Ruhula Ahmed Hindi Musewi Xumeni
(bi
farisi
:
??? ???? ??? ???? ???? ???? ????? ?????
, bi
kurdi
:
Ayetula Xumeni
; zayin,
1902
li
Xomene
; mirin
3e hezirane
1989
li
Tehrane
) ayetula u lidereki dini ye mezheba
?iayan
u
siyasetmedar
u pe?enge
?ore?a Islami ya Irane
bu. Wi bi pe?engiya xwe
Muhemmed Reza Pehlevi
ji
?ahitiye
ger kir u Komara Islami ya
Irane
saz kir. Ew ji ?ore?e ?unda heta 1989e, mirina xwe li
Meqema Rehberiye
(an ji Rehberi Inqilab) ma.
Ew di sala
1902an
de li
Xomene
bi nave
Ruhula Musewi
hate dine. Le hatina wiye dine bi temami neye vebiri ye. Gori hin cavkaniyan di sala 1900i de hatibu dine. Nave xwe Ruhula te maneye "Ruhe Xwede". Bave wi Seyid Mistefa Musewi, nave kale wi Ehmed Musewi bu. Nave malbata wiya "Musewi" bo ku
seyid
bun ji
imame
heftemin
Musa'l-Kazim
dihat. Malbata wi ji ku hatibu neye vebiri ye. Kale wi Ehmed Musewi gori hin cavkaniyan bi asli xwe ji
Necefe
, gori hin cavkaniyan ji ji
Hindistane
bu. Bave wi Mistefa Musewi li
Isfehan
,
Necef
u
Samaraye
li ser wwedezani u
teologiya
Islame ?ixuli bu.
Bave wi bi Xayce Axa Xanime re zewici bu se lawiken, yek ji wan Ruhula, u keceka wan hatibun dine. Bave Xumeni hin ko penc mehani bu mir.
Xumeni di ciwanitiya xwe de
Pe bave dimire re Ruhula, api xwe Sahebe mezin dike. Ew di 1918an de dihere
Arake
, ko li ser Dade perewerde be. Di 1922an de ji derbaza
Qume
dibe u li wir ji perwerdiye xwe dewam dike u li wir derceya
muctehidiye
digire.
Ew pe re li Qume dest bi ders dana
fiqihe
dike. Ew heta 1963an dewama van dersen xwe dike, le di hev?ewe sale de edi e?kera dest bi dij derketina
?ah
Riza dike. Di
22e adare
1963an de, di salvegera mirina
imame
?e?em
Cafere Sadiq
de, li Qume bi e?kera dia kiribu. Go, " Bo ?ore?e, cihad u reforme serxwe bin. Em naxwezina di bin desten gunekaran de bijin. Ew daxwaza me ye ko, em pexember u imamen wi teqip bikin". Xumeni ji hele cendirmen ?ah te girtin. Ew di
roja a?ureya
1963an, di
3e hezirane
de ?ah wek
Tirane deme me
dide nasin u di 5 hev?ewe mehe de te hepskirin.
Xumeni heta
7e nisana
1964an di bincaviye de u hepsa male de ma. Pe axaftineke wi ya di
28e ciriya pe?in
a 1964an re edi sebra
?ah
nema u Xumeni di 4e ciriya pa?in a 1964an de hate ?andina
Bursaye
, li Tirkiyeye sirgune.
Ew pe hatina ?andina bajare
Bursaye
re ew di ciriya pe?in 1965an de cu
Iraqe
. Ew sifte cu
Bexdaye
u pe re ji cu bajare ?iyan mibarek
Necefe
. Wi li wir dewama xebaten xwe kir u di 1970an de pirtuka xweya bi nave
Dewleta Islami
we?and.
Di 1978an de li bajare Qume det bi raperinen hembera ?ah dest pe kirin. Ya di 9e kanuna pa?in de nezi 80 mirov hat ku?tin. Ji pe ve buyere re cil roj careke, bo ko ?iyan cil rojan ?in dikir, raperin hin mezin dibun. Ew raperinen ko cil rojan careke mezin dibun di
5e ilona
1978an
de gehi?ta bilindahiye xweye heri mezin. Ew roja wek
Iniya Re?
te navkirin. Di
Cejna Remezane
de li Irane gi?ke protestoyan destpekir. Di
8e ilone
de kargeriya pihetkiri li bajare Tehrane u 10 bajaren din hat danin. Di hev?ewe roje de, ye ko wek
Iniya Re?
te nav kirin, se-car hezar mirov li Tarane hatin ku?tin. Di
9e ilone
1978an de Xumeni bo raperina hembera ?ah ji ordiye re bang kir, le ordiye gura wi nekir.
Xumeni di 6e ciriya pe?in 1978an de ji hela
Sedam Huseyn
hat ji ?raqe hat der xistin. Xumeni derbaza
Kuweyte
bu u di wir re ji derbaza
Fransaye
bu.
Pe ko ?ah di 16e
kanuna pa?in
1979an de ji Irane der ket re wi li Parise da zanIn ko ewe nezik vegere Irane. We caxe mihelafet u dijberen cep, wek
tudeh
,
mileyan
bo ger kirina ?ah tev teko?in dikir.
Mehdi Bezargan
di
11e ?ibate
1979an de, pe bealiya arte?e ewleyi kir re, xwe wek erkdare dewlete da zanin u ew ji hela dijberen her fraksiyonan hat qebul kirin.
Di
1e ?ibate
1979an de Xumeni ji Parise de hate Tarane. Ew bi milyonan kes li paytexte hat pejirandin.
Di
11e ?ibate
1979an de serokwezire ?ah, istifa dike u
Mehdi Bezargan
derbaza ?una wi dibe. Du hefteyan ji pe we re
Partiya Komara Islami
te saz kirin. Ji pe referanduma di
30e adare
1979an re,
Komara Islami ya Irane
te saz kirin u Xumeni di
3e kanuna pe?in
de te
Meqema Rehberiye
.
Pe dewrima Irane re gelek kes welata xwe terk kir. Heta xelasbuna1982an de 2,5 kes ji Irane der ketibu. Xumeni xwe wek Weleyati Feqih dabu zanin u mihelefata hembera xwe wek mihelefata Islame dabu zanin. Wi di
7’e ilone
1979an
de di axaftineka xwe de gotibu::”Raprineke hembera Weleyati Feqih, raperineka hembera Islam e
.
Di sala 1980an de Xumeni Zaningeh girtin. Partiyen ko bo ?ore?e bi wi re bubun destekdar
Partiya Demokratik a Kurdistana Irane
,
Pe?engiya Netewi
,
Mucahiden Xelk
yek bi yek, bi dawi di 1983an de ji Partiya
Tudeh
bi
fetvayen
Xumeni hatin qedexe kirin. Yen wek
Dr. Qasimlo
ber ?ore?e destek dabun wi pe ?ore?e li welate hatin dur xistin.
Xumeni bi hatina xweye Meqama Enqilabe re Sedam wek dijmine Islame da zanin. Ew axaftinen diplomatik pe re gav bi gav har bu bi dawi cerxa cenge bu. Di
4e ilone
1980an
de Irane eri?a bajaren Iraqe kir u
?era Kendaveye Yekem
dest pe kir. 17e ilone 1980an de Sedam Huseyn dazanin ko
peymana Cezayere
ra buye u serweriya li ser
?et el-Ereb
xwest.
22e ilone
1980an de bombarana Iraqeye li ser bajaren Taran,
Tewriz
,
Kerma?an
,
Ahwaz
u
Hemadane
dest pe kir. Di hew?ewe wexte de eskeren Iraqe ji bi nezi 100.000 kes kete Irane u ?era ko heta 1988an dewam bike dest pe kir.
Di dema Xumeni de ew kesen ne mislimanen wek
Behayi
dihatin teqib kirin u bincav kirin. Pe ilan kirina ?ore?e re gelek kes hatin idam kirin. Ji wan pirani general u desthildaren ?ah bun.
Di 1988an de dema ko
Selman Ru?di
pirtuka xweya bi nave
Ayeten ?eyten
we?and Xumeni di
14e sibate
1989an de
fetwa
ku?tine bo wi da.
Xumeni li hembera malbata Pehlawiyan re ji pe? de dijber bu. Wi Riza ?ah wek gunekar didit u ew kirinen wi wek tevgeren hembera Islam dida zanin. Xumeni
DYA
ji wek
?eytane Mezin
dida zanin.
Xumeni di
3e hezirane
1989an de li Tehrane mir. Ji pe wi re Seyid
Eli Xameney
hat anina Rehberi Enqlabiye.
- Ke?f el Esrar
(Ke?f kirina Suran), 1941/1942
- Tewzih el-Mesel
(Careserkirina Pirsgerekan)
- Hukimeti Islami
(Hukmeta IslamI) 1970/1971
|
|---|
| Navneteweyi
| |
|---|
| Neteweyi
| |
|---|
| Akademik
| |
|---|
| Insan
| |
|---|
| Yen din
| |
|---|