Туберкулез
(
лат.
tuberculum
? т?мпеш?к), еск?ше: ??рт ауру, к?ксау ? адам мен жануарларда болатын созылмалы ж??палы ауру. Туберкулезд?? ?оздыр?ышы ?
микобактерияны
(“
Кох тая?шасын
”) нем?с микробиологы
Роберт Кох
(
1843
?
1910
) ашты (
1882
). Туберкулез микобактериялары ж???шке, т?зу не с?л и?л?п келген тая?шалар, ?зынды?ы 1 ? 10, ен? 0,2 ? 0,6
мкм
.
Туберкулез ауруы к?не заманнан белг?л?. Ауру белг?лер? б?дан 7 мы? жыл б?рын
неолит
кезе??нде ?м?р с?рген адамны? с?йег?н зерттегенде табыл?ан, б.з.б. 3 ? 2-мы?жылды?та
Мысыр
мумияларынан
аны?тал?ан. Туберкулезд?? клиникасы туралы ал?аш?ы деректер 2 ?асырда ?м?р с?рген каппадокиялы? д?р?гер
Аретейд??
(Areta?os) е?бектер?нде кездесед?. Одан кей?н
Гиппократ
,
Гален
, т.б. ?алымдарды? е?бектер?нде де туберкулез ауруы еске алынады. Б?ра? олар туберкулезд? ж??палы ауру ?атарына жат?ызба?ан. Ал
?бу ?ли ибн Сина
?з?н?? “Д?р?герл?к ?ылымны? каноны” деген е?бег?нде туберкулезд? т??ым ?уалайтын аурулар ?атарына жат?ыз?ан. Туберкулезд?? ж??палы ауру екен?н б?р?нш? рет италиялы? ?алым Дж.Фракасторо (
1478
?
1553
) д?лелдед?.
Ж??палы ауруды? тарайтын нег?зг? к?з? нау?ас адамнан т?скен микробтары бар ?а?ыры?. Сау адам?а ол нег?з?нен туберкулезбен ауыр?ан адам т?к?рген ?а?ыры?ты? ?са? с?йы? тамшылары ар?ылы не кепкен т?й?рш?ктер?н ауамен б?рге ж?т?анда; сирек жа?дайда туберкулезбен ауыр?ан ?й жануарларыны? с?т?н шик?лей ?шкенде, ет?н шала п?с?р?п жегенде ж??ады. Организмге туберкулез тая?шасыны? ену? ауру?а себепш? бол?анымен, оны? толы? дамуы ?ш?н жетк?л?кс?з. Адамдар туберкулезбен б?рын нау?астанып, организмн??
иммунитет?
т?мендегенде, д?рыс ?оректенбегенде (?с?ресе мал ?н?мдер?н?? белоктары, витаминдер тапшы бол?анда), санитарлы?-гигиеналы? жа?дайлар д?рыс са?талма?анда, сондай-а? аурумен ?за? уа?ыт бойы аралас?анда ауырады. Туберкулез к?б?несе ?ш жас?а дей?нг? балаларда пайда болады, ?йткен? оларда ауру?а ?арсы иммунитет ?л? де нашар дамы?ан, сондай-а? жас?сп?р?мдерде жынысты? жет?лу кезе??нде пайда болады. Туберкулез нег?з?нен т??ым ?уаламайды. Туберкулезбен ауыратын адамдарды?, ?детте, балалары ауру болып тумайды. Б?ра? Туберкулезбен ауыратын ата-ана дер кез?нде емделмесе, аурудан са?тану ережелер?н д?рыс са?тамаса, дертт? баласына ж??тырып, баланы? Туберкулезбен ауруы м?мк?н.
Туберкулезд?? ашы? ж?не жабы? т?рлер? болады. Ашы? т?р?нде ?а?ыры?та туберкулез тая?шалары болады, сонды?тан туберкулезд?? м?ндай т?р?мен ауыратын адамдар ?те ?ау?пт? деп есептел?нед?. Ал жабы? т?р?нде ?а?ыры?та туберкулез тая?шалары болмайды, б?ра? дерт ас?ынатын болса, туберкулезд?? м?ндай т?р?мен ауыратын нау?астар да ауру ж??тырады. Туберкулез тая?шалары ?р т?рл? органдарды, к?б?несе ?кпен? за?ымдайды. Ауруды? б?л?ну сипаты туберкулезд?? т?р?не, нау?асты? жасына, организмн?? жалпы жа?дайына байланысты. Ауруды? орта? белг?лер?: дене ?ызуыны? к?тер?лу?, т?нге ?арай к?п терлеуш?л?к, ?й?ыны? ?ашуы ж?не т?бетт?? нашарлауы. Нау?ас ж?деп, ашуланша? келед?, ж?мыс?а ?аб?лет? т?мендейд?. Туберкулез тая?шалары т?скен жерд?? т?н?нде к?шкентай т?мпеш?ктер пайда болады. Адам организм? сауы?а бастаса м?ндай т?мпеш?ктер жойылып кетед?. Кейде б?л т?мпеш?ктерд?? сырты ?атты затпен ?оршалып, бер?штенед?. М?ны
некроз оша?ы
деп атайды. Адам организм? ?лс?реп, некроз оша?ына ?олайлы жа?дай туса, сол жерде каберна (?уыс) пайда болады. Осы ?уыста туберкулез тая?шалары дамып, ке??рдек ар?ылы ?кпен?? бас?а б?л?ктер?н за?ымдайды. М?ндай нау?астарды? ?а?ыры?ында микобактериялар мол болып, ?а?ыры??а ?ан араласуы, т?пт? ?ан кету? де м?мк?н.
Ауруды ?р т?рл? ?д?спен аны?тайды. Туберкулезд? ертерек аны?тау ма?сатымен балалар?а тер? астына д?р? ж?бер?п, жаппай тексеру ж?рг?з?лед? (
Манту реакциясы
). Халы?ты жаппай флюорографиялы? (
рентгенологиялы? жолмен
) тексеруд?? ма?ызы зор.
Туберкулезге ?арсы арнайы егу (БЦЖ) ж?рг?з?лед?, ол с?би д?ниеге келгеннен 3 ? 5 к?ннен кей?н ?ске асырылады. Ауруды емдеуд?? терапиялы?, хирургиялы?, т.б. ?д?стер? табылып, к?ндел?кт? д?р?герл?к ж?мыста ?олданылатын болды. Санаторийлерде емделу ?те пайдалы. ?аза?станда туберкулезге ?арсы ж?мысты туберкулез м?селер? ?лтты? орталы?ы ?йлест?р?п отырады. ?рб?р облыс орталы?ынданда арнаулы диспансер, жерг?л?кт? жерлерде оларды? б?л?мшелер? ж?мыс ?стейд?. Республика туберкулезге ?арсы ?ажетт? д?р?-д?рмекпен, емдеу орындары т?сек-орынмен жетк?л?кт? ?амтамасыз ет?лген.
[1]
[2]
- ↑
≪?аза?стан≫: ?лтты? энциклопедия / Бас редактор ?. Нысанбаев ? Алматы ≪
?аза? энциклопедиясы≫
Бас редакциясы, 1998 жыл.
ISBN 5-89800-123-9
, VIII том
- ↑
Патологиялы? анотомия терминдер?н?? орысша ? латынша ? ?аза?ша т?с?н?ктеме с?зд?г?.- А?т?бе.
ISBN 9965-437-40-8