пединститут гыч кафедр вуйлатыше М.И. Веткин да молат тюрьмашке логалыныт. Тыгай жапыште партий ден совет властьлан тyрыснек yшанле улмыжым палдараш шонышо семын Олык Ипай ≪Сталинлан≫ лyман кугу почеламутым воза, тудо 11 Теле кечын ≪Марий коммуна≫ газетеш лектеш. Тыште кугыжам сай деч сай мут дене сyретлыме. 1937 ий 6 Шорыкйол кечын Йошкар-Олаште марий йылме конференций почылтеш, ик арня пашам ышта. Ипаят заседанийлашке коштеш, форумын трибунжо гыч ≪Сталинлан≫ моктеммурын ужашыжым лудын пуа. 13 Шорыкйол кечын писатель-влакын погынымашышт эртаралтеш. Ыштыме пашам иктешлымек, у задачым палемдат, ушемын правленийжым уэмдат: членлан С. Чавайным, Шабдар Осыпым, П. Карпов-Пунчерскийым, Н. Игнатьевым, Я. Ялкайным, кандидатлан Олык Ипайым да М. Калашниковым сайлат. Тылеч посна Ипай 1936 ий шыжым петырыме ≪У вий≫ журнал олмеш лукташ палемдыме альманахын секретарьжылан шотлалтын. 9 ?ярня кечын ВКП(б) обкомышто марий литературым таза?дыме йодыш дене совещанийым эртарат. Тушко моло дене пырля Ипайымат yжыт. ≪Марийская правда≫ газетын редакторжо А. Кашников ≪Марийская песня о Сталине≫ почеламут нерген мутым луктеш. Тудын шонымыж почеш, марий писатель-влак шке пашаштым чын аклен моштен огытыл, да пуйто Олык Ипаят тыгай чер дене орланен, Сталин нерген мурыжым утыждене саеш ужын. Марий парторганизацийыште тыгай шонымашанже ятырак лийын, да нуно ≪критикым≫ вияндымашке Лопатин, Волков да Бажанов гай е?-влакым шупшыныт. Шкештат литератур темылан кутыркалаш йоратеныт. Тидыже ВКП(б) обкомын 19?21 ?ярня кечылаште калыклан палдарыде эртарыме пленумыштыжо раш шижалтын. П. Андреев, А. Эльчибаев, С. Ситников, Г. Голубкин, Г. Микин да икмыняр молат писатель радамым эрыкташ да пашам кызытак вия?ден колташ кyлмo нерген ойленыт. Сергей Чавайнын, Шабдар Осыпын, Олык Ипайын лyмышт эн чyчкыдын йо?ген.
ВЛКСМ обкомын икымше секретарьже Георгий Микин, Малмыж марий, каласен: ≪Мухиным пытарыме дене национализм пытен манын шоныман огыл, эше Чавайн, Олык Ипай, Шабдар Осып да молат улыт≫. Тудо Ипай нерген шукыракат ойлен кертеш ыле. Вет пленум почылтмо ден ончыч гына, 17 ?ярня кечын, ВЛКСМ Йошкар-Ола горкомын бюроштыжо да вара пленумыштыжо поэтым чот почкеныт, тудым комсомол гыч поктен луктыныт, обком член радам гыч кора?деныт. Микинат тушто лийын, трибун гыч каласен: ≪Налаш писатель организацийым. Ала-кoжo Олык Ипайым комсомол поэт манаш тy?алын. Тыгай лyмым тудлан нигo пуэн огыл. Олык Ипай шке пашаж дене тушман-влаклан полшен. Олык Ипайым арален кодышаш верч комсомол организаций мом каласен кертеш? Нимомат... Молан комсомол радамыште Олык Ипай гай yшанле огыл е?-влак шогеныт? ≪
Илыш чыла шотыштат нелеммым шижын, Марий АССР писатель ушем вуйлатыше П. Карпов-Пyнчерский 2 вyдшoрын ВКП(б) Йошкар-Ола горком бюролан серышым воза, кузежым-можым умылтараш да шкенжым аралаш тырша. Письмаште тыгай ойсавыртышат уло: ≪Олык Ипай, Калашников, Ялкайн, Эрыкан имели большую связь с Кузнецовым. Подробный анализ их ошибок едва ли нужен в этом заявлении. Ими нужно заняться, не откладывая в долгий ящик≫. 6 ага кечын черетан погынымашым эртарат, тушко писатель-влак деч посна партий ден комсомол активым yжыт. Ка?ашымаш обкомын пoлкажым вуйлатыше Кобозовын да Моско гыч толшо Новичын вyдымышт почеш эрта. Тидын вашеш ≪Марий коммуна≫ газетеш савыктыме статьяштыже Ал. Эрыкан Олык Ипайым пыдал налаш тырша: ≪Тиде жапыште Шабдар Осып, П. Карпов да моло "националист" Олык Ипайым "молемдаш", политик поэзий деч тораш пижыныт. Олык Ипайым лирик поэзийыш, пастернаковщиныш куснымекыже веле, "марий литературын онарже- лак" Ипайым "призиратленыт", чын поэтлан шотлаш тy?алыныт. "Карповым тылеч кок арня ончычак паша гыч кора?деныт, партий гыч луктыныт да арестоватленыт. Уке лиймекше, його е?же гына тудым ятлыде-вурсыде туркен. Илья Стрельников манын: "Эрыкан ден Олык Ипай Карпов дене пырля пашам ыштеныт". А. Айзенворт: "Калашников Карповын книгажым моктен серен, Олык Ипай йyэш, тидлан молымат туныкта". Элнет Сергей: "Рвезе кадр коклаште политик паша уке, сандене класс шижмаш нyшкемын, илыш-йyла шотышто пужлымаш коеш. Олык Ипай мистике оян "Айдар" йомакым серен. Нович: "Молан ме Шкетанын хулиганланымыжым, политик шотышто осал ойжым чытен илена? Молан Олык Ипайын йoрдымo койышыжым чытен илена? Вет чыла тиде ? тошто койыш. Мыланна тиде койыш ваштареш кучедалман. Шкетан ден Ипай йyын коштмышт дене писатель лyмым амыртат". Погынымаште Ипаят ойлен, но языкым касарыме шотан ойым вучышо-влаклан тудын мутшо йoршынак келшен огыл. Обкомышто серен ямдылыме да погынымаште йyклен пенгыдемдыме пунчалын ик пунктшо тыге йо?ген: "Собрание призывает всех членов кандидатов в МарССП немедленно приступить к разоблачению" произведений "врагов народа, также буржуазно-националистических тенденций в творчестве марийских писателей (Чавайн, Шабдар Осып, Олык Ипай и др.)". Погынымаш деч вара вигак, манаш лиеш, поэт кечывалвел курортыш ? лачак кушкыжым огына пале ? канаш каен, тушечын июнь кыдалне иже пoртылын. Укеж ше?геч эше ик кугу мутланымаш лийын: 13 ага кечын писатель, литкружковец, искусство пашае? да журналист-влак Марий АССР Конституцийын проектшым ка?ашеныт. Обкомын кокымшо секретарьже Н.Н. Сапаевын докладшат, тудын почеш кутырымашат шке коклаште у деч у тушманым кычалаш yжмo шотан лийыныт. Тyрлo ситыдымаш да йо?ылыш нерген ойлымо годым Олык Ипайынат лyмжo мондалт кодын огыл. А Маргостеатр директор И. Ибраев каласен: "Чавайн, Шабдар Осып, Олык Ипай дене пьесым возымо шотышто договорым ыштыме ыле, но иктыжат мутшым шуктен огыл". Поэтын курорт гыч пoртылмo жаплан марий интеллигенцийын радамже эшеат шуэмын улмаш. Ик тылзе коклаште С. Чавайн, Шабдар Осып, М. Иванов, К. Алдиар, П. Григорьев-Эмяш, самырык критик Пумар Вoдыр (Ф. Казанцев), Ипайын ик эн лишыл йолташыже Сидыр Епрем (Сидорон), радиокомитет председатель Г. Смирнов, Марий пединститут директор А. Эльчибаев рестаныш савырненыт. Яндар чонан моло е? семынак, Олык Ипаят тыгай туткарыште кузе лийшашым да мом ыштышашым пален огыл. Туге гынат илыш да пашам ышташ кyлын. 11 сyрем кечын Писатель ушем правлений секретарь М. Калашников ден альманахын секретарьже Олык Ипай партий обкомын эн кугу секретарьже Чеслав Врублевскийлан серышым возат, лукташ тy?алшаш альманахлан лyмым (латкум вариантым) темлат: "Йошкар шyдыр", "У се?ымашке", "Сталин тукым", "Рвезе вий", "Ончыко", "Октябрь тул", "Коммунизм куат", "Пеледше эл"...
Писатель ушем вуйлатышылан шукерте огыл шогалтыме Василий Патраш (В.М. Петухов) 27 правленийын кумда?дыме заседанийжым пога. Тушто кок тy? йодышым ончат: Октябрь революцийын 20-шо идалыкшылан Маргизын паша планже; марий литературышто буржуазный национализмын косажым куклен лукмо нерген. Мутат уке, рyдo верым кокымшо йодыш налын. Тудым ка?ашыме годым эн чотшо Николай Тишинлан логалын. Тыгак А. Пекпатырлан (А. Алёшкинлан), Я. Ялкайнлан, И. Осминлан шокшым пуртеныт. Заседанийыште Я. Ялкайнын Олык Ипай нерген шонымашыжым лагерь гыч 1938 ий yярня тылзыште СССР НКВД нарком Ежовлан да 1939 ий идым тылзыште Сталинлан возымо серышлаж гыч пален кертына. Сталинлан колтымо письмаштат Эрыкан тыгеракак воза: ме йолташ ыльна, ваш келшен пашам ыштенна, но элнан тушманже лияш шоналтенат огынал. Каласаш кyлеш, 1930-шо ийлаште поэтын творчествыжым эн келгын да кумдан лачак тудо, А. Эрыкан, шымлен: 1936 ий ке?ежым "Рвезе коммунист" газетеш "Олык Ипай нерген ик-кок мут" ден "Талантын пеледмыже" статьялам савыктен. Олык Ипай 1933 ийысе ик почеламутшым "Ал. Эрыкан йолташлан" пoлеклен. Правленийын заседанийыштыже лийше самырык автор-влак, тыгак Ипайжат 25 ияш гына улмаш ? тудын ончылно шке шонымыштым ойлаш тоштын огытыл. Мо-гынат, протоколышто нунын мутышт ончыкталтын огыл. Коло кече гыч ушем правлений уэш погыненыт, рвезе поэт-влак ончычсо кумирышт yмбак кyм чолган кышкеныт. Нуно паленыт: Ипайым уже поген налме.
1928
ийыште ≪У вий≫ журналеш Олык Ипайын ≪Комсомолын мурыжо≫ л?ман икымше почеламутшо лектеш. Изиш варарак ≪Муралтена мо вара?≫ почеламут савыкталтеш, тудо пеш вашке калык коклаште шарла да й?ратыме мурышко савырна. Сай т??алтыш рвезе авторым кумыла?да, утларак возаш тарата.Т??алтыш жапыште Олык Ипай почеламут дене пырля ойлымашымат сера, рушла гыч икмыняр пьесым кусара. Но поэзий тудын чумыр мурпамаштыже вигак р?д? верым налеш.
Моско пагытыште шагал огыл возымыжо Москваште лекше ≪Марий ял≫ газетеш савыкталтеш. Редактор Максим Кузнецов (Апшат Макси) эре поро ка?ашым пуэн да икымше сборникым ямдылаш таратен. Тунамак Олык Ипай талантан поэт да киноартист
Йыван Кырля
дене палыме лиеш, нуно первый почеламут сборникыштым ямдылат ≪Ме ударне улына≫ (
1931
ий, Москва).
Йошкар-Олаште, ≪Рвезе коммунист≫ редакцийыште пашам ыштымыж годым, Ипай колхоз ден заводлашке лектын коштеш, лудшо-влак ончылно выступатла. Тиде поэтын усталыкшым нoлтал колташ чот полша. Лишыл жапыште марий калыкын й?ратыме мурызышкыжо савырна. Руш кусарыше-влак Олык Ипайын возымыжым кусарат да ≪Огонёк≫ журналеш, ≪Горьковская коммуна≫, ≪Молодой ленинец≫, ≪Марийская правда≫ газетлаште печатлен луктыт. Олык Ипайын марий сылнымутыштыжо Н. Тишин семынак индустрий темым виян нoлта. Тыге тудо ≪Индустрийын в?ржo≫ поэмым, марий пашазе класс шочмо нерген шуко почеламутым, мурым воза.
Индустрий темылан серымыж годым марий пашазын шуаралтмыжым, куатле ешышке ойыраш лийдымын ушнымыжым чын факт-влак негызеш ≪Маргрэслан≫ (1933) к?чык поэмыштыже ончыктен кертын. Индустрий нерген возымыжо але шукыж годым риторика сынан лийын, поэт фактым ушештарыме дене серлаген. Первый жапыште тудын возымаштыже агитаций шотан произведений-влак кугу верым налыныт. Поэт сылнымут дене сoрастарен каласышаш олмеш чyчкыдын лозунг-влакым рифмоватлен. Ятыр годым шке произведенийжым тудо кугурак мурызылан подражаен возен, южгунамже е? дечат ≪кyсынлен≫ да содержанийым кушеч налмыжым ончыктыде коден.
Ага тылзе мучаште МАО-со Писатель ушемын икымше конференцийже ныл кече пашам ыштен. Тиде кугу погын лyмеш поэт творческий программе сынан ≪Мыйын мурем≫ почеламутым серен:
Мурем мыйын кайыже уэмше яллаш,
мурем мыйын лудшо колхозник та?ем...
Комсомол билетан поэтлан могай сай пиал
комсомолын пагалыме мурызо лияш!
Мемнан йукна дене йонгалтше у ял.
Тыге вет, у муро йолташ?
У муро, мый тыйым пашашке yжам:
у йyк ден йо?галтын тый тол...
Тиде почеламутым Олык Ипай погынымашын трибунжо гыч лудын. Конференцийыште тудым ≪У вий≫ журналын секретарьжылан, П.Карпов-Пунчерскийым отвественный редакторлан шогалтат.
Олык Ипайын тy?алтыш произведенийлаж кокла гыч эн виянлан ≪Пиал≫ почеламутшо шотлалтеш. Поэт изиж годымак чал, черле кочаже деч сугынь ойым колын: ≪Каваште пиалым кычал≫. А уныкаже тиде сугынь дене ок к?н?:
Илышын кочо тораште ? умбалне:
Йyлыш да шулыш Октябрь тулеш.
Пиалже улмашын мландyмбалне,
Пиалже мемнан деч лектеш.
Шочмо кундемым, марий ялым моктен, пyтынь тyнямбал поэзийлан э?ертен, поэт шке калыкшылан чапле деч чапле шyм мурыжым п?леклен, тыге 30-шо ийла кыдалне ≪Пайрем≫, ≪Ильичын лампыже йyла≫, ≪Шем чодыра да пасу≫, ≪Элнет≫ почеламутлам савыктен луктын.
Олык Ипай калык ойпогым пеш й?ратен, тыге поэтын перож йымач ≪Пире≫ сылне йомак, тоштые? шомак негызеш серыме ≪Актуган≫, ≪Айдар≫ поэме-влак шочыныт. Фольклорым аклен, поэт кугешнен ойлен:
Куэрла кайык деч мый тунемым
Муро семым шyм-кылыш погаш.
Олык Ипай А. Пушкинын, Н. Некрасовын, В. Маяковскийын произведений-влакыштым устан кусарен.
Олык Ипай 1935?1937 ийлаште эпос сынан произведенийым возышыжла лирике шyлышан ятыр почеламутым возен: ≪Шыже кечын≫, ≪Тыланет≫, ≪Йолташем≫, ≪Ош висвисым тые кyрлын≫, ≪Кок муро≫.
Почеламутым рушлат возаш тy?алын. Тыге тудо шкенжын икмыняр почеламутшым, Йыван Кырлян почеламутлажым рушлашке кусарен, нуным Горький оласе газетлаште савыктен.
Комсомоллан пел курым темме жапыште 1968 ийыште ВЛКСМ Марий обком республикысе самырык талант-влакым кумыла?дышашлан
премийым
негызлаш да тудлан Олык Ипайын лyмжым пуаш пунчалын. Икымше лауреат лyмым семлызе
Эрик Сапаевлан
да почеламутчо
Валентин Колумблан
пуэныт.
Тыгак поэтын шочмо-кушмо кундемысе Кумыжъял школ 2002 ий годсек Олык Ипайын лyмжым нумалеш.
- Ме ударле улына. М.: ГИХЛ, 1931. 66 с. (Й. Кырла дене пырля).
- Пеледме жап: почеламут-влак. М.: ГИХЛ, 1932. 165 с.
- Рвезе коммунар: почеламут-влак. М.: Молодая гвардия, 1932. 136 с.
- Йолташем: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1933. 44 с.
- Курым муро: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1933. 60 с.
- Ме: почеламут-влак. М.: ГИХЛ, 1934. 71 с.
- Пионер муро: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1935. 24 с.
- Пиал: поэма, почеламут-влак. М.: Гослитиздат, 1936. 78 с.
- Пелед! Почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1936. 132 с.
- Пеледме жап: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1957. 109 с.
- Почеламут ден поэма-влак. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1972. 318 с.
- Чевер тyня ? кугу поэме: почеламут, йомак, поэме. Йошкар-Ола, 2004. 144 с.
Моло вере савыкталтше произведенийже-влак
[
т?рлаташ
|
кодым т?рлаташ
]
- Паша жап // Марий ял. 1930. 5 апр.
- Эпиграмма (М. Шкетанлан) // Марий ял. 1930. 17 апр.
- Ме ударле улына // Марий ял. 1930. 27 апр.
- Йошкар обоз // Марий ял. 1930. 22 авг.
- XVI МЮД // Марий ял. 1930. 26 авг. Илыш корно // Марий ял. 1930. 10 сент.
- Культпоходыш // Марий ял. 1930. 24 окт.
- Шурно кече. Кызытсе илышым уждымо поэт, писатель-влаклан // Марий ял. 1930. 30 окт.
- Клуб // У вий. 1930. 2 ? 3 №. 26 ? 27 с.
- Эрык илыш. Эрык йyк. Колхоз // У вий. 1931. 6 №. 5 с.
- Шурно верч // Марий комунна. 1932. 2 фев.
- Паймет Тойбулатын илыш корныжо // У вий. 1932. 1 ? 2 №. 11 ? 15 с.
- Моктане пасу // У вий. 1932. 5 ? 6 №. 10 ? 11 с.
- Большевик темп // У вий. 1932. 7 №. 35 ? 39 с.
- Курым муро. Шахтыште // У вий. 1932. 8 ? 9 №. 1 ? 3, 7 ? 9 с.
- Чодыраште // У вий. 1933. 6 ? 7 с.
- ФЕД-лан. Йошкар Армий // У вий. 1933. 5 №. 7 с.
- Мыйын мурем // У вий. 1933. 5 №. 7 с.
- Онлан // Марий коммуна. 1933. 23 февр.
- Шкенан ден // Марий коммуна. 1933. 17 май.
- Шурна?ше нур верч // Марий коммуна. 1933. 18 май.
- Шурно толеш // Марий коммуна. 1933. 24 июль.
- Тираж // Марий коммуна. 1933. 25 нояб.
- Заем // Марий коммуна. 1934. 16 апр.
- Уржа сорла // Марий коммуна. 1934. 15авг.
- Мемнан рапортна // Марий коммуна. 1934. 27 дек.
- Почеламутан ойлымаш // Марий коммуна. 1934. 30 дек.
- Яныш Ялкайнлан (эпиграмма) // У вий. 1934. 9 №. 48 с.
- Кок новелла (≪Саскай≫, ≪Доклад деч ончыч≫) // У вий. 1934. 9 №. 18 ? 22 с.
- Эпиграмма-влак (С. Чавайнлан, М. М. Ивановлан, А. Токлан, Айзенвордлан) // У вий≫. 1935. 2 №. 71 с.
- Эпиграмма-влак (Мариозлан, П. Пайдушлан, Ошел Васлийлан, Д. Орайлан) // У вий. 1935. 3 №. 72 с.
- Сай мут // У вий. 1935. 5 №. 7 ? 8 с.
- Йынашын шонымашыже // У вий. 1935. 6 №. 32 ? 34 с.
- Пире (йомак) // У вий. 7 ? 8 №. 98 ? 99 с.
- Аван вучымыжо // У вий. 1935. 9 ? 10 №. 3 ? 4 с.
- Поэт (триолет-влак) // У вий. 1935. 11 ? 12 №. 9 с.
- Тиде ме // Марий коммуна. 1935. 3 март.
- Актай yдырым налеш // Марий коммуна. 1935. 12 май.
- Йyр. ? ≪Марий коммуна≫, 1935. 6 июнь.
- Ильичын лампыже йyла // Марий коммуна. 1935. 11 авг.
- Ава эргым ужатен // Марий коммуна. 1935. 27 авг.
- Серыш // Марий коммуна. 1935. 12 сент.
- Шыже (пентаметр) // Марий коммуна. 1935. 10 сент.
- Мурын элже // Марий коммуна. 1935. 16 нояб.
- Лyм // Марий коммуна. 1935. 17 нояб.
- ≪Тораш кодшо ялым тые шарналталын…≫ // Марий коммуна. 1935. 18 нояб.
- Курым курымеш (терцина) // Марий коммуна. 1935. 29 нояб.
- Чеверын, Киров! // Марий коммуна. 1935. 1 дек.
- Муро-влак // Марий коммуна. 1935. 12 дек.
- Комсомоллан // Марий коммуна. 1936. 16 февр.
- Печать кече // Марий коммуна. 1956. 5 май.
- Элнет (≪Вyд вий≫, ≪Шоло вола≫) // Марий коммуна. 1936. 8 май.
- Республик верчын // Марий коммуна. 1936. 22 июнь.
- Йошкар Армийыш // Марий коммуна. 1932. 2 сент.
- Шемер приговор // Марий коммуна. 1936. 3 сент.
- Муро // Марий коммуна. 1936. 8 сент.
- Сталинлан // Марий коммуна. 1936. 11дек.
- Испаний ила // Марий коммуна. 1936. 22 дек.
- Чодыра да пасу, да сай олык // У вий. 1936. 1 №. 7 ? 8 с.
- Кум муро (≪Шошо кече толеш≫, Чо?ешталын толын курныж≫, ≪Ну папалте, сай папалте≫) // У вий. 1936. 3 №. 46 с.
- Аван вучымыжо. Сылнымут аршаш // Марий литература антологий. Йошкар-Ола, Маргиз, 1936. 158 ? 161 с.
- Ужын омыл мый Ильичым илымыж годым // Марий коммуна. 1936. 21 янв.
- Янай ? Эргембалын эргыже // Марий коммуна. 1935. 12 дек.
- Яндмар // Марий коммуна. 1936. 26 май, 4 июнь, 9 июнь, 27 июль, 6 сент.
- Пожар // Марий ял. 1929. 23 июнь.
- Йо?ылыш корно // У вий. 1929. 8 №. 24 ? 26 с.
- Та?ем // У вий. 1929. 9 №. 23 ? 24 с.
- Савлий Семон // У вий. 1935. 5 №. 35 ? 39 с.
- Куанымаш // Марий коммуна. 1935. 5 янв.
- Кече мучко // Марий коммуна. 1935. 8 янв.
- Колхоз шкенжын делегатшым колыштшо // Марий коммуна. 1936. 15 дек.
- Ш?ртнь? yжара // У вий. 1935. 3 №. 25 ? 40 с.
Вес йылмылаш кусарыме произведенийже-влак
[
т?рлаташ
|
кодым т?рлаташ
]
- Свадьба: стихи / пер. с мар. // Горьков. коммуна. 1936. 30 июня.
- Горят лампочки Ильича: стихи / пер. А. Ойслендера // Песня, ставшая книгой: рожденная октябрем поэзия. М.: Худ. лит., 1967. С. 431?433.
- Начало поэмы: стихи / пер. В. Державина // Соловьиный родник: антология марийской поэзии. Йошкар-Ола, 1970. С. 88?91.
- Горят лампочки Ильича / пер. А. Ойсландера // Соловьиный родник: антология марийской поэзии. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд., 1970. С. 50?69.
- Письмо: стихи / пер. с мар. В. Борисова // Молодой коммунист. 1972. 23 марта.
- Колыбельная: стихи / пер. с мар. В. Борисова // Марийская правда. 1972. 25 марта.
- Спой, любимая… Стихи // Марийская правда. 1972. 28 нояб.
- Спой, любимая. Горят лампочки Ильича / пер. В. Панова, А. Ойслендера // Лирика: стихи марийских поэтов. Йошкар-Ола, 1977. С. 11?15.
- Осенним днём. Письмо. Думы Йынаша. Сердце жизни. Славно луг наш зеленеет… Стихи // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1979. С. 79?87.
- Время расцвета: стихи и поэмы / пер. с мар. А. Смольникова. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1979. 127 с.
- Письмо: стихи / пер. А. Смольникова // Молодой коммунист. 1980. 22 нояб.
- Наш Киров жив! Стихи / пер. с мар. В. Заболотского // Встреча с юностью: стихи и переводы. Горький, 1981. 38 с.
- Моя песня, тебе, И.Т. Трофимову // Колхозная правда (Морки). 1982. 23 марта.
- Сердце жизни: стихи / пер. с мар. А. Смольников // Марийская правда. 1982. 5 дек.
- Думы Йынаша. Сердце жизни. Славно луг наш зеленеет // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1984. С. 65?72.
- Время расцвета: стихи, поэмы, сказки. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1984. 159 с.
- Закрыв на мгновенье глаза… Стихи / пер. на чув. Н. Сандрова // Наша славная семья. Чебоксары, 1986. 78 с.
- Думы Йынаша [С.Г. Чавайну] / пер. А. Ойслендера // Молодой коммунист. 1987. 24 марта.
- Моя песня: стихи / пер. А. Смольникова // Молодой коммунист. 1987. 24 марта.
- Спой, любимая // Братство песенных сердец: стихи / пер. В. Панова. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1990.
- Марий поэзий кушкеш мо? // У вий. 1930. 2 ? 3 №. 33 ? 35 с.
- Коминтерн знамя йымак шогалын, тyнямбал рвезе кечым эртарена // Марий коммуна. 1930. 26 авг.
- Волгалтеш // Марий коммуна. 1933. 6 февр.
- Марий поэзийым вия?дена // Марий коммуна. 1933. 16 март.
- Вот мо! // У вий. 1935. 3 №. 61 с.
- Маяковский В.В. Уло йyкын // У вий. 1933. 3 №. 7?9 с.
- Маяковский В.В. Сергей Есенинлан // У вий. 1933. 4 №. 43?45 с.
- Гидаш Анатоль. Рвезе калыкын мурыжо // Марий коммуна. 1934. 7 нояб.
- Багрицкий Эд. Пионеркан колымыжо // У вий. 1934. 4 №. 23 ? 25 с.
- Маяковский В.В. Сай (поэма гыч) // Марий коммуна. 1935. 15 нояб.
- Пушкин А. С. Днепр серыште. (≪Русалка≫ поэма гыч ужаш. Казаков М. дене пырля кусарыме) // Марий коммуна. 1936. 22 сент.; Кавказ // Марий коммуна. 1936. 27 дек.; Чаадаевлан. Узник. Сибирьыш. Арион. Йyк йо?галтеш // Марий коммуна. 1937. 10фев.; Узник // Ленин ой. 1937. 15 фев.
Илышыже да творчествыже нерген паша-влак
[
т?рлаташ
|
кодым т?рлаташ
]
- БСЭ. Т. 18. М., 1974. С. 1139.
- Долматовский Е. Некоторые страницы всей жизни : о встречах с Олыком Ипаем // Константин Симонов в воспоминаниях современников. М., 1984. С. 13 ? 26.
- Зайниев Г. Эрвел корно // Усталык шулдыр. Йошкар-Ола, 1991. С. 3 ? 21.
- Иванов Н. Поэт Олык Ипай // Марий коммуна. 1957. 22 февр.
- История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 232 ? 245.
- Казаков М. Йо?гыдо поэзий йyк // Марий коммуна. 1972. 24 март.
- Казаков М. Яркий талант // Лит. и жизнь. 1962. 25 марта.
- Казаков М. Олык Ипай // Шонымо ой. Йошкар-Ола, 1973. С. 113 ? 129.
- Казаков М. Олык Ипай ? поэзийын мастарже //
Казаков М
. Мастарлык верч. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1962. 65?75 с.
- Кадыков Н. ≪Время расцвета≫ // Лит. обозрение. 1980. № 11. С. 77 ? 78.
- Колумб В. Х. Рвезылык муро // Марий коммуна. 1972. 24 Казаков М. Олык Ипайын поэзийже // Мастарлык верч. Йошкар-Ола, 1960. С. 65 ? 75.
- Колумб В. Он был одним из первых // Дружба народов. М., 1973. № 6. С. 266 ? 267.
- Краткая лит. энциклопедия. Т. 5. М., 1968. С.428.
- Куликов В. Олык Ипай и марийский фольклор // Вопросы марийского фольклора и искусства. Йошкар-Ола, 1982. С. 56 ? 78.
- МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. 264 с.
- Олык Ипай: к 80-летию со дня рождения // Марий Эл: время, события, люди: календарь знаменательных и памятных дат на 1992 год. Йошкар-Ола, 1991. С. 12 ? 14.
- Олык Ипайын шочмыжлан ? 90 ий / сост. В.В. Крылов. Йошкар-Ола, 2002. 12 с.
- Писатели марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 204 ? 208.
- Сануков К. Олык Ипай: кyрылтшo сем // Шочмо йылме ден литературым школышто туныктымаш. Йошкар-Ола, 1998. С. 46 ? 53.
- Сануков К. Олык Ипай // Из истории Марий Эл: трагедия 1930-х годов. Йошкар-Ола, 2000. С. 99 ? 111.
- Черных С. Олык Ипай // Кум поэт. Йошкар-Ола, 1973. С. 93 ? 128.
- Черных С.Я. Олык Ипайын поэзийже // Ончыко. 1972. 3 №. 82 88 с.
- Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. ? Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. ? 752 с. С. 450?453.
- Зайниев Г.З. Усталык шулдыр: ист.-краеведч. очерк-влак. Йошкар-Ола, 1991. С. 3?21.
- Казаков Н.И. Мастарлык верч: лит.-крит. статья-влак. Йошкар-Ола, 1960. С. 65?75.
- Казаков Н.И. Шонымо ой. Йошкар-Ола, 1973. С. 113?130.
- Марий литератур: очерк, литературный портрет, эссе / науч. ред.
К.К. Васин;
книгам
Г.М. Пирогов
чумырен. Йошкар-Ола: Мар. кн. савыктыш, 1994. С. 93?102.
- Сануков К.Н. Олык Ипай: кyрылтшo сем // Шочмо йылме ден литературым школышто туныктымаш: туныктышо-влаклан полыш. Йошкар-Ола: Мар. туныктыш ин-т, 1998. С.46 ? 53.
- Черных С.Я. Олык Ипай // Кум поэт. Йошкар-Ола, 1973. С. 93? 28.