Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Mestreechs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Bahia
(oetspraok
[b??i?.j?]
(lendelek)
daan wel
[ba?i.?]
(lokaol)
; in 't Portugees deks met lidwoord:
A Bahia
) is ein vaan de 26 staote vaan
Brazilie
. 't Is de zuielekste staot vaan de macroregio Noordoos. Bahia grens met de klok met aon
Piaui
,
Pernambuco
,
Alagoas
,
Sergipe
, d'n
Atlantischen Oceaon
,
Espirito Santo
,
Minas Gerais
,
Goias
en
Tocantins
. Bahia is de veerde staot in aontal inwoeners en de vijfde in oppervlaakde; 't is daomet vaol groeter es de modaole noordoosteleke staot. Dat, en zien ligking kortbij aander macroregio's, maak de staat landsjappelek en cultureel divers; in diverse opziechte vormp Bahia d'n euvergaank vaan 't noordooste nao 't midde vaan 't land.
Bahia, in oppervlaakde e bitteke groeter es Fraankriek, vertuint 'nen euvergaank vaan
Atlantisch bosgebeed
aon de kos nao
caatinga
(steppeland) in 't midde en
cerrado
(savanneland) in 't weste. De caatinga is dunbevolk en oongesjik veur landbouw, meh de cerrado, ouch wel
sertao
geneump, lient ziech dao wel veur. 't Weste, boe 'n
Aw-klimaot
heers, is ouch neet zoe druug wie 't midde (Bswh-klimaot). Vaan noord nao zuid lop 't
plateau
Chapada Diamantina door de staot. Hei vint vaol vaan de mijnbouw plaots. Hoegste berg is de
Pico do Barbado
, met 2.033 meter. De lang kos vaan Bahia is verdeild in diverse kosregio's met (deils toeristische) naome: de Kokosnoetekos, de Dende-kos, de Cacaokos, de Oontdekkingskos en de Walveskos.
Door Bahia loupe diverse reviere, meh wiedoet de groetste en belaankriekste is de
Rio Sao Francisco
. Neve zien functie in de sjeepvaart en in 't irrigere vaan 't droeg midde vaan de staot weurt de Sao Francisco ouch gebruuk veur
waterkrach
. In Bahia vint me 't
Sobradinhomeer
, eint vaan de groetste
stouwmere
op de wereld. Door de zuidpunt vaan Bahia lop de
Jequitinhonha
.
Es rillatief groete staot sjik Bahia 39 parlemintariers nao 't
Hoes vaan Aofgeveerdegde
. 't Staotsparlemint heet 63 zetele. In de staot weurt euver 't algemein links gestump. Gouverneur is anno 2018 Rui Costa vaan de socialistische
PT
.
De mierderheid vaan de bevolking is
pardo
(d.w.z. vaan gemingk ras). In 2008 neumde 62,83% vaan de lui ziech zoe, tegeneuver 20,60%
blaanke
, 15,99%
zwarte
, 0,29%
Indiaone
en 0,26%
Aziaote
.
Vaan de lui die ziech tot eint vaan de inheimse volker rekene zien de
Pataxo
(ca. 11.000 ziele, plus good 2.000
Pataxos-ha-ha-haes
) de groetste, gevolg door de
Tupinamba
(ca. 4.000; die vint me in gans 't land) en de
Kiriri
(ca. 2.000). De Indiaone in Bahia zien gooddeils geassimileerd en spreke allemaol Portugees (zuug oonder); wee wel of neet tot zoe'n volk huurt is dus veural aofhenkelek vaan wat iemes dao zelf vaan vint.
't
Portugees dialek
vaan Bahia, 't
Bahiano
, is in groete lijne geliek aon 't dialek vaan de noordoosteleke staote. In 't zuielek en westelek randgebeed vaan de staot huurt me aander accente.
Inheimse taole zien in Bahia allemaol oetgestorve. Sommege taol woorte recint nog gesproke. Volgens
Ethnologue
heet 't
Kaimbe
nog (passief) twiedetaolsprekers,
[1]
meh dao velt euver te twiefele: bij veldwerk in 1961 koste al gein vleujende sprekers mie weur gevoonde. 'n Aander taol, 't
Pataxo
, is recint (in 2009) oetgestorve.
Misdaod is in gans Noordoos-Brazilie e groet en greujend probleem, meh Bahia spant de kroen. Sinds me de georganiseerde misdaod in Rio de Janeiro en Sao Paulo is goon aonpakke, is in Bahia de zwoer criminaliteit hand euver hand touwgenome. In 2014 waor de staot al de mies maorddaodege vaan gans 't land, en vaan de tien gevierlekste stei ligken 'rs veer in Bahia.
Export vaan Bahia in 2012.
Bahia had in 2016 'n
Minseleke Oontwikkelingsindex
vaan 0,703, wat nog zjus neerkump op 'hoeg oontwikkeld'. (In 2010 waor dit nog 0,660 wat neerkump op 'gemiddeld oontwikkeld'.) Wie gans 't noordooste is de staot ermer es 't lendelek gemiddelde. In vergelieking met aander staote in de regio is de economie evels e stok minder einzijeg. De economie is nog ummer gooddeils op de
primaire sector
geriech, meh zeker neet gans vaan sokker aofhenkelek. De staot exporteert
landbouwprodukte
wie
biobrandstof
,
katoen
,
soja
en
koffie
,
delfstoffe
wie
olie
,
goud
en
koper
en industrieel produkte wie
oto
's en sjemische haaffabrikaote. Nog diverse landbouwprodukte zien veural veur binnelandse consumptie, wie
boene
,
mais
,
cacaoboene
en ries. De industrie- en deenstesectore breie ziech sterk oet, al blijf wat de deenste betrof veural 't
toerisme
vaan belaank.
Koloniaol arsjitectuur, wie hei in Salvador, tuint 't riek verleie vaan de staot.
Bahia waor de plaots vaan de ierste
Portugese
landing in de
Nuie Wereld
. D'n oontdekkingsreizeger
Pedro Alvares Cabral
landde in
1500
bij 't huieg
Porto Seguro
in 't zuie vaan de staot en eisde 't gebeed, boevaan heer toen nog meinde tot 't 'n eiland waor, veur zie vaajerland op. Vaan kolonisatie kaom 't pas later: in
1549
stiechde de Portugeze de stad Sao Salvador da Bahia de Todos os Santos, kort-eweg Salvador. In de iewe die volgde bleujde 't noordooste vaan Brazilie door de bouw vaan sokkerreet. Bahia waor 't belaankriekste kapteinsjap en Salvador waor de hoofstad vaan 't land. Pas in
1763
verplaotsde de gouverneur-ginneraol zien residentie nao Rio. Wie de
Nederlanders
groete deile vaan Noordoos-Brazilie
vereuverde
, belagte ze ouch Salvador; dit wiste ze evels mer kort (1624-25) te hawwe en de
W.I.C.
trok ziech nao 't noorde trok. In
1798
kaome de slave vaan Bahia in opstand; dees gebaortenis is bekind koume stoon es de 'Baiaanse Samezwering' (
Conjuracao Baiana
). Hunnen opstand, geinspireerd door d'n
Haitiaansen
opstand dee toen leep, woort hel de kop in geduid.
Tijens de koloniaolen opstand tegen 't Portugees bewind bleef Bahia zjus weer laank loyaol aon de kroen. Pas op
2 juli
1823
woort 't kapteinsjap Bahia bij 't Braziliaans Keizerriek geveug. In 1835 kaome de slave obbenuits in opstand in wat me de
Male-revolte
is goon neume. In de negentienden iew diversifieerde de economie. Neet allein begos me noe neve sokkerreet ouch touwbak, katoen en koffie te verbouwe, ouch woorte in 1844 diamante gevoonte in 't binneland. Dit trok vaan wied gelokszeukers nao de staot. De veehawwerij bleek minder rendabel, umtot de druug zomers in groete deile vaan de staot de graasgreuj oonzeker make. In 1896 en 1897 waor
Canudos
, 'n kolonie in 't noorde vaan de staot, 't decor vaan 'ne monarchistischen opstand tege de nui Rippubliek. De regering sloog d'n opstand hel neer en maordde 't mierendeil vaan de kolonie oet.
Dit artikel is gooddeils gebaseerd op de corresponderende Ingelstaolege (in
dees versie
) en Portugeestaolege (in
dees versie
) artikele.
- ↑
Ethnologue.com - Languages of Brazil