Юпитер

Уикипедия ? ашы? энциклопедиясынан алын?ан м?л?мет
Навигация?а ?ту ?здеуге ?ту
Есек?ыр?ан    ♃
Click for full caption.
Б?л сурет 1990 жылы А?Ш Геологиялы? Ба?ылауымен Voyager сурет?нен 1979 жылы т?с?р?лген. Т?стер? ?дей?леп аны?тап к?ру ?ш?н ?серленген.
Орбиталы? сипаттамасы [1] [2]
Д?у?р? J2000
Афели? : 816,520,800 км
5.458104  AU
Перигели? : 740,573,600 км
4.950429 AU
?лкен жарты ос? : 778,547,200 км
5.204267 AU
Эксцентриситет : 0.048775
Орбитамен айналу: 4331.572  days
11.85920  yr
Ауыт?ы мезг?л? : 398.88 days [3]
Орташа орбит. жылд-?ы: 13.07 км/с [3]
Ма?ыналы ауыт?ысы : 18.818°
Орбитаны? ?и?ашты?ы : 1.305°
6.09° to Sun 's equator
?демел? т?й?н бойлы?ы : 100.492°
Перигелий аргумент? : 275.066°
Сер?ктер? : 63
Физикалы? сипаттамалары
Экваторлы? радиусы: 71,492 ± 4 км [4] [5]
11.209 Earths
Полюст?к радиусы: 66,854 ± 10 км [4] [5]
10.517 Earths
Бет ау?ымы : 6.21796×10 10  км² [5] [6]
121.9 Earths
Де?гей? : 1.43128×10 15  км³ [3] [5]
1321.3 Earths
Массасы : 1.8986×10 27  kg [3]
317.8 Earths
Ты?ызды?ы : 1.326 g/cm³ [3] [5]
Экваторда?ы ерк?н т?су ?деу? : 24.79  m/s² [3] [5]
2.528  g
жыту жылдамды?ы : 59.5 км/с [3] [5]
Ж?лдызды? айналым мезг?л? : 9.925 h [7]
Экваторда?ы айналым тезд?г?: 12.6 км/с
45,300 км/са?
Б?л?кт?к е?кей?с? : 3.13° [3]
Солт?ст?к полюст?? о? ?демел?г? : 268.057°
17 h 52 min 14 s [4]
Солт?ст?к полюст?? ауыт?ылауы : 64.496° [4]
Альбедо : 0.343 ( bond )
0.52 ( geom. ) [3]
Бетт?к темп-сы :
   1 bar level
   0.1 bar
е? аз ма?. е? к?п
165  K [3]
112 K [3]
К?р?нет?н ж?лд. шама: -1.6 to -2.94 [3]
Б?рышты? ?лшем? : 29.8" ? 50.1" [3]
Атмосферасы
Бетт?к ?ысымы : 20?200  kPa [8] (cloud layer)
??рамы:
89.8±2.0% Hydrogen (H 2 )
10.2±2.0% Helium
~0.3% Methane
~0.026% Ammonia
~0.003% Hydrogen deuteride (HD)
0.0006% Ethane
0.0004% Су
Ices :
Ammonia
water
ammonium hydrosulfide (NH 4 SH)
"Чандра" деректер? бойынша юпитерд?? гамма-диапазонында с?улелену?.

Юпитер ( Есек?ыр?ан ) ? К?н ж?йес?н?? бес?нш? ?аламшары.

?ызылж?лдыз бен Сатурн (?о?ыр?ай) ?аламшарларыны? арасында орналас?ан. Есек?ыр?ан к?ннен 773 млн. ша?ырым ?ашы?ты?та орналас?ан. Есек?ыр?ан К?н ж?йес?н?? е? ?лкен ?аламшары. Диаметр бойынша ол Жерден 11 есе, ал салма?ы бойынша 300 есе ?лкен.

Есекк?ыр?анны? б?р жылы Жердег? 11 жылына с?йкес, яки Есек?ыр?ан К?нд? 11 жылда б?р айналады. Б?ра? Есек?ыр?анда Жердег?дей жыл мезг?лдер? жо?, ?йткен? ?аламшарды? бел? оны? орбитасыны? жазы?ты?ына перпендикуляр болып т?р. Есек?ыр?анны?, Жермен с?йкестегенде, жылы ?за? болса, т?ул?г? ?те ?ыс?а.

Есек?ыр?анны? б?р т?ул?г? 9 са?ат 50 минут?а с?йкес. Ол бар ?лкен ?аламшарлар сек?лд? ?те жылдам ?з бел?н айналады.

?аламшар бет?ндег? орта шама температурасы ?138 °C. Есек?ыр?анны? таби?и сер?ктер? ? Еуропа (сер?к) , Каллипсо , Ио , Ганимед .

Атауы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Юпитер к?не юнандарды? Зевс ??дайыны? мада?ына ата?ан. ≪Юпитер≫ б?л Зевс ??дайыны? латын аты.

?аза?ты? атауы ≪Есек?ыр?ан≫ ?аламшарды? ерте аспан?а шы??анынан пайда бол?ан. Есек керуенд? бас?аратын адамдар оны Шолпан ?аламшарымен шатасып, есектерд? ерте оят?ан. Есектер д?рыс дем алмай, та?ертенге шей?н шыдай алма?аннан ?л?п ?ырыл?ан. Со?ды?тан ел аузында ?аламшарды Есек?ыр?ан деп атау баста?ан.

Сер?ктер? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Толы? ма?аласы: Юпитер сер?ктер?

?рт?рл? жазбаларда Юпитерд?? ?рт?рл? сер?ктер саны келт?р?лед?. Ресми деректерде ?аламшарды? 95 сер?г? бар деп жи? жазылады. Е? ?р? сер?ктерд? Галилей сер?ктер? деп атайды, ?йткен? оны Галилео 1610 жылы ал?аш ба?ыла?ан. Олар: Ганимед, Ио, Еуропа ж?не Каллисто. Юпитерд?? барлы? ?лкен сер?ктер? синхронды т?рде айналады ж?не планетаны? к?шт? тол?ынды? к?штер?н?? ?сер?нен Юпитерге ?арай ?р?ашан б?р жа??а ?арайды. Юпитерд?? де ?лс?з са?иналары бар, олар ≪Вояджер-1≫ 1979 жылы Юпитерд? ?шып ?ту? кез?нде табыл?ан [9] .

Юпитерд?? Галилей тап?ан е? танымал т?рт сер?г?н ?арастырайы?.

  • Ганимед - К?н ж?йес?ндег? е? ?р? сер?к. Ол т?пт? кейб?р ?аламшарлар, атап айт?анда, Меркурий мен Плутоннан да ?р?.
  • Ио - Юпитерд?? тамаша сер?г?. К?н ж?йес?нде геологиялы? е? белсенд? дене. Оны? бет?нде б?р уа?ытта жиырма?а тарта жанартаулар ат?ылап, бал?ы?ан к?к?рт ?зендер? а?ып жатады.
  • Еуропа - тауы жо? м?зды ?лем, Со??ы м?л?меттерге с?йенсек, м?зды? астында ж?з км тере?д?кте су пайда болуы м?мк?н. Ал онда, ?з кезег?нде б?р жасушалы балдырлар ?м?р с?ру? м?мк?н.
  • Каллисто - е? к??г?рт ?р? м?зды сер?к. К?н ж?йес?нде кратерлер? е? к?п дене. ?аламшар бет?нде ?те тере? ш???ыр бар, ол планетаны? т?рт миллиард жыл б?рын астероидпен со?ыс?анды?ын айтады. Оны ал?аш Галилео Галилей бай?а?ан Галилей сер?ктер?н?? б?р? болып, ?р? сер?к рет?нде Меркурийд?? ?лкенд?г?ндей к?лемге ие.

Юпитер - ?лкен ?аламшар, соны? ар?асында ол К?н ж?йес?ндег? барлы? планеталар ?ш?н ?ор?аныс болып табылады, ?йткен? оны? гравитациялы? ?сер?нен ол к?птеген ?арышты? денелерд?, кометаларды, метеориттерд?, астероидтарды тартады. Мысалы, 1992 жылы ?ызы?ты ??былыс бай?алды - Юпитерд?? Шумейкер-Леви кометасымен со?ты?ысуы. Тол?ынды? к?штерд?? ?сер?нен комета фрагменттерге б?л?нд?.

Алып планеталарды зерттеуд?? б?к?л тарихы ≪Пионер≫, ≪Вояджер≫, ≪Галилео≫ ж?не т.б. сия?ты ??рыл?ылармен байланысты болды. 1972 жылы ж?не 1973 жылы А?Ш-ты? ал?аш?ы ?арыш кемес? ≪Пионер-10 ж?не -11≫ Юпитерге ж?бер?лд?. ≪Вояджер-1 ж?не -2≫ ?арыш аппараттары да 1977 жылды? к?з?нде ?шырылып, планета?а 1979 жылы жетт?. 1995-2003 жылдар аралы?ында ≪Галилео≫ ?арыш кемес? Юпитерде ж?мыс ?стед?. ≪Галилео≫ к?мег?мен ?алымдар ≪Шумейкер-Леви≫ кометасыны? ??лауын бай?ады.Олар 2011 жылы планетаны егжей-тегжейл? зерттеу ?ш?н ≪Юнон≫ ?арыш аппаратын ?шырды.

Юпитерге телескоп ар?ылы ?араса?ыз, экватор?а параллель орналас?ан ?ызыл-?ыз?ылт сары к?лдене? жола?тарды к?руге болады. Б?л оны? б?лттары. Б?лттар жары? айма?тарынан т?ратын ?рт?рл? енд?ктер жола?тарында орналас?ан аммиак кристалдарынан т?рады. Юпитер б?лттарыны? ?ыз?ылт сары ж?не ?о?ыр т?стер? К?нн?? ультрак?лг?н с?улелену?не ?шыра?ан фосфор мен к?к?рт бар ?осылыстардан туындайды. [10]

Юпитерде с?з антициклонды? ??йын деп аталатын ?ызы?ты ??былысты бай?ау?а болады, оны ?лы ?ызыл да? деп атайды. Б?л о?т?ст?к тропикт?к айма?та орналас?ан ?рт?рл? м?лшердег? сопа? т?з?лу. Ба?ылауларды? басында оны? ?лшемдер?: ?зынды?ы - 50 000 км., ал ен? ? 13 000 км болды [11] .

?аз?р оны? ?зынды?ы ?ыс?арып, шамамен 12 000 - 13 000 км ??райды [12] .

Ел аузында?ы а?ыздардан [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Б?р жа??а тауар апара жатып, жолда б?р бекетке т?неген к?пес к?зетш?ге: Шолпан туа оят, ертерек ж?рем?з, ? деп б?йры? бер?п жатып ?алады. ?й?ылы-ояу ?ал?ып отыр?ан к?зетш? б?р кезде к?ншы?ыстан туып келе жат?ан жары? ж?лдызды к?р?п, Шолпан туып ?алыпты, т?ры?дар деп керуенш?лерд? оятады. Та? жа?ын деп керуен жол?а т?с?п тартып беред?. Б?ра? та? атпайды, оны? ?ст?не борасын к?тер?л?п, к?н суытады. Керуен жолдан адасады. Жылы ?орадан шы?ып кеткен есектер суы?тан ?ырылады. Мен Шолпан екен десем, ол есект? ?ыру?а шы??ан ж?лдыз екен ?ой депт? а??ау к?зетш?. Осылай мана?ы жары? ж?лдыз та? алдында туатын Шолпан емес, Есек?ыр?ан ж?лдызы деп аталады.

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

  1. ↑ Yeomans, Donald K. HORIZONS System . NASA JPL (13 ш?лде 2006). Тексер?лд?, 8 тамыз 2007. ? At the site, go to the "web interface" then select "Ephemeris Type: ELEMENTS", "Target Body: Jupiter Barycenter" and "Center: Sun".
  2. ↑ Orbital elements refer to the barycenter of the Jupiter system, and are the instantaneous osculating values at the precise J2000 epoch. Barycenter quantities are given because, in contrast to the planetary centre, they do not experience appreciable changes on a day-to-day basis from to the motion of the moons.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Williams, Dr. David R. Jupiter Fact Sheet . NASA (?араша 16, 2004). Тексер?лд?, 8 тамыз 2007.
  4. ↑ a b c d Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; et.al. (2007). "Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006" . Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 90 : 155?180. doi : 10.1007/s10569-007-9072-y . http://adsabs.harvard.edu/doi/10.1007/s10569-007-9072-y . Retrieved 2007-08-28 .  
  5. ↑ a b c d e f g Refers to the level of 1 bar atmospheric pressure
  6. ↑ NASA: Solar System Exploration: Planets: Jupiter: Facts & Figures М?ра?аттал?ан 16 желто?санны? 2002 жылы.
  7. ↑ Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 . HNSKY Planetarium Program (2001). Тексер?лд?, 2 а?пан 2007.
  8. ↑ Anonymous (Наурыз 1983). "Probe Nephelometer" . Galileo Messenger (NASA/JPL) (6) . http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html . Retrieved 2007-02-12 .  
  9. ↑ Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.210.ISBN: 978-5-9221-0989-5
  10. ↑ Ian Morison.Introduction to astronomy and cosmology.//University of Manchester.- 2008. -p.108. ISBN: 978-0-470-03333-3
  11. ↑ Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.210.ISBN: 978-5-9221-0989-5
  12. ↑ Wong, M. H., Marcus, P. S., Simon, A. A., de Pater, I., Tollefson, J. W., and Asay-Davis, X. Evolution of the Horizontal Winds in Jupiter's Great Red Spot From One Jovian Year of HST/WFC3 Maps.//Geophysical Research Letters, vol. 48, no. 18, 2021. DOI:10.1029/2021GL093982
Бұл үлгіні қарау Бұл үлгіні талқылау Бұл үлгіні өңдеу
КүнМеркурийШолпанАйЖерФобос және ДеймосҚызылжұлдызЦерераНегізгі белдеуЮпитерЮпитер серіктеріСатурнСатурн серіктеріУранУран серіктеріНептун серіктеріНептунПлутон серіктеріПлутонХаумеа серіктеріХаумеаМакемакеКойпер белдеуіДисномияЭридаЖайылған дискіОорт бұлты
К?н ж?не планеталар
Ша?ын аспан денелер?
Аспан денелер?н?? сер?ктер?
Т?з?мдер
К?н ж?йес?н?? радиусы мен массасы бойынша нысандар ? Астероидтар т?з?м?
≪ https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Юпитер&oldid=3295105 ≫ бет?нен алын?ан