Lengua francesa

Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de havégh
De Wikipedia
(Rimandad de Frances )

Lombard Occidental

Quel articul chi l'e scrivuu in Lumbard , cun l'urtugrafia insubrica unificada .

El frances ( francais in frances) l'e una lengua Rumanza parlaa in tut el mond da pu o meno 80 milion de gent cume maderlengua, e da squasi 200 milion de gent cume seconda o anca terza lengua. El gh'ha un numer grand de parlant in 54 pajis. I pussee maderlengua i stan in Francia , indue che el frances l'e scumenciaa. La magiur part di alter maderlengua j'hinn in Canada , Belgi , Svizra , Lussemburgh , Principaa de Monaco , int l' Africa francofuna, e int i Stat Uni .

El frances el riva zu dal latin e el s'e svilupaa cun l'influenza di lenguv celtich che j'eren nativ de la Gallia e di lenguv germanich di franch che j'hinn staa invasur dop che l' Imper Ruman l'e drucaa.

Carateristigh principai [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El frances l'e vona di lenguv d'oil ( oil l'e l'antiga manera de di si e 'l vegn del latin hoc ille ), e in particular el ven fora del vulgar de la zona de Paris . Lenguv cumpagn del Frances (che gh'han cun lu una sumejanza cumpagna del Curs cun l' Italian ) a hin el Valun, el Picard, el Lurenes, el Nurman e via insci. Dunca l'e vona di lenguv galurumanz, e cume tal la gh'ha anca di similitudin cun l' Arpitan , cun l' Ucitan , cul Catalan , cunt i lenguv returumanz e cun quei galitaligh . A l'e vona di lenguv che la gh'ha pussee diferenz cun l'uriginal latin (suratut funetigh).

Difusiun e variant [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Difusiun del Frances in del mund: in blo scur i zonn induve l'e lengua mader; in blo quei induve l'e duma lengua ufiziala; in azzur quei inde l'e cugnussuu e duperaa; in verd, quei induve a gh'e di minuranz lenguistigh

Al di d'inco el Frances l'e la lengua mader de quasi tucc i abitant de la Francia. L'e la quarta lengua parlada in l'Uniun Eurupea e quela de vundes in del mund. L'e la segunda lengua pussee studiada al mund dopu l'Ingles. Per maderlengua, a l'e anca la terza lengua rumanza pussee parlada in del mund, dopu el Spagno e 'l Purtughes .
'Me lengua mader l'e parlada in Francia , in la Svizzera rumanda ( Cantun Vales , Vaud , Neuchatel , Friburgh , Berna , Basilea e Ginevra ), a Monegh , Belgi , Canada ( Quebec ) e in certi zonn di Stat Unii ( Acadia ). El Frances l'e anca vona di lenguv ufiziai de l'ONU, de l'Uniun Eurupea e de una mota de alter assuciaziun internaziunai ('me l' Urganizzaziun Mundiala del Scautismu ).

La Francophonie [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Bandera de la Francophonie

Ultra ai paes che em giamo citaa, a gh'e un frach de Stat che gh'han el Frances cume lengua ufiziala. Tra quei chi regordum:

Inultra, grazie al passaa culunial de la Francia e del Belgi, el Frances l'e lengua ufiziala (e lengua franca per i abitant di vari etnii) de una mota de paes african: Benin , Burkina Faso , Burundi , Camerun , Republiga Centrafricana , Ciad , Cumor , Republiga del Congo , Costa d'Avori , Republiga Demucratiga del Congo , Gibuti , Guinea Equaturiala , Gabon , Guinea , Madagascar , Mali , Niger , Ruanda , Senegal , Seychelles e Togo . L'e anca ben cunussuda e duperada in Tunisia, Algeria, Maroch e Mauritania.
In Asia , l'e la lengua eurupea parlada in Liban ; in di alter culoni asiatigh de la Francia ( Siria , Laos , Cambogia e Vietnam ), l'e minga insci duperaa: a bun cunt, gh'e un bel 5% de vietnamita che le parla anmo.
In America, l'e la lengua ufizial de Haiti , ultra che de quei isul che fan anmo part de la Francia.

I paes de l'Africa, di Caraib, el Canada, el Belgi, la Svizzera e la Francia fan part de la Francophonie , ciue la cumunita de personn che parlen frances, inturna ai quai se svilupen vari urganizzaziun e assuciaziun culturai.

Variant del Frances [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Per savenn pussee, varda l'articol Dialet del Frances .
Per savenn pussee, varda l'articol Creul del Frances .

Cume em vist, el Frances l'e vona di lenguv pussee parlaa, scrit e studiaa al mund. Dunca l'e nurmal che se sien svilupaa divers variant ( dialet ): ultra ai parla lucai (che gh'han influenz di lenguv regiunai frances), trovum el frances de l'Acadia, el frances cajun (Luisiana), el frances del Belgi e quel de la Svizzera.
Inultra, del frances s'hin svilupaa vari lenguv creul, che a volt hin vegnuu di veri e propi lenguv: l'e 'l cas de l' haitian ( ayisyen ) e del creul di Mauritius ( morisyen ). Quei chi hin lenguv ufiziai di propi Stat.

A bun cunt, cume che suced anca in Italia, i lenguv regiunai frances (lenguv d'oil, ucitan e arpitan), vegnen cunsideraa 'me dialet del Frances, e trataa insci. El nom gergal per ciama quei lenguv chi a l'e patois , che 'l gh'ha propi l'istess significaa de dialetto in de la visiun curenta italiana.

Evuluziun dal Latin [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El latinista italian Massimo Pei a l'ha dit che 'l gradu de variaziun del Frances rispet al Latin a l'e del 44%. Tanta diferenza (l'Italian el gh'ha duma el 12%, tant per din vona) l'e duvuda al cuntat magiur che i parla neulatin de la Francia gh'han avuu cunt el mund germanigh.
In ogni cas, rispet al Latin, el Frances:

  • L'ha cunservaa i grup CL, PL e FL ( clef , plus , fleuve per clavis , plus e flumen ), cumpagn del Spagno, del Catalan e del mund returumanz.
  • ...

Tabela cumparativa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Latin vulgar Frances Lumbard
ALTERU autre olter
ALTU haut olt
BENE bien ben
CABALLU cheval caval
CANE chien can
CANTARE chanter canta
CLAVE clef ciav
EPISCOPU eveque vesch
FLORE fleur fiur
LIBRU livre liber
PATRE pere pader
*PAUPERU pauvre pover
PAVORE peur (pagura)
SALE sel sal
TECTU toit tecc

Gramatiga [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

L'alfabet [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I leter duperaa in frances hin vintses.
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z.
A 'sti leter gh'em de giunta quei acentaa, ciue A, C, E, E, I, I, O, U.

L'urtugrafia [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Funetiga [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I ditungh [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
I acent [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
La nasalizzaziun [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
La liaison [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

L'articul [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

L'articul determinativ a l'e le per el maschil, la per el feminil. Denanz ai vucal e a l'H muta, l'e cuntrat in l' .

I prepusiziun [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Prepusiziun sempliz [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • De: de (genitiv e ablativ)
  • A: a
  • En: in
  • Avec: cun
  • Sur: su
  • Pour: per
  • Entre: intra

Prepusiziun articulaa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • De
    • Du/de la (pl. des )
  • A
    • Au/a la (pl. aux)

I nom [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I agetiv [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Qualificativ [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Demustrativ [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Mas'c: cet/ce
  • Donn: cette
  • Plural: ces

Interugativ [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Quel/quelle (pl.: quels/quelles)
    • Quelle heure est-il?
      • Che ura l'e?

Numerai [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Cardinai [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
  • Un
  • Deux
  • Trois
  • Quatre
  • Cinq
  • Six
  • Sept
  • Huit
  • Neuf
  • Dix
  • Onze
  • Douze
  • Treize
  • Quatorze
  • Quinze
  • Seize
  • Dix-sept
  • Dix-huit
  • Dinx-neuf
  • Vingt
  • Vingt et un
  • Vingt-deux
  • Trente
  • Quarante
  • Cinquante
  • Soixante
  • Soixante-dix ( setanta : leteralment sessantades )
  • Quatre-vingts ( vutanta : leteralment quater volt vint )
  • Quatre-vingts-dix ( nuvanta )
  • Cent
  • Deux-cent
  • Trois-cent
  • Quatre-cent
  • Cinq-cent
  • Six-cent
  • Sept-cent
  • Huit-cent
  • Neuf-cent
  • Mille
  • Deux-milles
  • Un million
Urdinai [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
  • Premier/premiere
  • Second; deuxieme
  • Troisieme
  • Quatrieme
  • Cinquieme
  • Sixieme
  • Septieme
  • Huitieme
  • Neuvieme
  • Dixieme
  • Onzieme
  • Douzieme
  • Troisieme
  • Quatorzieme
  • Quinzieme
  • Seizieme
  • Dix-septieme
  • Dix-huitieme
  • Dix-neuvieme
  • Vingtieme

I averbi [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

De mod [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

De norma (cume anca in Lumbard) i averbi de mod se furmen cul giunta a l'agetiv qualificativ el sufiss -ment (cumpagn de uviament , unestament e.v.i.). Ma gh'e anca di averbi uriginai :

  • Ainsi: insci
  • Bien: ben
  • Comme: cume (cumparativ)
  • Comment: cume (interugativ)
  • Debout: in pee
  • Ensemble: insema
  • Expres: aposta
  • Helas: ahime
  • Mal: maa
  • Mieux: mej
  • Pis: pesg
  • Plus: pussee
  • Plutot: putost
  • Sourtout: suratut
  • Vite: prest
  • Volontiers: vulentera

De paragun [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Aussi: anca , cume
  • Autant: cume
  • Mieux: mej
  • Moins: men , manch
  • Plus: pussee

De quantita [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Assez: assee
  • Aussi: cume
  • Autant: tant cume
  • Beaucoup: un frach (del latin bella copia , ciue una gran numer )
  • Bien: un frach
  • Combien: quant
  • Davantage: in pu
  • Encore: ancamo
  • Environ: circa
  • Moins: manch
  • Peu: poch
  • Presque: quasi
  • Plus: pussee
  • Quelque: circa
  • Seulement: duma
  • Tant: insci (denanz a un verb)
  • Tellement: in d'una manera tal
  • Tout: tut
  • Tres: un frach

Tres e beaucoup poden minga vess duperaa in l'istess mod, anca se voren di l'istessa roba:

  • Je te remercie beaucoup : te rengrazzi tant
  • Il y avait beaucoup de jeunes filles: a gh'era una mota de tusann
  • Je suis tres malheureux: sun propi trist
  • Trop: trop

De temp [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Alors: alura
  • Hier: ier
  • Aujourd'hui: inco (literalment: al di d'inco )
  • Demain: duman
  • Vite: subit
  • Maintenant: adess (cf. it. immantinente )
  • Toujours: semper (literalment: tucc i di )
  • Jamais: mai
  • Encore: ancamo
  • Souvent: despess (cf. pms. ed soens )
  • Quelquefois: ogni tant , di volt (literalment: una quai volta )
  • Apres: dopu
  • Avant: prima
  • Puis: po
  • Depuis: po , dopu
  • Tot: prest (cf. it. tosto )
  • Enfin: a la fin
  • Auparavant: prima
  • Aussitot: subit
  • Autrefois: un temp
  • Bientot: prest
  • Deja: giamo
  • Desormais: urmai
  • Dorenavant: d'adess in po
  • Jadis: un temp
  • Lendemain: duman
  • Longtemps: per un bel poo
  • Naguere: poch temp fa (cf. it. guari )
  • Parfois: ogni tant
  • Soudain: a l'impruvis (de scia l'ingles suddenly )
  • Tantot: ogni tant
  • Tard: tard
  • Ensuite: po , dopu

De logh [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Ailleurs: in d'un'altra part
  • Aupres: arent
  • Autour: inturna
  • Chez: a ca de
  • Deca: de scia
  • Dedans: denter
  • Dehors: fora
  • Dela: la
  • Derriere: dedree
  • Dessous: sota
  • Dessus: sura
  • Devant: denanz
  • Ici: chi
  • La: la
  • Loin: luntan
  • Ou: induve
  • Partout: depertut
  • Proche: visin a
  • Pres: arent
  • Y: ghe

I prunom [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Prunom persunai [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I prunom persunai suget a hin:

  • Je
  • Tu
  • Il/elle
  • Nous
  • Vous
  • Ils/elles

I prunom persunai suget gh'han de vessegh semper denanz ai verb (al cuntrari del Lumbard):

  • L'e semper insci: JE suis tres heureux que TU veux aller en Angleterre e minga Suis tres heureux que veux aller en Angleterre
    • Sun propi cuntent che te voret anda in Inghiltera .

I prunom persunai riflessiv inveci a hin:

  • Me
  • Te
  • Se
  • Nous
  • Vous
  • Se

I prunom persunai dativ infina a hin:

  • Moi
  • Toi
  • Lui (dativ), soi (per el rest).
  • Nous
  • Vous
  • Eux

Quei chi se troven in pusiziun toniga o dopu i prepusiziun:

  • Leve-toi!
    • Dessedes!
  • Il n'y a personne qui pense a moi.
    • A gh'e nissun che 'l pensa a mi.
  • Je lui dirai que ses actions ne peuvent pas etre approvees.
    • Ghe disaroo a lu che i so aziun poden minga vess apruvaa.

Prunom pussessiv [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Prunom relativ [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Qui: che (suget)
    • Je hais les femmes qui ne veulent pas s'epouser avec moi .
      • Mi odi i donn che se voren minga spusa cun mi .
  • Que: che (cumplement)
    • Les femmes que je n'ai voulu pas epouser me haient .
      • I donn che mi hoo vuruu minga spusa me odien .
  • Dont: del qual
  • Ou: induve
Prunom relativ cumpost [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
  • Lequel / laquelle (pl.: lesquels / lesquelles ): el qual.
  • Duquel / de laquelle (pl.: desquels/ desquelles ): del qual.
  • Auquel / a laquelle (pl.: auxquels / auxquelles ): al qual.

I cungiunziun [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I verb [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Sura i verb frances besogna save un para de rob:

  • L'indicativ passaa a l'esit ma, cumpagn di lenguv gal-italigh , el ven minga duperaa (fora che in de la lengua alta e leteraria).
  • A gh'e do cuniugaziun regular (in -er e -ir ) e po una mota de verb iregular cun vari terminaziun ( -oir , -tre , -re ). I verb vess , avegh , anda , fa , pude , vure hin tucc iregular.
  • I verb ausiliar a hin, cumpagn del lumbard , vess e ave . L'ausiliar del verb vess pero l'e ave , dunca se dis minga "je suis ete" ma "j'ai ete" ( mi hoo staa ).

Verb vess [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El verb vess (etre) l'e la fusiun di verb latin ESSE (vess) e STARE (sta).

  • Indicativ present : je suis, tu es, il est, nous sommes, vous etes, ils sont .
  • Indicativ imperfet : j'etais, tu etais, il etait, nous etions, vous etiez, ils etaient .
  • Indicativ futur : je serai, tu seras, il sera, nous serons, vous serez, ils seront .
  • Indicativ passaa : je fus, tu fus, il fut, nous fumes, vous futes, ils furent .
  • Indicativ passaa prossim : j'ai ete ecc.
  • Cungiuntiv present : que je sois, que tu sois, qu'il soit, que nous soyons, que vous soyez, qu'ils soient .
  • Cungiuntiv imperfet : que je fusse, que tu fusses, qu'il fut, que nous fussions, que vous fussiez, qu'ils fussent .
  • Cundiziunal present : je serais, tu serais, il serait, nous serions, vous seriez, ils seraient.
  • Imperativ present : sois (tu), soyons (nous), soyez (vous) .
  • Infinii present : etre .
  • Participi present : etant .
  • Participi passaa : ete .
  • Gerundi present : etant

Verb avegh [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Indicativ present : j'ai, tu as, il a, nous avons, vous avez, ils ont .
  • Indicativ imperfet : j'avais, tu avais, il avait, nous avions, vous aviez, ils avaient .
  • Indicativ futur : j'aurai, tu auras, il aura, nous aurons, vous aurez, ils auront .
  • Indicativ passaa : j'eus, tu eus, il eut, nous eumes, vous eutes, ils eurent .
  • Cungiuntiv present : que j'aie, que tu aies, qu'il ait, que nous ayons, que vous ayez, qu'ils aient .
  • Cungiuntiv imperfet : que j'eusse, que tu eusses, qu'il eut, que nous eussions, que vous eussiez, qu'ils eussent .
  • Cundiziunal present : j'aurais, tu aurais, il aurait, nous aurions, vous auriez, ils auraient .
  • Imperativ present : aie (tu), ayons (nous), ayez (vous) .
  • Infinii present : avoir .
  • Participi present : ayant .
  • Participi passaa : eu .
  • Gerundi present : ayant .

Verb fa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Indicativ present : je fais, tu fais, il fait, nous faisons, vous faites, ils font .
  • Indicativ imperfet : je faisais, tu faisais, il faisait, nous faisions, vous faisiez, ils faisaient .
  • Indicativ futur : je ferai, tu feras, il fera, nous ferons, vous ferez, ils feront .
  • Indicativ passaa : je fis, tu fis, il fit, nous fimes, vous fites, ils firent.
  • Cungiuntiv present : que je fasse, que tu fasses, qu'il fasse, que nous fassions, que vous fassiez, qu'ils fassent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je fisse, que tu fisses, qu'il fisse, que nous fissions, que vous fissiez, qu'ils fissent .
  • Cundiziunal present : je ferais, tu ferais, il ferait, nous ferions, vous feriez, ils feraient .
  • Imperativ present : fais (tu), faisons (nous), faisez (vous) .
  • Infinii present : faire .
  • Participi present : faisant/faisante .
  • Participi passaa : fait/faite .
  • Gerundi present : faisant .

Verb anda [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

In Frances, el verb anda (aller) l'e la fusiun di verb latin IRE, *ALLARE e VADERE.

  • Indicativ present : je vais, tu vas, il va, nous allons, vous allez, ils vont .
  • Indicativ imperfet : j'allais, tu allais, il allait, nous allions, vous alliez, ils allaient .
  • Indicativ futur : j'irai, tu iras, il ira, nous irons, vous irez, ils iront .
  • Indicativ passaa : j'allai, tu allais, il alla, nous allames, vous allates, ils allerent .
  • Cungiuntiv present : que j'aille, que tu ailles, qu'il aille, que nous allions, que vous alliez ,
  • Cungiuntiv imperfet : que j'allasse, que tu allasses, qu'il allat, que nous allassions, que vous allassiez .
  • Cundiziunal present : j'irais, tu irais, il irait, nous irions, vous iriez, ils iraient .
  • Imperativ present : va (tu), allons (nous), allez (vous) .
  • Infinii present : aller .
  • Participi present : allant/allante .
  • Participi passaa : alle/allee .
  • Gerundi present : allant .

Verb di [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Indicativ present : je dis, tu dis, il dit, nous disons, vous dites, ils disent .
  • Indicativ imperfet : je disais, tu disais, il disait, nous disions, vous disiez, ils disaient .
  • Indicativ futur : je dirai, tu diras, il dira, nous dirons, vous direz, ils diront .
  • Indicativ passaa : je dis, tu dis, il dit, nous dimes, vous, dites, ils dirent .
  • Cungiuntiv present : que je dise, que tu dises, qu'il dise, que nous disions, que vous disiez, qu'ils disent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je disse, que tu disses, qu'il dit, que nous dissions, que vous dissiez, qu'ils dissent .
  • Cundiziunal present : je dirais, tu dirais, il dirait, nous dirions, vous diriez, ils diraient .
  • Imperativ present : dis (tu), disons (nous), disez (vous) .
  • Infinii present : dire .
  • Participi present : disant/disante .
  • Participi passaa : dit/dite .
  • Gerundi present : disant .

I cuniugaziun: verb in -er [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Curespunden a la prima cuniugaziun latina, italiana e lumbarda, ciue i verb in -ARE.

  • Indicativ present : je chante, tu chantes, il chante, nous chantons, vous chantez, ils chantent .
  • Indicativ imperfet : je chantais, tu chantais, il chantait, nous chantions, vous chantiez, ils chantaient .
  • Indicativ futur : je chanterai, tu chanteras, il chantera, nous chanterons, vous chanterez, il chanteront .
  • Indicativ passaa : je chantai, tu chantas, il chanta, nous chantames, vous parlates, ils chanterent .
  • Cungiuntiv present : que je chante, que tu chantes, qu'il chante, que nous chantions, que vous chantiez, qu'ils chantent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je chantasse, que tu chantasses, qu'il chantat, que nous chantassions, que vous chantassiez, qu'ils chantassent .
  • Cundiziunal present : je chanterais, tu chanterais, il chantera, nous chanterions, vous chanteriez, il chanteraient .
  • Imperativ present : chante (tu), chantons (nous), chantez (vous) .
  • Infinii present : chanter .
  • Participi present : chantant/chantante .
  • Participi passaa : chante/chantee .
  • Gerundi present : chantant .

La pupart di verb de la lengua francesa la partegn a la prima cuniugaziun, anca perche tucc i neulugismi verbai hin regular (cumpagn di alter lenguv neulatin).

II cuniugaziun: verb in -ir [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

La segunda cuniugaziun regular francesa la curespund a la quarta latina e lumbarda e a la terza italiana.
Cumpagn del lumbard e de l'italian, quela cuniugaziun chi la gh'ha do maner de vess declinada, a segunda di verb.

Prima manera: verb fini [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
  • Indicativ present : je finis, tu finis, il finit, nous finissons, vous finissez, ils finissent .
  • Indicativ imperfet : je finissais, tu finissais, il finissait, nous finissions, vous finissiez, ils finissaient .
  • Indicativ futur : je finirai, tu finiras, il finira, nous finirons, vous finirez, ils finiront .
  • Indicativ passaa : je finis, tu finis, il finit, nous finimes, vous finites, ils finirent .
  • Cungiuntiv present : que je finisse, que tu finisses, qu'il finisse, que nous finissions, que vous finissiez, qu'ils finissent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je finisse, que tu finisses, qu'il finit, que nous finissions, que vous finissiez, qu'ils finissent .
  • Cundiziunal present : je finirais, tu finirais, il finirait, nous finirions, vous finiriez, ils finiraient .
  • Imperativ present : finis (tu), finissons (nous), finissez (vous) .
  • Infinii present : finir .
  • Participi present : finant/finante .
  • Participi passaa : fini/finie .
  • Gerundi present : finant .
Segunda manera: verb vegni [ Modifega | modifica 'l sorgent ]
  • Indicativ present : je viens, tu viens, il vient, nous venons, vous venez, ils viennent .
  • Indicativ imperfet : je venais, tu venais, il venait, nous venions, vous veniez, ils venaient .
  • Indicativ futur : je viendrai, tu viendras, il viendra, nous viendrons, vous viendrez, ils viendront .
  • Indicativ passaa : je vins, tu vins, il vint, nous vimes, vous vites, ils vinrent.
  • Cungiuntiv present : que je vienne, que tu viennes, qu'il vienne, que nous venions, que vous veniez, qu'ils viennent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je vinsse, que tu vinsses, qu'il vint, que nous vinssions, que vous vinssiez, qu'ils vinssent .
  • Cundiziunal present : je viendrais, tu viendrais, il viendrait, nous viendrons, vous viendriez, ils viendraient .
  • Imperativ present : viens (tu), venons (vous), venez (vous) .
  • Infinii present : venir .
  • Participi present : venant/venante .
  • Participi passaa : veni/venie .
  • Gerundi present : venant .

Verb in -oir [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Quei verb chi gh'han urigin de la segunda declinaziun latina (-?RE). Chi de sota metarem el verb vure .

  • Indicativ present : je veux, tu veux, il veut, nous voulons, vous voulez, ils veulent .
  • Indicativ imperfet : je voulais, tu voulais, il voulait, nous voulions, vous vouliez, ils voulaient .
  • Indicativ futur : je voudrai, tu voudras, il voudra, nous voudrons, vous voudrez, ils voudront .
  • Indicativ passaa : je voulus, tu voulus, il voulut, nous voulumes, vous voulutes, ils voulurent .
  • Cungiuntiv present : que je veuille, que tu veuilles, qu'il veuille, que nous voullions, que vous vouillez, qu'ils veuillent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je voulusse, que tu voulusses, qu'il voulut, que nous voulussions, que vous voulussiez, qu'ils voulussent .
  • Cundiziunal present : je voudrais, tu voudrais, il voudrait, nous voudrions, vous voudriez, ils voudraient .
  • Imperativ present : veux (tu), voulons (nous), voulez (vous) .
  • Infinii present : vouloir .
  • Participi present : voulant/voulante .
  • Participi passaa : voulu .
  • Gerundi present : voulant .

Alter verb che fan part de 'stu grup hin pouvoir ("pude"), voir ("vede"), devoir ("duve") e savoir ("save"), ultra che al giamo descrit avoir .

Verb in -aitre [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

In general, i verb che fan part de 'stu grup vegnen de la terza cuniugaziun latina (-?RE). Chi de sota vedum el verb connaitre (cugnuss)

  • Indicativ present : je connais, tu connais, il connait, nous connaissons, vous connaissez, ils connaissent .
  • Indicativ imperfet : je connaissais, tu connaissais, il connaissait, nous connaissons, vous connaissez, ils connaissaient .
  • Indicativ futur : je connaitrai, tu connaitras, il connaitra, nous connaitrons, vous connaitrez, ils connaitront .
  • Indicativ passaa : je connus, tu connus, il connut, nous connumes, vous connutes, ils connurent .
  • Cungiuntiv present : que je connaisse, que tu connaisses, qu'il connaisse, que nous connaissions, que vous connaissiez, qu'ils connaissent .
  • Cungiuntiv imperfet : que je connusse, que tu connusses, qu'il connut, que nous connussions, que vous connussiez, qu'ils connussent .
  • Cundiziunal present : je connaitrais, tu connaitrais, il connaitrait, nous connaitrions, vous connaitriez, ils connaitraient .
  • Imperativ present : connais (tu), connaissons (nous), connaissez (vous) .
  • Infinii present : connaitre .
  • Participi present : connaissant/connaissante .
  • Participi passaa : connu .
  • Gerundi present : connaissant .

Alter verb de 'stu grup hin naitre (nass) e paraitre (sumeja).

Alter verb in -re [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Anca quei verb chi vegnen de la terza cuniugaziun latina. Chi de sota vedum el verb croire , ciue "cred".

  • Indicativ present : je crois, tu crois, il croit, nous croyons, vous croyez, ils croient .
  • Indicativ imperfet : je croyais, tu croyais, il croyait, nous croyions, vous croyiez, ils croyaient .
  • Indicativ futur : je croirai, tu croiras, il croira, nous croirons, vous croirez, ils croiront .
  • Indicativ passaa : je crus, tu crus, il crut, nous crumes, vous crutes, ils crurent .
  • Cungiuntiv present : que je croie, que tu croies, qu'il croie, que nous croyions, que vous croyiez, qu'ils croient .
  • Cungiuntiv imperfet : que je crusse, que tu crusses, qu'il crut, que nous crussions, que vous crussiez, qu'ils crussent .
  • Cundiziunal present : je croirais, tu croirais, il croira, nous croirions, vous croiriez, ils croiraient .
  • Imperativ present : crois (tu), croyons (nous), croyez (vous) .
  • Infinii present : croire .
  • Participi present : croyant/croyante .
  • Participi passaa : cru/crue .
  • Gerundi present : croyant .

Alter verb impurtant de 'stu grup hin boire (bev), suivre (andagh a dree), produire (prudu) ultra a faire e dire , verb di quai em giamo parlaa pussee sura. Quei verb chi, vist ch'hin iregular, hin minga insci tant.

I "galicismi" [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

In del frances a gh'e anca tre custruziun verbai che hin ciamaa galicismi ("gallicismes") perche hin propi tipigh del frances e poden minga vess tradot leteralment.

  • Present prugressiv ( present progressif ): l'e cumpost del grup de parol etre en train de + infinii. El rapresenta un'aziun che l'e fada propi in quel mument chi:
    • Je suis en train d'etudier
      • Lumbard: sun dree a studia .
      • Italian: sto studiando .
      • Ingles: I'm studying .
  • Passaa recent ( passe recent ): l'e cumpost del grup de parol venir de + infinii. El rapresenta un'aziun che l'e stada finida propi de poch.
    • Je viens d'etudier
      • Lumbard: hoo apena finii de studia .
      • Italian: ho appena finito di studiare .
      • Ingles: I've just got done studying .
  • Futur prossim ( futur proche ): l'e cumpost del grup aller + infinii. El representa un'aziun che gh'em intenziun de fa a brev.
    • Je vais etudier.
      • Lumbard: sun dree per studia .
      • Italian: sto per studiare .
      • Ingles: I'm about to start studying .

La negaziun [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

In Frances, la negaziun verbala l'e cumposta de do partisel, ciue ne e pas .
La prima la se trova prima del verb (e dopu el prunom persunal suget), la segunda dopu.
Esempi:

  • Je mange ( mi mangi )
  • Je ne mange pas ( mi mangi minga ).

I prunom persunai cumplement inveci hin dopu la partesela ne :

  • Je ne le mange pas ( mi el mangi minga ).

In alter ucasiun, el pas el po vess sustituii de point (un poo arcaigh; in la lengua alta a volt a l'e propi un'alternativa a pas ), personne , rien , jamais , aucun/aucune o plus :

  • Je ne mange point ( mi mangi propi per nagot )
  • Je ne connais personne ( mi cugnussi nissun )
  • Je ne mange rien ( mi mangi nagot )
  • Je ne mange jamais ( mi mangi mai )
  • Je ne mange aucune chose ( mi mangi nissuna roba )
  • Je ne mange plus ( mi mangi pu )

In del Frances parlaa e culuquial, despess se desmentega el ne :

  • J'mange pas ( mi mangi minga ).

La furma passiva [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

La furma riflessiva [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

La furma interugativa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

La furma interugativa in Frances la po vess fada in vari mod:

  • Furma sempliz (lengua familiar): suget + verb
    • Tu veux aller a skier avec tes amis?
  • Furma invertida (lengua alta): verb + suget (cume in Ingles):
    • Veux-tu aller a skier avec tes amis?
  • Furma lunga (lengua curenta): Est-ce que + suget + verb:
    • Est-ce que tu veux aller a skier avec tes amis?

Per respund afermativament a la dumanda a gh'e do pussibilita:

  • Se la dumanda l'e pusitiva (cume in del cas pussee sura), se respund cun oui :
    • Oui, je veux y aller
  • Se la dumanda inscambi l'era negativa (per esempi: Veux-tu n'aller pas a skier avec tes amis? ), se respund cun si se vun el vor nega la negaziun in de la dumanda: Veux-tu n'aller pas a skier avec tes amis? - Voret minga 'nda a scia cunt i to amis? , Si - E si che ghe vori anda

Lessigh de bas [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I stagiun [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Printemps
  • Ete
  • Automne
  • Hiver

I di [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Lundi
  • Mardi
  • Mercredi
  • Jeudi
  • Vendredi
  • Samedi
  • Dimanche

I mes [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

  • Janvier
  • Fevrier
  • Mars
  • Avril
  • Mai
  • Juin
  • Juillet
  • Aout
  • Septembre
  • Octobre
  • Novembre
  • Decembre

Influenz sura alter lenguv [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Per savenn pussee, varda l'articol Francesism .
La cugnuscenza del Frances in Europa

Literadura francesa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]


El Pader Noster in frances [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Notre pere, qui es aux cieux,
que ton nom soit sanctifie,
que ton regne vienne,
que ta volonte soit faite, comme au ciel aussi en terre.
Donne-nous aujourd'hui notre pan de ces jours
et pardonne-nous nos offences,
comme nous pardonnons a ceux qui nous offensent.
Et ne nous mener pas a la tentation,
mais delivre-nous du mal, amen.

Vus curelaa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]