Логика
(
гр.
λογικ?
- ≪талдау?а ??рыл?ан≫,
λ?γο?
? ≪
с?з≫
, ≪
с?йлем≫
, ≪
ойлау≫
, ≪
а?ыл≫
) ? ойлау, оны? формалары мен
за?дылы?тары
туралы
?ылым
. Логика д?лелдеу мен тер?ске шы?аруды? белг?л? б?р ?д?с-т?с?лдер? ?аралатын ?ылым
теориялар
жиынты?ын ??райды.
[1]
?ылым рет?ндег? логикадан логикалы? д?рыс ойды? байланысы мен динамикасын (
ойлау логикасы
) айыра б?лу ?ажет. ?ылыми логика саласына белг?л?к ??рылымдарды жасау мен зерттеу (
есептеу
, формальд?к ж?йеле
р), жалпы касиеттер? логикалы? оймен к?р?нет?н ж?не белг?л?к ??рылымда белг?ленет?н шынды?ты? белг?л? б?р ?з?нд?лер?н ?арастыру (
модельдер
) енед?.
Логикалы? форма ? б?л мазм?нды т?жырымдарды? байланыс ?д?с?. Мысалы, п?к?рд?? ек? т?рл? на?ты мазм?нын ?арастырайы?:
- Барлы? а?аш ? ?с?мд?к.
- Барлы? ?зендер те??зге ??яды.
Екеу?н?? мазм?ндары жа?ынан айырмашылы?ын а??ару ?иын емес, сонымен б?рге б?р?нш?с? п?к?р а?и?ат та, ек?нш?с? ? жал?ан п?к?р. Осы п?к?рд?? мазм?нын шетке шы?арып тастайы? та, оларды S ж?не Р ауыспалы б?лшектер?мен алмастырайы?. Н?тижес?нде осы п?к?рлер "Барлы? SP-н?? нег?з?" деген логикалык формада к?рылады. ?р т?рл? мазм?нды п?к?рлер "Егер от болса, т?т?н де болады" ж?не "Егер тарих ?ылымы болса, оны? ?з зандары да болады" деген п?к?рлер де б?рдей логикалы? формада "Егер А болса, В да болады" деген п?к?рд? б?лд?ред?. Сонымен, белг?л? б?р ойды? логикалы? формасы сол ойды? ??рылымы, оны? на?ты мазм?ны б?л?ктер?н?? байланыс т?с?л? болып табылады.
Жо?арыда айтыл?андар?а с?йене отырып, логика ?ылымына на?ты аны?тама беруге болады.
Логика?адам ойыны? логикалы? формалары жа?ынан ж?не к?р?спе б?л?м алу ?дер?с? кез?нде, а?и?ат?а жету?н оны? за?дары мен п?н?н ?алыптастырушы ?ажетт? шарттарды реттейт?н ?ылым.
Логика жалпы логикалы? т?с?лдерд? (?д?стерд?) зерттейд?. Логикалы? ?д?стер адамны? накты ем?рд? тануында ете ?ажетт? к?рал болма?.
Логика ??ымы объективт? д?ниен??,
шынды?ты?
даму за?дылы?тарын бейнелеу ма?ынасында да ?олданылады. Ке? ма?ынада логика
ойлауды?
?ана емес,
болмысты?
да байланыстарын к?рсетед?, б?л жа?ынан ол
онтологиямен
саба?тас. Ойлау мен
таным
?атар ж?рет?нд?ктен логика таным теориясымен (
гносеологиямен
) байланысады. Логика
философияны?
нег?зг? б?л?г? болып табылады, ?йткен? философия “оймен басталып, оймен жал?асады, сонды?тан оны кейде “ойлау туралы ойлау” деп аны?тайды.
Логика тарихы философия тарихымен ты?ыз байланысты. логиканы? ал?аш?ы тарихи н?с?асын б.з.б. 4 ?асырда ежелг? грек философы
Аристотель
жаса?ан. Ол
дедуктивт?к ой
?орытулар теориясын (я?ни силлогистиканы) ?алыптастырып, логика ?ателерд?? ал?аш?ы ж?ктел?м?н жасап берд? ж?не логикалы? д?лелдеу туралы ?л?мн?? нег?з?н ?алады. Д?ст?р бойынша
Аристотельд??
логикасы ?
аподейктика
? аны?, а?и?ат б?л?м туралы ?л?м, ол Аристотельд?? “Аналитикасында” баяндал?ан.
Аристотель дедуктивт?к-силлогист?к ?л?мд? дамытса,
Эпикур
мен оны? ?збасарлары индуктивт?к логиканы? бастауын ашып, индуктивт?к жалпылауды? б?р?атар ережелер?н т?жырымда?ан.
Аристотельд??
логикалы? идеяларыны? са?талуына, оларды? м?н-ма?ызыны? ашылуы мен тарихи жал?асын табуына орта?асырлы? ислам философтары
?л-Кинди
, ?л-Фараби,
ибн Сина
, ибн Рушдты? с???рген е?бег? зор. Аристотельд?? д?лелденбейт?н п?к?р, индукция туралы ?л?м?н
?л-Фараби
ж?йел? т?рде дамытты. Ол предикат т?р?нде “?м?р с?рет?н” ??былысты? бары жайында м?лде жа?а м?селе ?ойып, шартты силлогизм теориясын егжей-тегжейл? талдады, с?йт?п, логикада?ы диалектикалы? м?селелерд? т?с?нуге елеул? ?лес ?осты.
Нем?с философы
Кант
Аристотельге ?арсы философияны? зерттейт?н формаларыны? дерект?к м?н? жо?, олар ?ншей?нг? бос форма болып табылады, сонды?тан, оларды? мазм?н мен а?и?ат?а ?атысы жо? деген п?к?р айтты. Кант п?к?р? бойынша, жалпы логика ?ылымны? формасын ?ана емес, оны? мазм?ны мен генезис?н де зерттейд?. Жалпы логиканы? е? жо?ар?ы принцип? ? ?айшылы? принцип? (немесе ?айшылы??а жол бермеу принцип?), ал трансцендентальд? логикан?к? ? ?р т?рл? п?к?рд? б?р?кт?р?п, ?исындастыру синтез?.
Гегель
“рухты?” тарихы, я?ни м?дениет тарихы логикада синтезделуге ти?с, логика б?рын?ы философияны?, е? алдымен, онтологияны? орнын басады, сонда болмыс пен ойлауды? тепе-те?д?г? п?к?рд?? дамуын, оны? ?з бет?мен дамуыны? ?шк? ыр?а?ына с?йкес имманентт?, диалекттка т?рде болатынын д?лелдейд?.
17 ?асырда Бэкон т?ж?рибеге с?йенген ?ылымны? басты ??ралы рет?нде индуктивт?к ?д?ст? нег?здеп, индуктивт?к логиканы? нег?з?н саралап, силлогист. ?л?мд? сын?а алды. Декарт кер?с?нше дедуктивт?к ?д?с пен дедуктивт?к логиканы жо?ары ба?алап, а?и?атты д?лелдеуд?? басты жолы деп есептед?. Формальд? логиканы? ?р? ?арай дамуына аса зор ?лес ?ос?ан философтарды? б?р? ? Лейбниц. Ол Аристотель категорияларын талдау ар?ылы е? ?арапайым бастап?ы ??ымдар мен п?к?рлерд? ?р?ктеп алып, адам ойыны? ?л?пби?н” ??растыру идеясын ?сынды, математика логиканы? нег?з?н ?алады. Дж.С. Милльд?? индуктивт? ой ?орыту теориясы ы?тималды? теориясы мен логика алгебрасыны? ?алыптасуына байланысты 19 ? 20 ?-ларда логиканы? зерттеу саласына айналды. Б?л кезе?де индуктивт?к логикамен дедуктивт?к-математика логика дамыды.
Дж.Буль
,
О де Морган
ж?не нем?с математиктер?
Э.Шредер
,
П.С. Порец,
т.б. математика ?д?стерд? логика?а ?олдануды? н?тижес?нде осы заман?ы логика алгебрасы ?алыптасты.
логикалы? с?йлемдерд? геометрия фигуралар ар?ылы т?с?нд?ру ?д?с? И.Г. Ламберг ж?не Б.Больцано е?бектер?нде кездесед?. С?йт?п, логикалы? м?селелерд? шешуде математика ?д?стерд? ?олдану ке??нен таралды. ?аза?станда математика логиканы? дамуына академия
А.Д. Тайманов
зор ?лес ?осты. Ол логиканы? ойлау формаларын (??ым, п?к?р, ой-?орытынды) зерттеп, оларды? м?н?н, т?рлер?н, ара?атынастарын, олармен операциялар жасауды? т?рт?б?н ашып, олар?а т?н ережелер мен т?пк?л?кт? ойлау за?дарын саралады. Формальд? логиканы? (?аз?рг? логика) символик. (немесе математика логика) саласы д?ст?рл? логиканы? тарихи саба?тасы болып саналады. М?нда д?ст?рл? логиканы? ?ой?ан м?селелер?н шешу ?ш?н символдар т?л?, математика ?д?стер, логикалы? есептеулер ?олданылады. Б?лайша ?арастыру ойлауды? жа?а за?дылы?тарын ашу?а, ойлау процес?н автоматтандыру?а, с?йт?п, осы?ан нег?зделген жа?а техника мен технологияны жасау?а жа?дай жасайды. ?аз?рг? кезде логика, нег?з?нен, ?ш б?л?мнен (пайымдаулар теориясы, математика ж?не логикалы? методология) т?ратын, жан-жа?ты тарма?тал?ан ?ылым?а айналды. Т?тас ал?анда, м?нда?ы зерттеулер т?л мен ойды? ара?атынасыны? ?ай ?ырынан келет?не байланысты логикалы? семиотика мен логикалы? семантика т?р?ысынан ж?рг?з?лед?. логикалы? семиотикада т?л байламдары та?балы? объект?лер рет?нде ?арастырылса, логикалы? семантикада т?л мен логикалы? теориялар оларды? мазм?ны жа?ынан зерделенед?.
?аз?рг? логикада т?с?н?ктеме (интерпретация) ??ымы ма?ызды р?л ат?арады, ?йткен? б?л ??ым ар?ылы логикалы? за? ж?не логикалы? жал?асу ??ымдары аны?талады. Кей?нг? кездер? логикалы? зерттеулерде жа?а математика аппарат ? категориялар теориясыны? т?л? ке??нен ?олданылуда. логикалы? теориялар оларда зерделенет?н логикалы? леб?здерд?? сипатына, т?птеп келгенде заттар ?атынастарыны? т?р?не орай классик. ж?не бейклассиктер болып б?л?нед?. ?аз?рг? логиканы? ма?ызды б?р б?л?г? ? металогикада Логикалы? теорияларды? ?асиеттер? (?айшылы?сызды?ы, толы?ты?ы, т?пк?л?кт? дедуктивт?к принциптер?н?? т?уелс?зд?г?, т.б.) зерттелед?, я?ни оны логиканы? ?з т?з?л?стер? турасында?ы ?з?нд?к рефлексиясы деп атау?а болады.
Логикалы? методолдар да ?аз?рг? логиканы? б?р б?л?г?н ??райды. Оны жалпы (я?ни, ?ылым б?л?мн?? барлы? салаларында ?олданылатын танымды? амалдарды зерттейт?н) ж?не жекелеген ?ылымдарды? методологиясы (дедуктивт?к ?ылымдарды? методологиясы, эмпирик. ?ылымдарды? методологиясы, ?леуметт?к ж?не гуманитарлы? б?л?мн?? методологиясы) деп б?лед?. Логикалы?-методолдар ?зден?стерде, ?с?ресе дедуктивт?к ?ылымдар методологиясы саласында?ы жет?ст?ктерд? атау?а болады (логиканы? дедуктивт?к теория рет?нде ??рылуы, математиканы нег?здеу, б?л?мд? аксиоматизациялау ж?не формальдандыру ?д?стер?н?? ?олдау табуы, т.б.).
?аз?рг? кезде эмпирик. ?ылымдар методологиясыны? логикалы? проблематикасы да (мысалы, гипотеза т?зу ж?не тексеру процес?, б?л?мн?? эмпирик. ж?не теория де?гейлер?н?? ара?атынасы, эмпирик. теорияларды? Л-лы? ??рылымы, т.б.) белсенд? зерттел?п келед?.
[2]
[3]
- ↑
Орысша-?аза?ша т?с?нд?рме с?зд?к:
Педагогика
/ О 74 Жалпы редакциясын бас?ар?ан э.?.д., профессор Е. Арын ? Павлодар: "ЭКО" ??Ф.
2006
. - 482 б.
ISBN 9965-808-85-6
- ↑
Орысша-?аза?ша т?с?нд?рме с?зд?к: ?ылымтану. Жалпы редакциясын бас?ар?ан э.?.д., профессор Е. Арын ? Павлодар: ??Ф ≪ЭКО≫, 2006 жыл.
ISBN 9965-808-78-3
- ↑
?о?амды? б?л?м нег?здер?: Жалпы б?л?м берет?н мектепт?? ?о?амды?-гуманитарлы?ба?ытында?ы 10-сыныбына арнал?ан окулы? / ?.Нысанбаев, ?.Ес?м, М.Изотов, К.Ж?кешев, т.б. ? Алматы: ≪Мектеп≫ баспасы, 2006 жыл.
ISBN 9965-33-570-2
   |
|---|
| | Логика т?рлер?
| |
|---|
| | Нег?зг? ??ымдар
| |
|---|
| | Т?з?мдер
| |
|---|
|