Марий калыкын тистыже
Марий-влак
(
черемис
,
cарм?с
,
чирмеш
) ?
финн-угор калык
Российште
,
марий мландын
т?п калыкше, кызыт т?? шотышто
Марий Эл
Республикыште. Тушто арий калыкын пелыж деч шукырак ужаш ила, 604 т?жем е? (
2002
). Моло марий-шамыч вес вел да республиклаште
Юл
серыште да
Уралыште
илат. Марий-шамычын нылыт т?шкем уло:
олык
(марий калыкын шукылыкшо, Юл да
Виче
э?ер коклаште илат),
курык
(пурла да шола Юл серыштыже),
эрвел
(Виче велыште, Суас Элыште, Пошкырт Элыште, Уралыште), да
й?двел-касвел
(
Угарман
,
Кострома
да
Киров
веллаште) марий-шамыч.
Марла
да
курык марла
ойлат. Тиде йылмевлак урал ешын финнугор т?шкаш пурат. Шуко эрвелмарий-шамыч
суасла
моштат. Шочмо тын-влак:
Юмынй?ла
да
Кугу сорта
. Тыгак
танле тыным
да
Ислам
кучышо е?-влак улыт. Кызытсе жапыште улаш
балтий Мари
.
"
Черемис
" мутлан келшыше мутым эн ончыч
VI курымышто
гот историк
Иордан
кучылтын. Но "имнискарис" мутым "черемис" мут дене та?астараш й?сырак. Кызытсе марий-влакын кугезе-влакышт
V
да
VIII курым
коклаште гот, хазар калык дене,
Юлысо Булгарий
дене кылым кучен.
XIII
ден
XV курым
коклаште марий-влак
Ш?ртнь? Ордашке
пуреныт,
Оза? ханствыште
лийыныт. Кунам руш саркалык Оза? ханлыкым
1552
-шо ийыште се?еныт, марий мланде
Моско Кугыжанышыш
пурен.
4 Кылме
1920
ийыште марий-влаклан РСФСР-ыште автономийым пуеныт,
5 Теле
1936
? АССР лийын.
Ончыч марий-влак руш да суас ?чашымаш деч
Юл
сер деч
В?тла
э?ерын к?шыл ужашышкыже куржыныт. Тыште марий-влаклан шукырак эрык лийын, руш князь-влак да суас хан-влак дечат тораште. В?тламарий коклаште
сар демократий
шочын. Тудо икмыняр рушла ийсерышыште "Ветлужское черемисское княжество" семын палемдалтын. В?тламарий-влак тыгай мут-влакым кучалтыныт: кугуз - кугыза, да кугузвыж - кугыжаныш.
Кугуз-влак эн патыр, кугу пагалымаш сарзе кокла гыч ойырымо (сайлыме) вуйлатыше-влак лийыныт, докан. Икмыняр кугызын л?мышт ийсерышлаште возалт кодын:
Ходжа-Яралтем
,
Кай
,
Бай-Пондаш
,
Кельдебек
,
Ибраг
. Нунын шкеныштын "пе?гыдемдыме вер" (ола манаш лиеш) лийыныт:
В?тла-Юр
,
Шанга
да молат.
Файл:Пеледыш пайрем 2011.jpg
Марий калыкын тистыжым
Пеледыш пайремыште
на?гаят.
Марий калыкын тистыжым
Марий Ушемын
погынымашыштыже пе?гыдемденыт. Марий Элын тистыж деч ойыртемалтеш. Кум т?с гыч шога, ош т?с чимарийын яндарлыкшым ончыкта, йошкар т?с - илышым, шем т?с мланде дене кылдалтеш.
- Васильев, Валериан Михайлович
?
йылмышанчызе
, этнограф, фольклорист,
сылнымутчо
- Григорьев, Александр Владимирович
?
с?ретче
- Ефремов, Тихон Ефремович
?
сотемдарче
- Ефруш, Георгий Захарович
? сылнымутчо
- Иванов, Михаил Максимович
?
почеламутчо
- Игнатьев, Никон Васильевич
? сылнымутчо
- Искандаров, Алексей Искандарович
?
семлызе
, хормейстер
- Йыван Кырла
? почеламутчо, киноактёр
- Миклай Казаков
? почеламутчо
- Кислицын, Вячеслав Александрович
? Марий Элын кокымшо
Президентше
- Колумб, Валентин Христофорович
? почеламутчо
- Конаков, Александр Фёдорович
? драматург
- Лекайн, Никандр Сергеевич
? сылнымутчо
- Луппов, Анатолий Борисович
?
семлызе
- Макарова, Нина Владимировна
? совет семлызе
- Микай, Михаил Степанович
? сылнымутчо
- Молотов, Иван Николаевич
? семлызе
- Мосолов, Василий Петрович
? агроном, академик
- Мухин, Николай Семёнович
? сылнымутчо, кусарыше
- Николаев, Сергей Николаевич
? драматург
- Олык Ипай
? почеламутчо
- Орай, Дмитрий Фёдорович
? сылнымутчо
- Палантай, Иван Степанович
? семлызе, фольклорист, туныктышо
- Пет Першут
? почеламутчо
- Сави, Владимир Алексеевич
? сылнымутчо
- Сапаев, Эрик Никитич
? семлызе
- Смирнов, Иван Николаевич
?
эртымгорнышанчызе
, этнограф
- Тойдемар, Павел Степанович
?
мурызо
- Тыныш Осып
? драматург
- Шабдар Осып
? сылнымутчо
- Шадт Булат
? почеламутчо, сылнымутчо, драматург
- Шкетан, Яков Павлович
? сылнымутчо
- Чавайн, Сергей Григорьевич
? почеламутчо, сылнымутчо, драматург
- Элексейн, Яков Алексеевич
? сылнымутчо
- Элмар, Василий Сергеевич
? почеламутчо
- Эшкинин, Андрей Карпович
? сылнымутчо
- Эшпай, Андрей Андреевич
? кинорежиссёр, сценарист, продюсер
- Эшпай, Андрей Яковлевич
? совет семлызе
- Эшпай, Яков Андреевич
? этнограф и семлызе
- Юзыкайн, Александр Михайлович
? сылнымутчо
- Юксерн, Василий Степанович
? сылнымутчо
- Ялкайн, Яныш Ялкаевич
? сылнымутчо, критик, этнограф
- Ямбердов, Иван Михайлович
? с?ретче
Словарь марийской мифологии
- Ксенофонт Сануков "Кок тул коклаште". Марий Сандалык. №1 2009 ий