twelfde iew
--
daartiende iew
--
veertiende iew
D'n Awwe Wereld in 1200, veur de Mongoolse expansie.
De
daartiende iew
vaan de
westerse (christeleke) jaortelling
leep vaan 1201 tot en met 1300. In de Europese historie is dit ein vaan de
middeliewe
, mie in 't bezunder weurt dezen tied bij de
hoeg middeliewe
gerekend. De daartiende iew is in vaol opziechte de klassieke periode vaan de middeliewse besjaving:
kerk
en
adel
op 't toppunt vaan hun mach, de middeliewse rechsorde woort alum gerespecteerd. Middeliewse kuns en filosofie bereikde nog oongekinde huugdes, nog zoonder in vraog te weure gesteld. Oos-Europa, 't
Midde-Ooste
en 't
Wied Ooste
woorte oonder de voot geloupe door 't
Mongools wereldriek
, wat ziech in korten tied oongeluifelek oetbreide. Dit had ouch veurdeile: 't militair euverwiech zorgde veur veilegheid (
Pax Mongolica
) en deeg de
Zijroute
bleuje. Europa, India en China koste noe metein in contak trejje.
De
Magna carta
oet 1215.
De Kathare weure oet
Carcassonne
verbanne.
De Mongole plundere Baghdad.
Slaag bij Woeringe.
- 1204: De
Twiehieregheid vaan Mestreech
weurt bij ak geregeld. Dit is ouch 't ajdste documint boe-in Mestreech es
stad
weurt umsjreve.
- 1204: De
Veerde Kruustoch
lop oet op e conflik tosse westeleke en oosteleke christene. Westerse edele stiechte 't
Latijns Keizerriek
vaan Constantinopel. 't Euverbliefsel vaan 't
Byzantijns Riek
kump bekind te stoon es 't
Keizerriek vaan Nicaea
.
- 1204: De Franse pakke nao e laank belag 't oonnumbaar geach
Chateau Gaillard
vaan de Ingelse.
Normandie
, sinds
1066
in
personeel unie
met Ingeland, kump aon de Franse kroen.
- 1206: Alle Mongoolse stamme weure in
ei riek
vereineg door
Dzjengis Khan
.
- 1209: Op initiatief vaan paus
Innocentius III
beginne de
Albigenzische Kruustochte
tege de
Kathare
. De Franse keuning nump 't militair veurtouw.
- 1212:
Kinderkruustoch
.
- 1215:
Jan Zoonderland
weurt met 't opstelle vaan de
Magna Carta
gedwoonge de mach te deile met zien vazalle. 't Charter legk de basis veur 't Ingels
Hoegerhoes
.
- ca. 1225: 't
K'iche'keuninkriek
, de leste mechtege Mayastaot, weurt gestiech in
Q'umarkaj
.
- 1229: Nao de
Zesde Kruustoch
kump
Jeruzalem
weer in han vaan de christene en weurt 't
keuninkriek Jeruzalem
weer hersteld.
- 1229: Met de
Vrei vaan Paries
indege de Albigenzische Kruustochte. 't Katharisme is zoe good wie oetgereujd, de Zuid-Franse domeine stoon gooddeils oonder controle vaan Paries.
- 1230: De
Carmina Burana
, 'n
Middellatiense
en
Middelhoegduitse
blomlezing
, woort gebundeld. De bundel besteit oet werke vaan de
11de
bis 13de iew.
- 1230: 't
Keuninkriek Granada
weurt gestiech. Deze
lesten islamitische staot op 't Iberisch Sjiereiland
zal nog tot 1492 bestoon.
- 1231:
Remund
krijg
stadsrechte
.
- 1240: De Mongole loupe de
Kievse Roes
oonder de veuj.
- 1240:
Dafydd ap Llywelyn
nump es ierste d'n titel
prins vaan Wales
aon.
- 1243:
Zittert
krijg stadsrechte.
- 1244: 't
Ajjoebiedesultanaot
belegk, vereuvert en plundert
Jeruzalem
.
- 1248:
Wollem II vaan Holland
weurt gekoze tot
roems-keuning
. Heer weurt zoedoende d'n insegste Nederlandsen edele dee oets 't
Heileg Roems Riek
beheers.
- 1258: Mongoolse horde oonder
Hulagu Khan
plundere
Bagdad
en maken 'n ind aon 't
Abbasidekalifaot
.
- 1261: 't Keizerriek vaan Nicaea lop 't Latijns Keizerriek oonder de voot en herstelt 't
Byzantijns Riek
. 't Geslach vaan de
Paleologe
zal 't riek tot aon 't ind es keizers regere.
- 1262: Op aondringe vaan
Gissur Þorvaldsson
kump 't door borgeroorlog versjaord
Iesland
oonder de
Noorse
kroen.
- 1263:
De Nuistad
, daan mesjiens bekind es
Elsene
, krijg stadsrechte.
- 1270:
Yekuno Amlak
weurt met 'ne coup keizer vaan
Ethiopie
. Zien
Salomonsdynastie
zal 't land zeve iewe laank regere.
- 1271:
Kublai Khan
eis 't
mandaot vaan d'n hiemel
op en kroent ziech tot
keizer vaan China
: begin
Yuandynastie
;
Peking
(
Khanbaliq
) veur 't iers hoofstad vaan China.
- 1276: De Mongole pakke de Song-hoofstad
Lin'an
.
- 1276:
Zostere
krijg stadsrechte.
- 1279: In de
slaag bij Yamen
weurt 't leger vaan
Zhao Bing
verslage: definitief ind
Songdynastie
.
- 1282:
Floris V vaan Holland
annexeert
Wes-Friesland
.
- 1283: Prins
Daniel
, naokoumeling vaan de Kievse voorste, stiech 't
Groetvoorstedom Moskou
, d'n ierste veurluiper vaan de
Russische
staot.
- 1283: Prins
Dafydd ap Gruffydd
, de lesten inheimse
prins vaan Wales
, weurt door de Ingelse geexecuteerd.
- 1288: Hertog
Jan vaan Braobant
versleit de bisjop vaan
Kolle
in de
slaag bij Woeringe
. Heidoor kump 't
Hertogdom Limborg
in
personeel unie
met
Braobant
.
- 1291: 't
Mamelukkesultanaot
pak
Acre
en maak daomet definitief 'n ind aon de
kruusveerdersstaote
in de Levant.
- 1291: De drei kantons
Uri
,
Schwyz
en
Unterwalden
slete 't
Eidgenoetsjap
, de basis veur de latere
Zwitserse
staot.
- 1293:
Raden Widjaja
stiech 't
Riek vaan Madjapahit
. Dit Oos-
Javaans
riek zal groete deile vaan 't huieg
Indonesie
goon beheerse.
- 1294:
Mofert
krijg stadsrechte.
- 1296: Graof
Floris V vaan Holland
weurt in
Muiden
door zien vazalle vermaord.
- 1299: Met
Jan I
storf 't Hollands Hoes in manneleke lien oet.
Jan II vaan Avesnes
volg haom op;
Holland
kump in personeel unie met
Henegouwe
.
Paus Innocentius IV op 't Ierste Concilie vaan Lyon.
De
Roems-Kathelieke Kerk
stoont op 't huugdepunt vaan haor mach. Vaol vaan haor acties stoonte daan ouch in 't teike vaan wereldleke politiek.
Alfons de Wijze.
Kublai Khan.
Neidhart von Reuenthal, Duitse kruusridder en
minnezenger
.
Voorste, militaire en politici
[
bewirk
|
bron bewerke
]
Zuug ouch 'voorste' en 'filosofe'.
Vaol kunstenere bleve in dezen tied nog anoniem. Vaan sommige wet me evels wel de naom, deks genog door 't werk van hun lierlinge.
