?ала
Б?г?лме
тат. Bogelma , Б?гелм?
Елта?басы
?к?мш?л?г?
Ел	Ресей Ресей
Федерация субъектiс?	Татарстан
Муниципалды аудан	Б?г?лме
?алалы? ?оныс	Б?г?лме ?аласы
Басшысы	Линар Р?стем?лы Закиров
Тарихы мен географиясы
Координаттары	54°32′00″ с. е. 52°47′00″ ш. б.  /  54.53333° с. е. 52.78333° ш. б.  / 54.53333; 52.78333   (G)   (O)   (Я) Координаттар : 54°32′00″ с. е. 52°47′00″ ш. б.  /  54.53333° с. е. 52.78333° ш. б.  / 54.53333; 52.78333   (G)   (O)   (Я)
??рыл?ан уа?ыты	1736 жылы
Ал?аш?ы дерек	1521 жылы
?ала статусы	1781 жылы
Жер аума?ы	27,87 [1] км²
Орталы?ыны? биiкт?г?	315 м
Уа?ыт белдеу?	UTC+4
Т?р?ындары
Т?р?ыны	▼ 82 488 адам (2020)
Ты?ызды?ы	2959,74 адам/км²
?лтты? ??рамы	татарлар, орыстар, мордвалар, чуваштар, украиндер, баш??рлар, ?дм?рттар, марийлер
Санды? идентификаторлары
Телефон коды	+7 (85594)
Пошта индекстер?	423200,423230
Автомобиль коды	16, 116
Бас?алары
Марапаттары
bugulma.tatar.ru/rus/about.htm
Б?г?лме Б?г?лме
Б?г?лме шекарасы
Орта??орда?ы санаты: Б?г?лме

Б?г?лме ( тат. Bogelma , Б?гелм? ) - ?ала (1781) Татарстан Республикасы Б?г?лме ауданыны? ?к?мш?л?к орталы?ы. 1953 жылы Б?г?лме облысыны? орталы?ы болды.

Этимологиясы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Б?г?лме ?зен?н?? гидроним?нен алын?ан атауы. Гидроним татарды? ≪бегелме≫ - ≪б?рала?, ире?, б?г?лме≫ с?з?нен шы??ан.

Географиялы? жа?дайы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Татарстанны? о?т?ст?к-шы?ысында, ?азаннан 300 км ?ашы?ты?та, Б?г?лме-Белебей ?ст?рт?н?? д?л орталы?ында - Орыс ( Шы?ыс Еуропа ) жазы?ыны? шы?ыс ?ыратты б?л?г?нде орналас?ан.

Тарихы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Б?г?лме ?аласы Б?г?лме ?зен?н?? атымен аталды ^[2] . 2017 жылы ?лкетанушы С. В. Недобежкин ал?аш?ы айтылым 1521 жыл?а ?атысты екен?н аны?тады. Староое Ермаково ауылыны? шеж?рес?нде: ≪1521-1535 жж. Т?й?ожа тайпасынан шы??ан Сафа Гирей мен М?хаммед ?мин хандар кез?нде оны? ?лы Асыл ?ожа Х?сайын Б?г?лме ма?ында жер иелену ???ы?ы туралы жарлы? алды... Сок ?. бойымен≫ ^[3] . Б?г?лме ерк?н ауылы туралы ал?аш?ы ескерту 1736 жылдан басталады. Ерк?н ауыл к?шкентай ауылды? орнында пайда болды. Елд? мекенн?? дамуы Орынбор бек?н?с?н?? ?алануымен байланысты. 1743 жылы ≪Ямск татарларыны? ауылдарына ег?ст?к жерлер, орманнан ш?п шабатын ж?не барлы? жерлермен Жа?а Орынбор жолыны? бойында бас?а ?лттар?а, соны? ?ш?нде ?шм?хаммет Б?г?лме (?аз?рг? Б?г?лме ?.) ауылына дей?н бас?а ?лттар?а ?шм?хамет Иштеряков?а (19 адам)≫ ?осыл?аны айтылады. Б?ратаналы? ж?не ресейл?к болыстарды бас?ару ?ш?н елд? мекенде земство ке?сес? ??рылды ^{[4] [5]} .

1760 жылдарды? басында Б?г?лме ерк?н ауылы жа?адан ??рыл?ан Б?г?лме мекемен?? орталы?ына айналды.

?ала Пугачев к?тер?л?с?н?? орталы?ында орналас?ан, сол жылдары Б?г?лме ерк?н ауылы айма?ында ?к?мет к?штер?н?? бас ?олбасшысы генерал-аншеф Бибиковты? штабы бол?ан.

1781 жылы 23 желто?санда Екатерина II жарлы?ымен ?ф? наменгерл?г?н?? уезд?к ?ала м?ртебес?н алды.

1781 жылы Б?г?лме ерк?н ауылы уезд?к ?ала м?ртебес?н алды, кей?н?рек ол ?р т?рл? ?к?мш?л?к субъект?лерде болды: алдымен ?ала ?ф? наменгерл?г?н?? б?л?г?, 1796 жылдан бастап Орынбор , 1851 жылдан бастап - Самара губерниясы ??рамында болды. ?ала 1781 жылдан 1920 жылдар?а дей?н Б?г?лме уез?н?? орталы?ы болды.

Б?г?лме ма?ызды сауда орталы?ы ж?не жа?ымды географиялы? жа?дай?а ие болды, ?ф? мен Орынбордан ?азан?а дей?нг? жолдар сол ар?ылы ?тт?. XIX ?асырды? со?ында м?нда жыл сайын?ы 3 ж?рме?ке ?тет?н, оны? 14-26 ?ырк?йек аралы?ында ?ткен Воздвиженская Оралда?ы е? ?р? ж?рме?келерд?? б?р? болды. Ж?рме?келерде жыл?ылар, ?р? ?ара мал, был?ары шик?заттар, Б?хара тауарлары, шай, т?йе ш??алары, был?арыдан жасал?ан б?йымдар ж?не т.б ^[6] .

1890 жыл?ы жа?дай?а с?йкес ?алада 5 ш?ркеу, 2 аурухана, 3 о?у орны, ?алалы? ?о?амды? банк, б??аралы? ба?, земство к?тапханасы, пошта-телеграф ке?сес?, 40-?а жуы? зауыт (?ыш-??мыра, к?рп?ш, май ж?не т.б.) болды.

Б?г?лмен?? ?лтты? ??рамы, 1897 жыл?ы б?к?лресейл?к сана? бойынша:

• орыстар ? 47 %,
• баш??рлар ? 30 %,
• татарлар ? 15 %,
• бас?а ?лттар (к?б?несе чуваштар мен мордвалар) ? 8 %.

1911 жылы Б?г?лме ар?ылы Ед?л-Б?г?лме тем?ржолы салынды.

Революциядан кей?н ?ала б?р ?к?мш?л?к ??рылымнан ек?нш?ге ?нем? ауысып отырды. 1920 жылдан бастап Б?г?лме Татар АКСР Б?г?лме кантоныны? орталы?ы, 1930 жылы 10 тамыздан бастап Б?г?лме ауданыны? - орталы?ы болды.

?лы Отан со?ысыны? басында, 1941 жылы тамызда ?алада 352-Орша ?ызыл Ту орденд? Суворов ат?ыштар дивизиясы ??рылды. 1944 жылды? мамырынан бастап 1945 жылды? мамырына дей?н жауынгерл?к тапсырмаларды орында?ан ≪Комсомолец Татария≫ танк колоннасы ж?не Пе-8 стратегиялы? бомбалаушы-самолет Б?г?лме т?р?ындарыны? ер?кт? ?айырымдылы? ?аражатына салынды.

1948 жылы Ромашкинское м?най кен орындарыны? ашылуына байланысты ?ала ?айта туыл?андай болды.

1950 жылы Б?г?лмеде ≪ Татнефт≫ б?рлест?г? ??рылды.

1950 жылдарды? басында Татарстан м?най барлау ж?не ?нд?ру б?л?мдер? (П. Татнефт) Б?г?лмеге шо?ырланды, ?ылыми орталы? (Тат?ЗИ) ж?не ≪?ара алтынды≫ тасымалдау орталы?ы (УСЗМН) ??рылды. ?ыс?а уа?ыт ?ш?нде ?ала хал?ы он есе ?ст?. ?за? уа?ыт бойы, 1960 жылдарды? со?ына дей?н ?ала республикада хал?ы жа?ынан е? ма?ызды ж?не ?азаннан кей?нг? ек?нш? ?ала болды.

1953 жылы 21 а?пан мен 30 с?у?р аралы?ында ?ала Б?г?лме облысыны? орталы?ы болды.

1974 жылы Б?г?лмен?? ал?аш?ы бас жоспарын Ленинград мемлекетт?к ?ала ??рылысы институты жасады.

1970 - 1990 жылдары ?алада ??рылыс ж?мыстары ж?рг?з?лген, ≪Юность≫ спорт кешен?н?? ?имараттары (1975), ≪ВНИИнефть≫ ?имараты (1979), ≪Б?г?лме≫ ?она? ?й? (1981), жастар сарайы (1994), ?арттар ?й? (1997) ж?не т.б.

Марапаттары [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]