- Dit artikel is in mierder
Limburgse dialekte
gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
Aoke
(
Ripuarisch
Oche
,
Duuts
Aachen
, Frans: Aix-La-Chapelle) ies 'n
kreisvrij stad
in de
Duutse
deilstaot
Noordrien-Wesfale
, zjuus aan de
Nederlandse
grens bij
Vaols
, wat, zjuus wie 't
Belzje
Kelmis
,
de facto
es wiek vaan dees stad functioneert. Aoke houw per 30 juni 2004 256.486 inweunersj. 't Oppervlak bedreug 160,83 km².
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't
Mestreechs
.
De
Romeine
numde de
waterbronne
in het gebeed vaan Aoke
Aquis-Granum
(Grannus-water), Grannus waor de
Keltiesje
god vaan de genezing. Het aajd-Germaans woord
Ahha
of
Ah
wat water beteikent vormp de oersprunk veur de naom Aoke. In het
Frans
is 't
Latiense
aqua
verbasterd tot
Aix
wat me daan ouch trogk kins vindt in de Franse naom veur Aoke,
Aix-la-chapelle
.
Veur eine laangen tied speulde de
textielindustrie
ei belaangrieke rol in Aoke. Mehr huije is de textielindustrie volleiig verdwene. Ei belaangrieke sector in de stad is noe de techniesje universiteit.
Saer
1870
geef het in Aoke de
Rheinisch-Westfalische Technische Hochschule Aachen
. Dizze
universiteit
is ein vaan de groetste techniesje universiteite vaan Duutslaand. Daoneve geef het nog de
FH Aachen
(de groetste Fachhochschule in Duutslaand) en de techiesje sjol vaan het leger (
Technische Schule des Heeres und Fachschule des Heeres fur Technik
).
Umtot Aoke vlak bie de grens ligk vaan
Nederland
en het
Belsj
, heet Aoke vaol verbindinge met het boetelaand. Aoke ligk centraol op het spoornetwerk, zoe zien
Kolle
,
Paries
,
Luuk
en
Breusel
met de
InterCityExpress
bereikbaor. De zoegenaomde
Euregiobahn
verbind Aoke met
Nederlands Limburg
. De stad kint auch ein vleegveld (
Mestreech Aoke Airport
), allewel dit vleegveld umtrint 35 km weijer in
Baek
, Nederland, ligk.
De bekinde wermwaterbronne vaan Aoke woorte in de
Romeinsen Tied
gekenaaliseerd en tot bejje gemaak. Mer 't plaotsjke begos pas beteikenis te kriege wienie de
Franke
zich der vestege. Der Frankiesje keuning
Karel de Groete
besluut Aoke tot ziene hoofresidens te maoke naodet heer in
768
zien keersmes feteert in Aoke. Roontelum zien
palies
greujt de stad. Bie 't
palies
laot Karel de Groete ei kapel boewe, de kapel zouw later oetgreuje tot de
Aokener Dom
. De keuningszaol vaan het palies weurt oetindelek het stadhoes vaan de stad.
In de Middelieuwe greujde Aoke oet tot ei centrum vaan
wolcommercie
en ouchal is Aoke oonderverdeilt in het
Heilig Roems Riek
de stad bleif ei Vrije Riekstad, ei stad 'direk' bestuurt door de Roems keizer. Ei groet deil vaan de Roems keuninge weurt in de Aokener Dom gekroend.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't
Valkebergs
.
Op
2 mei
1656 briek rond 8 oer sjmorges vuur oet in 'n bekkerie in de buurt van de ouw Sint
Jaokobs
kerk. De vlamme sjloge oet 't daak en euver op aangrenzende hoezer. Umtot 'r 'n forsje wind sjtong (in Aoke neume ze dat 'ne
Luukse
wind), vloge de vonke euver de sjtad. De sjtad telde 15000 inweunersj, die hals euver kop wiejer vlochde, umdat 'r ouch nog 'n kroetmeule zou ontploffe. 90% Van alle hoezer, die toendertied geboewd waore van
hout en leim
ginge in vlamme op. Dat waore 4000 hoezer, twintig kerke,
kloastersj
en
hospitale
. 17 Luuj bleve doad es gevolg van de brand. De sjtad weurt daonao al gauw wir opgeboewd met allein sjteine hoezer. De luukse arts Blondel boewde op de puinhuip 't iersjte
kuurcentrum
met thermaal Aokes water. Van toen aaf ies Aoke 'n toeristisch
kuuroord
. In 1691 golt 't sjtadbesjtuur 'n nuuj brandsjpuit van laer. 350 Jaor nao dae groate brand, in 2006, weurt de gebeurtenis herdach met 'n tentoansjtelling in 't sjtadhoes van Aoke.
Eine kier in de 7 jaor were tiedes de
heiligdomsvaart
belangrieke
relieke
getuend, die bewaard zin gebleve oet de verzameling van
Karel de Groate
. 't Betreffe 't kleid wat
Maria
droog, wie
Jezus
gebore woort; de iersjte luiersj van Jezus; de dook woa-in de kop van de
Sint
Jan de Duiper
woort bewaard en de lendendook van Jezus wie hae aan 't
kruus
hong. Alle veer dees heilige kleier roste saer 1239 in 't
Mariasjrien
.
Ander relieke (De sjolk, dae Jezus droog bie 't
Letste Aovendmaol
; ziene graafdook, ziene zjweitdook) zint te vinge in de kerk (
kloaster
van
Kornelimunster
. Weitesjappelik onderzeuk haet aangetuend dat alle geneumde textiele rond 2000 jaor oud zin.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't
Norbiks
.
De Carolustherme
Aoke liegkt in d'r
krater
van 'ne owwe
vulkaan
. Daovor treft me dao ooch vaol
zwavelhoudende
waermwaterbronne
aan. Dis bronne zeunt de wermste van
Europa
en bereike in
Burtscheid
'n temperatuur van 74 °C. Saer d'r
Keltische
en d'r
Romeinse tied
werre die bronne al gebroekd es genaeskrachtig badwater.
Karel de Groete
how las va
reuma
en kaoes Aoke es vaster verbliefsplaatsj omwille van de bronne.
Huutzedaag kan 'ne
hoesdokter
bie bepaalde aandoeninge 'n
therapie
met 't water van de Aokense bronne vaorsjrieve. Die therapie kan besjtoee oet bade in 't water mae ooch oet 't dreenke van 't water. Op 't
Duutsj
betaalt de kraankekas de kooste.