Астероид

Уикипедия ? ашы? энциклопедиясынан алын?ан м?л?мет
Навигация?а ?ту ?здеуге ?ту
Е? ?лкен астероидтар
Е? ?лкен астероидтар

Астероид ( гр. ?στεροειδ?? ? ж?лдызсия?тылар) ? газ-тоза?ды б?лттарды? эволюциясы барысында пайда бол?ан К?н ж?йес?ндег? к?ш? денелер, к?ш? планеталар деп те аталады.

Б?р?нш? астероидты 1801 жылы 1 ?а?тарда италиялы? астроном Джузеппе Пьяцци ашты, оны Церера деп атады. 1802 жылы астрономиямен айналысатын нем?с д?р?гер? Ольберс Церера?а жа?ын айма?тан жа?а аспан денес?н тауып, оны? атауын Паллада деп ?ояды. 1804 жылы Юнона, 1807 жылы Веста табылды. К?шкентай планеталарды Уильям Гершель астероид я?ни ≪ж?лдыз ?спетт?≫ деп атауды ?сынды.

Бастап?ы кезде ??дайларды? аттарымен атал?ан астероидтар?а кей?н ?лы адамдарды? ес?м? бер?лд?. Астероидтар табыл?анда о?ан ашыл?ан жылы к?рсет?лген белг? та?ылады. Астероидты? орбитасы есептелген со? т?ра?ты номер ж?не аты бер?лед?.

Есептеулер бойынша К?н ж?йес?нде 1,1-ден 1,9 миллион?а дей?н радиусы 1 ша?ырымнан асатын денелер бар. ?аз?рг? уа?ытта аны?тал?ан астероидтарды? к?б?с? Марс пен Юпитерд?? арасында орналас?ан астероидтар белдеу?нде орналас?ан. Астероидты? белдеуд?? жалпы массасы жуы? есеппен ал?анда 3,0?3,6·10 21 кг ??райды. Б?л Ай массасыны? 4%-н ?ана ??райды.

Орбита?а байланысты ж?ктелу? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Астероид орбиталарыны? ше?берден ?згеш?л?г? аз, сонды?тан астероидтарды? к?пш?л?г? К?н ж?йес?н?? ?шк? айма?ына к?рмейд?. Б?ра? кейб?р астероидтар К?нге жа?ын кел?п немесе Сатурн орбитасыны? сыртына шы?ып кетед?. Юпитер орбитасы бойымен планетаны? алдында ж?не артында ?оз?алатын астероидтарды? ек? тобы бар. Олар ≪Гректер≫ мен ≪Троянды?тар≫ деп аталады. Оларды? айналу периоды Юпитерд?? айналу периодына с?йкес келед? ж?не орбитада?ы орны аспан механикасыны? теориясын ??рушы Лагранжды? тап?ан за?ы бойынша есептеп шы?ар?ан н?тижес?нен ауыт?ымайды.

Спектрл?к т?рлер? [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

??рамы жа?ынан астероидтар келес? ?ш нег?зг? спектрл?к т?рге б?л?нед?: к?м?ртект? C, силикатты S ж?не металды M астероидтары.

C спектрл?к т?р?ндег? астероидтарды? альбедосы ?те т?мен, я?ни олардан аз жары? ша?ылады, ж?не телескоппен ба?ыла?анда, олар ?ара??ылау болып к?р?нед?. S астероидтары кер?с?нше жары? болады, я?ни альбедосы жо?ары болып келед?. M астероидтары никель мен тем?рге бай, оларды? альбедо к?рсетк?ш? орташа шамаларда орналасады. [1]

Б?дан бас?а да спектрл?к т?рлер бар, б?ра? олар?а жат?ызылатын астероидтар салыстырмалы т?рде сирек кездесед?.

Пайда болуы [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

К?пш?л?к ?абылда?ан теория бойынша, планеталар пайда бола баста?ан кезе?де Марс пен Юпитер аралы?ында ?арышты? тоза?ны? аккрециясына Юпитерд?? гравитациялы? ?р?с? кедерг?лер келт?р?п ж?рген. Сонды?тан планетезимальдар одан ?р? нысандар?а айнала алма?ан ж?не к?птеген со?ты?ысулар н?тижес?нде ша?ылып, ?са?талып ?алатын. [2]

Кейб?р ерекше астероидтар [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Атауы Диаметр (ша?ырым) Ашылуы Деректер
(1) Церера 939 1 ?а?тар 1801 Ал?аш?ы ашыл?ан астероид, ?аз?р ергежейл? планета деп саналады
(4) Веста 529 29 наурыз 1807 Жер бет?нен к?збен ба?ылау?а болатын жал?ыз астероид,
Церерадан кей?н е? ?лкен? ж?не е? салма?тысы (V спектрл?к т?р?)
(10) Гигея 431 ± 7 12 с?у?р 1849 C спектрл?к т?р?нде е? ?лкен астероид
(15) Эвномия 268 29 ш?лде 1851 S спектрл?к т?р?нде е? ?лкен астероид
(16) Психея 186 17 наурыз 1852 M спектрл?к т?р?нде е? ?лкен астероид [3]
(87) Сильвия 261 16 мамыр 1866 Жанында ек? сер?г? ашыл?ан ал?аш?ы астероид (2005 жылы аны?талды)
(90) Антиопа 80 1 ?азан 1866 Ал?аш?ы ашыл?ан ?осарлы астероид (2000 жылы аны?талды)
(243) Ида 56×24×21 29 ?ырк?йек 1884 Сер?г? бар екен? аны?тал?ан ал?аш?ы астероид (1993 жылы аны?талды)
(323) Брюсия 36 22 желто?сан 1891 Астрофотография ?д?с?мен ашыл?ан ал?аш?ы астероид
(433) Эрос 13×13×33 13 тамыз 1898 Ал?аш?ы ашыл?ан Жерге жа?ын астероид , ?арыш кемес? ?он?ан ал?аш?ы астероид, жасандысер?г? бол?ан ал?аш?ы астероид (?. NEAR Shoemaker )
(588) Ахиллес 135,5 22 а?пан 1906 Юпитерд?? жанында ашыл?ан ал?аш?ы троян астероиды
(624) Гектор 370×195 10 а?пан 1907 Юпитер троянды?тарыны? ?ш?нде е? ?лкен?
(846) Липперта 52,4 26 ?араша 1916 ?з ос?мен е? баяу айналатын астероидтарды? б?р? (1641 са?ат ?ш?нде)
(951) Гаспра 12,2 30 ш?лде 1916 ?арыш кемес? ?шып бар?ан ал?аш?ы астероид
(1566) Икар 1,4 27 маусым 1949 Меркурий орбитасын кес?п ?тет?н б?р?нш? белг?л? астероиды
(1902) Шапошников 97 18 с?у?р 1972 Диаметр? 100 ша?ырымнан асатын со??ы белг?л? астероид
(3200) Фаэтон 5 11 ?азан 1983 ?арыштан ашыл?ан ал?аш?ы астероид
(5261) Эврика ~2?4 20 маусым 1990 Марсты? жанында ашыл?ан ал?аш?ы троян астероиды
(7968) Эльст ? Писарро 3,8 14 ш?лде 1996 Кометалы? белсенд?л?г? бай?ал?ан ал?аш?ы астероид
(25143) Итокава 1,3 26 ?ырк?йек 1998 Тоза? ?лг?с? ?арыш кемес?мен Жерге жетк?з?лген ал?аш?ы астероид (?. Хаябуса )
2010 TK 7 ~0,3 ?азан 2010 Жерд?? жанында ашыл?ан ал?аш?ы троян астероиды
P/2013 R3 ? ?ырк?йек 2013 Ыдырауы ба?ылан?ан ал?аш?ы астероид
2014 RC ~0,017 1 ?ырк?йек 2014 ?з ос?мен е? жылдам айналатын астероид (16,2 секунд ?ш?нде)

Дерекк?здер [ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

  1. ↑ Asteroids: Overview, Abstracts, and Bibliography  ? Nova Science Publishers, 2002. ? P. 2. ? ISBN 978-1-59033-482-9 .
  2. ↑ Redd, Nola Taylor Asteroid Belt: Facts & Information . Space.com (11 маусым 2012).
  3. ↑ P. Vernazza et al. (2021) VLT/SPHERE imaging survey of the largest main-belt asteroids: Final results and synthesis. Astronomy & Astrophysics 54, A56
≪ https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Астероид&oldid=3289217 ≫ бет?нен алын?ан