Оскар Уайлд.
Оскар Фингал О'Флаэрти Уиллс Уайлд
(
англ.
Oscar Fingal O'Flahertie Wills Wilde;
1854
-жыл
16-октябрь
?
1900
-жыл
30-ноябрь
) ? спектаклдерди, фантастикалык чыгармаларды, дилбаяндарды жана ырларды жазган ирландиялык чыгаан
жазуучу
болгон.
1880
-жылдардын со?уна чейин ар кандай т?рл?рд? жазгандан кийин ал 1890-жылдары Лондондогу э? таанымал
драматургдардын
бири болуп калган. Ал эпиграммалары жана спектаклдери, "
Дориан Грейдин с?р?т?
" (анг. The Picture of Dorian Gray) романы, ошондой эле камалуу шарттары жана эрте к?з жумганы менен эсте калган.
Уайлддын ата-энеси
Дублин
деги англис-ирланд тект?? ийгиликт?? интеллектуал кишилер болгон. Алардын уулу жаш кезинде эле француз жана немис тилдерин эркин с?йл?п кеткен. Университетте Уайлд "Улууларды" (анг. Greats) окуган. Ал ?з?н биринчи Дублинде, андан кийин Оксфорддо чыгаан классикчи катары далилдеген. ?з?н?н жетекчилери Уолтер Патердин жана Жон Рускиндин башчылыгы алдындагы ?с?п бараткан эстетизмдин философиясына аралашып калганы менен белгил?? болгон. Университетти аяктагандан кийин Лондондогу мода маданий жана коомдук ч?йр?л?рг? к?ч?п барган.
Эстетизмдин ?к?л? катары ал ар кандай адабий иш-чараларга аралашып к?рг?н: ыр китебин басып чыгарып, жа?ы "К?рк?м ?н?рд?г? англис кайра жаралуусу" боюнча Америка Кошмо Штаттары менен Канадада сабак берген жана Лондонго кайтып барып журналисттик ?з?рл?? эмгегин уланткан. Курч акыл калчоосу, колоритт?? кийими жана жаркыраган маеги менен таанымал Уайлд ?з доорундагы э? белгил?? инсандардын бири болуп калган. 1890-жылдардын аяктарында ал к?рк?м ?н?рд?н ?ст?мд?г? тууралуу ой-пикирин баарлашуулары менен дилбаяндарында жа?ырткан. Начарлоо, эки ж?зд??л?к жана сулуулук темаларын "Дориан Грейдин с?р?т?" аттуу жападан жалгыз романына кошуп чагылдырган. Эстетикалык деталдарды т?з?? жана аларды чо?ураак темалар менен айкалыштыруу м?мк?нч?л?г? Уайлдды драма жазууга т?ртк?н. Ал "Саломеяны" (анг. Salome, 1891) француз тилинде Парижде жазып, бирок англис сахнасында Библиядагы темаларга толугу менен тыюу салынышынан улам ага Англияда лицензия бер??д?н баш тартышкан. Кебелбеген Уайлд 1890-жылдардын башында т?рт коомдук комедия ?нд?р?п чыгарган. Бул ага Виктория Лондонунун аяк чениндеги э? ийгиликт?? драматург болууга шарт т?зг?н.
"Олуттуу болуунун мааниси" (анг. The Importance of Being Earnest, 1895) Лондондо дале аткарылып турган учурда, атак-да?ктын жана ийгиликтин туу чокусунда турган кезде Уайлд Куинсберринин маркизин кылмыш жалаасы ?ч?н каматып салган. Маркиз Уайлддын с?йг?н?н?н атасы лорд Алфред Дуглас болгон. Жалган жалаа боюнча соттук отурум далилдерди таап олтуруп, Уайлдга арызын кайтарып алууга себеп болгон жана эркектер менен одоно адепсиздикке барганы ?ч?н камакка алынышына алып барган. Эки соттук отурумдан кийин ал к?н??л?? деп табылып, э? чо? жаза болгон эки жыл катаал шарттагы абак жазасына кесилген. 1897-жылы ал т?рм?д? "Тере?ден" (анг. De Profundis) аттуу узун кат жазып, ал 1905-жылы басылып чыккан. Анда ал ?з?н?н мурдагы ырахат философиясына каршы кара?гы каршы пикирди жаратып, ?з?н?н руханий саякаты тууралуу с?з кылат. Т?рм?д?н чыгаары менен эле ал Ирландия же Британияга эч качан кайтып барбаш ?ч?н Францияга кетип калган. Ал жерде ?з?н?н акыркы эмгеги болгон "Риди? т?рм?с?нд?г? баллада" (анг. The Ballad of Reading Geol, 1898) поэмасын жазган. Поэмасын ал т?рм?д?г? катаал жашоо ыргактарына арнаган. Ал 46 жашында Парижде жакырчылыкта каза болгон.
