Араб жазуы
(
араб.
:
???????????? ??????????
;
?бдж?дийй? ‘арабийй?
) ? ежелг?
Вавилонияда?ы
(б.з.б. 2000-шы ж.) аккад, шумер тайпаларыны? жазба ?р?птер? нег?з?нде пайда бол?ан к?не жазуларды? б?р?. О?нан сол?а ?арай жазылады. Бас ?р?птер? болмайды. ?р?птер б?р-б?р?не ?осылып жазылады.
Араб жазуында 28 ?р?п бар. Оларды? ?шеу? (а, и, у) созылы??ы
дауысты дыбыстарды
, ?ал?андары
дауыссыз дыбыстарды
бейнелейд?. Дауыссыз дыбыстарды? асты-?ст?не
харакаттар
(к?мекш? белг?лер) ?ойылады. Б?л белг?лер ??ранда, с?зд?кте, о?у ??ралдарында м?ндетт? т?рде ?ойылып, ал ?ал?ан кездерде ?ойылмауы м?мк?н.
??снихат
?лг?лер?нде Араб жазуыны? сулс, куфа, сулх, парсы, диуани, насталих, т.б. т?рлер? пайдаланылады.
Араб жазуы ?аз?рг? кезде барлы? араб елдер?нде, ислам д?н?н ?станатын б?р?атар мемлекеттерде (
Индонезия
,
?нд?стан
,
Иран
,
Ау?анстан
,
Кавказ елдер?
ж?не
Орта Азия
, т. б.) ?олданылады.
[1]
Араб т?л?н?? жазылу тарихына келер болса?, жа?илиет д?у?р?нде арабтарда жазу дамы?ан жо?. Арабтар ?з араларында тек кел?с?мшарттар жаса?ан уа?ытта ?ана жазатын ед?. Сонымен б?рге басшылар арасында?ы хаттар. Б?д?уи арабтар хат жазуды намыс санап тек жаттап алатын.
Кел?с?мшарттар мен хаттардан бас?а ж??илиет д?у?р?н?? шайырлары ?з шы?армаларын ?а?аз?а т?с?рет?н.
Йемен хал?ы б.з.д. 1000 жыл б?рын жазу ?олдан?ан. Д?ни ?а?идалар мен за?дарын тастар?а ?ашап жаз?ан. Б?ра? жазуды к?ндел?кт? ?м?рде ?олдан?аны туралы на?ты м?л?мет жо?
[2]
.
?аза?станда Араб жазуы ислам д?н? ар?ылы 7-9 ?-лар аралы?ында тарал?ан.
?л?Фараби
,
?ожа Ахмет Ясауи
, С.
Ба?ыр?ани
т. б. ??ламалар Араб жазуын ?здер? туып-?скен орталарында ?йренген?, сол д?у?рлерде арабша о?ытатын медреселер бол?анын к?рсетед?. Араб жазуы ал?аш?ыда “?адым”, кей?н “т?те” жазу ?лг?лер? т?р?нде ?аза?станда 1928 ж-?а дей?н пайдаланылып келд?.
[3]
- Алты ?р?п (
араб.
:
? ? ? ? ? ?
) с?з басында жеке-дара жазылуы ?ажет.
Араб ?дебиет?нде ?олданылатын ?р?птер
| Атауы
|
Романизациялан?ан
|
Халы?аралы? фонетика ?л?ппес?ндег?
транскрипциясы
|
Контеккст?к формасы
|
Жеке жазылуы
|
С?зд??
Со?ында
|
Ортасында
|
С?з басында
|
| ’алиф
|
’
/
?
|
/aː/
[a]
|
??
|
??
|
?
|
?
|
| б?’
|
b
|
[b]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| т?’
|
t
|
[t]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| с?а?’
|
th
|
[θ]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| дж?м
|
j
(
?
,
g
)
|
[?], [?]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| х?а?’
|
?
|
[ħ]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| х?а?’
|
kh
(
?
)
|
[x]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| да?ль
|
d
|
[d]
|
??
|
??
|
?
|
?
|
| з?а?ль
|
dh
(
?
)
|
[ð]
|
??
|
??
|
?
|
?
|
| ра?’
|
r
|
[r]
|
??
|
??
|
?
|
?
|
| за?й (зайн)
/
z?y
|
z
|
[z]
|
??
|
??
|
?
|
?
|
| с?н
|
s
|
[s]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| ш?н
|
sh
(
?
)
|
[?]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| с?а?д
|
?
|
[s]?
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| д?а?д
|
?
|
[d]?
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| т?а?’
|
?
|
[t]?
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| з?а?’
|
?
|
[ð]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| ‘айн
|
‘
|
[?]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| ?айн
|
gh
(
?
)
|
[?]
(
[?]
)
[c]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| ф?’
|
f
|
[f]
(
[v]
)
[b]
|
??
|
???
|
??
|
?
[d]
|
| ?а?ф
|
q
|
[q]
(
[?]
)
[c]
|
??
|
???
|
??
|
?
[d]
|
| к?а?ф
|
k
|
[k]
(
[?]
)
[c]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| ля?м
|
l
|
[l]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| м?м
|
m
|
[m]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| н?н
|
n
|
[n]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| ??’
|
h
|
[h]
|
??
|
???
|
??
|
?
|
| у?у
|
w
/
?
/
aw
|
[w]
,
/uː/
,
/aw/
,
[u]
,
[o]
,
[oː]
|
??
|
??
|
?
|
?
|
| й?’
|
y
/
?
/
ay
|
[j]
,
/iː/
,
/aj/
,
[i]
,
[e]
, ж?не
[eː]
|
??
|
???
|
??
|
?
[e]
|
- ?амза
- Та марбута
(≪с?з со?ында?ы та≫)
- Алиф максура
(≪?ыс?артыл?ан алиф≫)
Араб жазбасында лигатураларды ке? тарал?ан.
л?м
+
’?лиф
лигатурасы жазылуы б?р т?рде жазылуы м?ндетт? лигатура?а жатады, оны? ек? т?р? бар. Бас?а лигатуралар (
й?’
+
м?м
, etc.) ер?кт? т?рде жазылады.
| Контеккст?к формалары
|
Атауы
|
| Ая?ы
|
Ортасында
|
Басы
|
Жеке
|
| ?
|
?
|
л?м + ’?лиф
|
28 ?р?пт??, ?л?ф-тен бас?асы дауыссыз болып табылады. ?р?птерд?? о?ылуы ?р?пт?? с?зд?? ?ш?нде орналасуына байланысты ?згер?п т?рады.
Алиф ? араб алфавит?ндег? жал?ыз дауысты дыбысты ?р?п.
|
|
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
| 0600
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
|
|
|
|
|
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 0610
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
|
|
|
|
|
?
|
|
|
?
|
?
|
| 0620
|
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 0630
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
|
|
|
|
|
| 0640
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 0650
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
|
| 0660
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 0670
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 0680
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 0690
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 06A0
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 06B0
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 06C0
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 06D0
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 06E0
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
| 06F0
|
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
Кестеде араб жазуыны?
кириллица
мен
латиницаны?
стандартты ж?йелер?мен с?йкест?к ж?не интернетте ке? тарал?ан латиница?а транслитерациясы к?рсет?лген.
| дауыссыздар
|
дауыстылар
|
|
| ?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
араб ?р?птер?
|
| ’
|
б
|
т
|
с?
|
дж
|
х?
|
х?
|
д
|
з?
|
р
|
з
|
с
|
ш
|
с?
|
д?
|
т?
|
з?
|
?
|
г
|
ф
|
к?
|
к
|
л
|
м
|
н
|
х
|
в
|
й
|
-
|
а?
|
?
|
?
|
?
|
кириллизациясы
|
| ?
|
b
|
t
|
?
|
?
|
?
|
?
|
d
|
?
|
r
|
z
|
s
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
f
|
q
|
k
|
l
|
m
|
n
|
h
|
w
|
y
|
?
|
?
|
?
|
?
|
?
|
станд.
|
латинизациясы
|
| '
|
|
|
th
|
j/g
|
7
|
kh
|
|
dh
|
|
|
|
sh
|
9
|
|
6
|
dh
|
`
|
gh
|
|
8/9
|
|
|
|
|
|
|
|
ah
|
|
oo
|
ee
|
a
|
интернеттег?
|
| 2
|
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
|
ch
|
4
|
9
|
|
6'/8
|
3
|
3'
|
|
g
|
|
|
|
|
|
|
|
eh
|
aa
|
ou/uu
|
ii
|
y
|
Араб жазуыны? латиница?а транслитерация ж?йес?
ISO 233
халы?аралы? стандартта белг?ленген. .
Windows
Macintosh
1987
жылдан бастап компьютер клавиатурасында араб ?р?птерд?? стандартты орналасуы
ASMO
-663 ?абылдан?ан
[4]
. Б?ра? осы к?нге дей?н ?рт?рл? компьютер ж?йелер?нде ?р?птерд?? стандарталма?ан орналасуы ?олданылады. ?аз?рг? та?да е? ке? тарал?ан орналасуы -
IBM
OS/2
ж?не
Microsoft
Windowsта?ы
стандарттар. Б?лар?а
MSX
компьютерлердег? ж?не
MS-DOSты?
араб н?с?асында?ы,
Linuxта
нег?зделген компьютерлерд?? клавиатурасы с?йкес келмейд?.
- ↑
?аза? т?л?. Энциклопедия. Алматы: ?аза?стан Республикасы Б?л?м, м?дениет ж?не денсаулы? са?тау министрл?г?, ?аза?стан даму институты, 1998 жыл, 509 бет.
ISBN 5-7667-2616-3
- ↑
Тарих ?л-?д?б ?л-Араби. Араб ?дебиет?н?? тарихы. 1-том. Карл Брокельман. Араб т?л?не аудар?ан: Абдулхалим ?л-Нажжар. Дар ?л-Ма?ариф баспасы. Каир. 63 бет.
- ↑
М?хтар ?уезов энциклопедиясы ? Алматы, ≪Атам?ра≫ баспасы, 2011 жыл.
ISBN 978-601-282-175-8
- ↑
[1]
   |
|---|
| | Жалпы ма?л?мат
| | |
|---|
| | ?л?ппес? ж?не сандары
| |
|---|
| | ?р?птер?
| |
|---|
| | Д?у?рлер?
| |
|---|
| | Диалект?лер?
| |
|---|
| | Лингвистика
| |
|---|
|