Ruminiya (Romania) ? Evropanı? qubla-shı?ısında jaylasqan mamleket. Maydanı 238 391 km². Xalqı 21,33 mln. adam (2012). Paytaxtı ?
Buxarest
qalası. Basqarıw tarepten 40 uyezd (iudet) qa te?lestirilgen
Buxarest
municipiyasına bolinedi.
Ruminiya ? respublika. Ameldegi
Konstituciyası
1991-jıl 8-dekabrdegi ulıwma xalıq referendumında maqullan?an. Mamleket baslı?ı ? prezident. Ol xalıq tarepinen ulıwma tuwrı, te? ham jasırın dawıs beriw jolı menen 4 jıl muddetke saylanadı ham 2 muddetten artıq lawazımda qalıwı mumkin emes. Nızam shı?arıwshı hakimiyattı 2 palatalı parlament, atqarıw hakimiyatın hukimet amelge asıradı.
Ruminiya ayma?ını? kopshilik bolimin tawlar ham tobelikler (ortasha biyikligi 800 m) iyeleydi. Tiykar?ı taw dizbegi ? Karpat mamleket ayma?ında ulken ayqulaq formasın payda etedi (e? biyik noqatı ? Moldavyanu tawı, 2544 m). Karpat tawlarında kushli jer silkiniwler bolıp turadı. Transilvaniya platosı ham Batıs Ruminiya tawları da Karpat dizbegine tiyisli. Qublada Tomen Dunay oypatlı?ı ham Batısta Orta Dunay oypatlı?ı jaylasqan. Dunay etekleri menen
Qara te?iz
aralı?ında Dobruja platosı sozıl?an. Ruminiya ayma?ında Qara te?iz ja?asını? uzınlı?ı 245 km. Konstansadan arqaraqta ja?aları kopshilik bolimi tomen, ayırım jerleri batpaq, qum tilleri ham liman (qoltıq) lar menen boleklengen, ja?a?a jaqın orınlarda ataw kop. Paydalı qazılmalardan neft ham gaz, taskomir, temir, polimetall, mıs ham altın kani, boksit, tasduz kanleri tabıl?an. Iqlımı ? ortasha kontinental ıqlım. E? ulken daryası ? Dunay. Onı? tiykar?ı a?ısları: Prut, Siret, Olt, Yalomitsa. Oypatlıqlarda, tiykarınan, onimli qara topıraq; biyikliklerde qo?ır ham kulre?; orman, tawlarda, tiykarınan, taw-otlaq topıraqlar tarqal?an. Darya jaqınlarında otlaq, qamıs dalalar, ormanlar bar. Transilvaniya platosı, Moldaviya qırı, Dobrujanı? e? biyik noqatı ham Karpat taw aldında (400-700 m biyiklikke shekem) qara qayın aralas emen dalalar bar. Karpat tawlarında (800-1200 m biyiklikke shekem) qora qayınlar, biyiklewde (1500-1800 m ge shekem) iyne japıraqlı terekler osedi. Tawlardı? e? biyik noqatı subalp ham alp otlaqları menen bant. Haywanat dunyası harqıylı. Ormanlarda qasqır, tulki, qaplan, porsıq, qoyan, almaxan, quslardan bayıwlı, toqıldawıq, atshok ham basqalar jasaydı. Taw eshkisi, jal?ızaq, ayıw, bu?a, sahralarda su?ur, balpaq tıshqan, atız tıshqanı ushıraydı. Ruminiya ayma?ında Retezat milliy ba?ı ham bir neshe qorıqxana duzilgen.
Xalqını? 90% ke jaqını ruminler. Venger, nemis, lolı, ukrain, serb ham ruslar da jasaydı. Rasmiy tili ? rumin tili. Qala xalqı 55,4%. Dinge sıyınıwshılardı? kopshiligi ? pravoslav xristianlar. Iri qalaları: Buxarest, KlujNapoka, Timishoara, Yassi, Brashov, Galats, Krayova, Konstansa, Ployeshti.
Ruminiya ayma?ında daslepki paleolit dawirinen berli adam jasaydı. Transilvaniya, Moldova ham Valaxiyada dak qawimleri jasa?an. Eramız?a shekemgi I asir ortalarında getdaklar qawim awqamı qaliplesip, keyinirek onı? tiykarında mamleket payda bola basla?an. I asir baslarında daklar jasaytu?ın aymaqtı Rim basıp alıp, Dakiya atı menen oz walayatına aylandırdı, daklar bolsa romanlastırıldı. 271-jıl Rim imperiyasi kriziske ushırawı natiyjesinde rimliler Dakiyadan shı?ıp ketiwge majbur boldı. Keyin bul jerlerge xunnlar, gepidlar, avarlar kirip kele basladı. VI-VII asirlerde slavyanlar koship kelip ornalastı. VIII-X asirlerde Ruminiya ayma?ını? adewir?ana bolimi Birinshi Bolgar patshalı?ı quramına kirdi. X-XI asirlerde bijanaklar, qıpshaqlar, XIII asirde mon?ollar bastırıp keldi. XIV asirde eki ?arezsiz mamleket ? Valaxiya ham Moldova knyazlikleri duzildi. XVI asirge kelip, olar Osmanlı turk imperiyası qol astına otti. 1688-jıl Transilvaniya Gabsburglar mamleketine qosıp alındı. XVII-XIX asirdegi Rossiya-Turkiya urısları natiyjesinde Osmanlı imperiyası halsiredi, bul bolsa Valaxiya ham Moldova xalıqlarını? milliy azatlıq guresine qolay sharayat jarattı. Valaxiya ham Moldova knyazlikleri avtonomiya?a eristi, olardı? xalıqları birden-bir mamleket (1861-jıldan Ruminiya) ke birlesti. 1862-jıl Buxarestte milliy jıynalıs shaqırılıp, birden-bir hukimet duzildi. 1877-jılda Ruminiya tolıq ?arezsizlikke eristi ham 1881-jıl korollik dep da?aza etildi. Birinshi jahan urısı baslarında Ruminiya Antanta mamleketleri menen awqam duzip, Avstriya-Vengriya ayma?ını? bir bolimin qosıp aldı ham urısqa kiristi. Urıs natiyjesinde Ruminiya ayma?ı ham xalqı eki ese kobeydi: 1918-jıl o?an Transilvaniya qosıp berildi. Sol jılı Bessarabiya ham Arqa Bukovinanı basıp aldı. 1929-33-jıllarda?ı jahan ekonomikalıq bo'hroni Ruminiya sanaatı (neftten tısqarı) ham awıl-xojalı?ına unamsız tasir etti. 1928-33-jıllarda hukimet tobesine waqtı-waqtı menen milletshil tsaranistler partiyası kelip, mamleket ekonomikasın batısqa ba?ını?qılı etip qoydı. Natiyjede Ruminiyanı? batısqa ?arezli bolıwı kusheydi. 1926-jıl sırt elge surgin etilgen taxt miyrasxorı Korol 1930-jıl mamleketke qaytıp keldi ham Korol II atı menen taxtqa shıqtı. 1931-jıl "Temir gvardiya" degen fashistlik sholkem duzildi. 1939-jıl martta Ruminiya menen Germaniya ortasında duzilgen ekonomikalıq pitim mamleket ekonomikasın tasirge saldı.
Ekinshi jahan urısı
baslanıwında Ruminiya hukimeti biytareplik siyasatın jariyaladı, lekin 1940-jıl jazında bunnan waz keshti. Mamleket fashizm jolına otti. Sol jıl 23-noyabrde Ruminiya Berlin paktine qosıldı ham
Ekinshi jahan urısında
qatnasa basladı. 1944-jıl 23-avgustta Ruminiya hukimeti awdarıp taslandı. Mamleketti? ja?a hukimeti 24-avgust kuni
Germaniya?a
urıs jariyaladı. 1944-jıl 25-oktyabrde Ruminiya ayma?ı putkilley azat etildi. 1947-jıl monarxiya tamamlanıp, Ruminiya Xalıq Respublikası da?aza etildi (1965-jıl 21-avgusttan 1989-jıl 22-dekabrge shekem Socialistlik Respublika dep atal?an). 1948-89-jıllarda Ruminiya Kompartiyası (1921-jıl duzilgen, 1948-65-jıllarda Ruminiya Jumısshı partiyası dep atal?an) hukimranlı?ı dawirinde mamleket Sovet Awqamı tasirinde boldı. Asirese, N. Chaushesku diktatorlıq rejimi (1965-89-jıllar) mamleket rawajlanıwına zıyanlı tasir etti. 1989-jıl koterilisi natiyjesinde hukimet awdarıp taslandı, Chaushesku oltirildi, Ruminiya Kommunistlik Partiyası tamamlandı, mamleket atı ozgertirilip, "Ruminiya" dep atala basladı. Hukimet tobesine Milliy qutqarıw frontı ke?esi, 1990-jıl fevraldan Waqıtsha milliy shartlesiw ke?esi keldi. 1990 ham 1992-jıllarda birinshi ret demokratiyalıq saylaw otkerildi. Ruminiya ? 1955-jıldan
BMSh
a?zası.
Ozbekstan
Ruminiya suverenitetin 1991-jıl 20-dekabrde tan al?an ham 1995-jıl 6-oktyabrde diplomatiyalıq munasibetlerin ornatqan. Milliy bayramı ? 1-dekabr ? Ruminiya milliy kuni (1918).
Tiykar?ı siyasiy partiyaları ham kasiplik awqamları
[
redaktorlaw
|
derekti ja?alaw
]
Demokratiyalıq partiya, 1993-jıl tiykar salın?an; Milliy liberal partiya, 1990-jıl dizimge alın?an; Ruminlar milliy birligi partiyası, 1990-jıl duzilgen; Ruminiya Sociallıq Demokratiyalıq partiyası (Partidul Social Democrat), 2001-jıl Ruminiya Sociallıq Demokratiya partiyası (Partidul Democra?iei Sociale ın Romania) menen Rumin Sociallıq Demokratiyalıq partiyası (Partidul Social Democrat Roman) qosılıwı natiyjesinde duzilgen; Ruminiya vengerleri demokratiyalıq awqamı, 1989-jıl duzilgen; Bukj Ruminiya partiyası, mılletshil partiya. Ruminiya erkin kasiplik awqamları milliy konfederaciyası, 1993-jıl duzilgen; Milliy kasiplik awqam blok; "Alfa" milliy kasiplik awqam karteli.
Ruminiya ? industrial-agrar mamleket. Jalpı ishki onimde sanaattı? ulesi 41%, awıl ham orman xojalı?ını? ulesi 19%, xizmet korsetiw tarma?ı ulesi 40%.
Islep shı?arıw quralların ondiriwshi tarmaqlar joqarı. Janıl?ı-energetika bazasını? negizin gaz, komir ham neft quraydı. Elektr energiyanı? kop bolimi ıssılıq elektr stanciyalarında payda etiledi (1 jılda ortasha 55 mlrd. kVt-saat). Neft kanleri, tiykarınan, Qubla ham Shı?ıs Karpat eteklerinde jaylasqan. Temir, boksit, polimetall kani, mıs, altın, tasduz ham ta?ı basqalar qazıp alınadı. Neftti qayta islewdi? tiykar?ı orayları ? Ployeshti, Brazi, Piteshti, Dermeneshti. Metallsazlıq, qara ham re?li metallurgiya rawajlan?an. Slatinada alyuminiy, Kopsha-Mikeda qor?asın ham ruwx, Baya-Mareda mıs eritiledi. Mashinasazlıq, tiykarınan, neft qazıp alıw jane onı qayta islew, ximiya sanaatı, je?il ham azıq-awqat sanaatı, energetika ushın texnologiya mashina uskeneleri ham elektr-texnika onimleri ondiriske qanigelesken. Avtobuslar, temirjol transportı quralları, qurılıs mashinaları, kemeler ham traktorlar da islep shı?arıladı. Ximiya sanaatını? tiykar?ı onimleri: soda, xlor, altınkukirt kislotası, mineral togin, sintetikalıq kauchuk, plastmassa, smola, ximiyalıq talshıq, dari-darmaq, boyaw, lak ham basqalar. Qurılıs materialların islep shı?arıw, sellyuloza qa?az, a?ashsazlıq (asirese, mebel), toqımashılıq tarmaqları rawajlan?an. Azıq-awqat (miywe ham palız eginleri konservaları, may, vino, sır) sanaatını? da ulesi ulken. Tiykar?ı sanaat orayları: Buharest, Konstansa, Yassi ham Timishoara. Awıl xojalı?ına jaramlı barlıq jerler salkem 15 mln. gektar. Sonnan salkem 2,5 mln. gektarı suw?arıladı. Diyqanshılıq joqarı rawajlan?an. Tiykar?ı eginleri: makke, biyday, arpa, salı. Texnika eginlerinen qant lablebi ham ay?aba?ar jetilistiriledi. Palız eginleri, ba?shılıq ham juzimshilik (tiykarınan, vinonı? turleri) rawajlan?an. Gosh sharwashılı?ı jetekshi: qaramal, shoshqa, qoy, eshki ba?ıladı. Balıqshılıq, qusshılıq, palshılıq, pilleshilik, orman xojalı?ı rawajlan?an. Awıl xojalı?ı mamleketti? azıq-awqatqa bol?an mutajligin 60% qanaatlandıradı.
Ruminiya shetke traktor, avtomobil, transport quralları, ximiyalıq togin ham neft onimleri, qara metallar prokatı, truba, mebel, cement, ayaq kiyim, gezleme, dawıs jazıw apparatları, mineral shiyki onim shı?aradı. Shetten turli mashina mexanizmler, ximiyalıq buyımlar, janıl?ı ham shiyki onim, azıq-awqat, ke? tutınıw buyımların keltiredi. Sırtqı sawdada Germaniya, Italiya, Rossiya, Franciya menen sheriklik etedi. Pul birligi ? ley.
Ruminiyanı? Oraylıq Evropa mamleketlerinen
Qara te?iz
ham
Dunay?a
otiletu?ın tranzit jollarında?ı ahmiyeti ulken. Mamleketti? ulıwma juk aylanbasında temirjoldı? ulesi derlik 39,5%, te?iz transportını? ulesi 48,8%, avtomobil transportını? ulesi 7,1%, truboprovod transportını? ulesi 3,2%, darya transportını? ulesi 1,4%. Temirjollar uzınlı?ı 11, 4 mı? km, avtomobil jolları 153 mı? km. Tiykar?ı te?iz portı ? Konstansa, darya portları ? Breila, Jurju ham Galats.
Buxarest
(Otopen) ham Konstansada xalıq aralıq aeroportlar bar.
Mamleketke qaraslı poliklinika ham emlewxanalar menen bir qatarda menshikli emlewxanalar da bar. Shıpakerler ham farmacevtlar 5 medicina farmacevtika institutında, orta medicina xızmetkerleri medicina mektepleri ham liceylerde tayarlanadı. Ruminiyada 100 den artıq balneologiya ham 23 klimatlıq kurort bar. E? ataqlıları: Eforiya, Mangaliya, Konstansa, Sinaya, PoyanaBrashov ham basqalar.
Bilimlendiriwi, ilimiy ham madeniy bilimlendiriw makemeleri
[
redaktorlaw
|
derekti ja?alaw
]
Ruminiyada talim sisteması tomendegishe: 3 jastan 6 jasqa deyingi balalar ushın balalar baqshaları bar. 6 jastan 8 jıllıq mektepte talim tarbiya beriledi, keyin 2 jıllıq licey basqıshı baslanadı. 10 jıllıq mektep negizinde oner texnika tayarlı?ı amelge asırıladı. Liceydi pitirgenler joqarı oqıw jurtında oqıwdı dawam ettiriwi mumkin. Iri joqarı oqıw orınları: Buxarest universiteti (1864), KlujNapoka, Brashov, Krayova, Galats, Yassi, Timishoara qalalarında universitetler, politexnika institutları ham basqa oqıw orınları bar. Ruminiyada Panler akademiyası, Medicina panleri, Awıl xojalı?ı panleri ham orman akademiyası, sociallıq-siyasiy Panler akademiyası, olardı? filialları ham ilimiy izertlew institutları, makemelik ilimiy izertlew institutları bar. Panler akademiyasını? kitapxanası, Oraylıq mamleket kitapxanası, Buxarest universitetini? oraylıq kitapxanası, politexnika institutını? kitapxanası ham basqa kitapxanalar, sonı? menen birge, suwretlew korkem oner, tariyx, etnografıya, arxeologiya, estelik muzeyleri bar.
Ruminiyada koplegen gazeta, jurnal ham byulletenler basıp shı?arıladı. E? ahmiyetlileri: "Adeverul" ("Haqıyqat", ?arezsiz kundelik gazeta, 1989-jıldan), "Az" ("Bugin", kundelik gazeta, 1990-jıldan), "Viktorul rominesk" ("Ruminiya keleshegi", kundelik gazeta, 1990-jıldan), "Vyasa kapitaley" ("Paytaxt turmısı", kundelik gazeta, 1990-jıldan), "Demokratsiya" ("Demokratiya", haptenama, 1990-jıldan), "Dreptatya" ("Adalat", kundelik gazeta, 1990-jıldan), "Lumya az" ("Bugingi dunya", ?arezsiz sırtqı siyasat haptenaması, 1963-jıldan), "Rominiya libere" ("Azat Ruminiya", kundelik ?arezsiz gazeta, 1943-jıldan), "Tribuna ekonomika" ("Ekonomikalıq minber", haptelik jurnal, 1990-jıldan). A. M. Pres ? ?arezsiz menshikli agentlik, 1991-jıl tiykar salın?an; Milliy informaciya agentligi ? Rompres, 1990-jıl "Ajerpres" agentligi qayta duziliwi natiyjesinde duzilgen. Radio ham Erkin rumin televideniesi, 1989-jıl Rumin radio ham televideniesi tiykarında juzege kelgen.
Asirler dawamında dastur, doyna (ashıqlıq) ham gayduk qosıqları milliy adebiyat forması, rumin tilini? rawajlanıw quralı bolıp kelgen. Boyar Nyakshudi? xatı (1521) daslepki jazba estelik esaplanadı. XVI asirde dunyalıq mazmundagi didaktikalıq doretpe jaratılıwı, diniy kitaplar rumin tiline awdarma etiliwi awdarmashılıq ham basılım rawajlanıwına turtli boldı. Rumin tili ham adebiyatını? qaliplesiwinde G. Ureke (1590-1647), M. Kostin (1633-91), Y. Nekulche (1672-1745) ham basqalar doretiwshiligini? ahmiyeti ulken. Olardı? qalemine tiyisli jılnama ham xronikalar korkem adebiyatqa baylanıslı tema ham metodlar ulgisi boldı. XVIII asir aqırı ham XIX asir 1-yarımında D. Kantemirdi? allegoriyalıq prozalıq, Ye. A. ham N. Vekereskulardı? lirik ham epikalıq poeziyası adebiyat rawajlanıwına salmaqlı ules qostı. G. Asaki menen Y. Eliade Redulesku xalıq doretiwshiligine tiykarlan?an ja?a rumin adebiyatın jarattı. XIX asir 1-yarımı adebiyatına jaqtı romantizm ruwxı si?e basladı. V. Kirlovi, G. Aleksandresku, A. Pann, A. Russo sıyaqlı jazıwshılar milliy tariyx ham folklor?a ayrıqsha itibar berdi. XIX asir aqırı ham XX asir baslarında, asirese, Birinshi jahan urısınan keyin turmıstı shın sawlelendiriwshi jazıwshılar (Y. Agirbichanu, L. Rebryanu, K. Petresku, J. Kelinesku) doretiwshilik ete basladı. Atap aytqanda, M. Sadovyanu doretpelerinde ayyemgi ham ja?a dawir rumin turmısını? turli qırları oz korinisin taptı. Ekinshi jahan urısınan keyin, asirese, mamleket socialistlik rawajlanıw jolına otkennen keyin, adebiyatqa socialistlik realizm majburlep qosıldı, natiyjede korkem adebiyatqa baylanıslı doretpeler bir jaqlama, sayız korinis aldı.
Ruminiya ayma?ında frakiyler, skifler, kelt madeniyatı estelikleri, Qara te?iz boyında?ı ayyemgi qalalar (Gelletiya, hazirgi Mangaliya; Istriya; Tomi, hazirgi Konstansa) qaldıqları, Transilvaniya tawlarında daklar qor?anlarını? qaldıqları saqlan?an. Transilvaniya orta asirler madeniyatı Oraylıq Evropa mamleketleri, Valaxiya madeniyatı bolsa Vizantiya Serbiya arxitekturası menen birge, Moldovan arxitektorlı?ı ayrıqsha tarizde rawajlan?an. XIV-XVII asirlerde tas ham gerbishten uyler, zawlim minara ham darwazalı qor?anlar qurıl?an. Xalıq turar jayları ashıq galereyalar menen, na?ıs oyıwshılıq ham rokoko ham kafel so?ıw usılında qurıldı. XVI-XVIII asirlerde juzege kelgen zawlim imaratlar (Kurtyade Arjashda?ı episkop shirkewi, 1512-17; Buxaresttegi Stavropolis shirkewi, 1724-30; Buxarest qasında?ı Mogoshoaya sarayı, 1700-02 ham basqalar) da sonday usıllarda bezetildi, saltanatlılıqqa umtılıw kusheydi, XVIII asir aqırı arxitekturasında klassicizm urp boldı. XIX asir 2-yarımında sanaat ham qalalar rawajlanıwı menen qosıl?an arxitektorlıq ruwxında jamiyetlik ımaratları (Buxaresttegi Ateneum, Adillik sarayı ham basqalar) ham xalıq arxitekturası dasturleri tiykarında imaratlar (Buxaresttegi Bufetul) qurıw hawij aldı. XX asir 30-jıllarında neoklassicizm belgileri joqarılıq etken bolsa (Buxaresttegi Respublika sarayı), asirdi? 2-yarımında industrial usıllar engizildi, ja?a qalalar juzege keldi.
Egey madeniyatına jaqın ham neolit dawirine tiyisli gulli ılaydan islengen ıdıslar, haykelsheler, IV asirge tiyisli zergerlik buyımları tabıl?an. XII asirden baslap Transilvaniya korkem oneri Oraylıq Evropa korkem oneri menen saykes rawajlan?an (XIV-XV asir diywal suwretleri, daske re?li suwretleri, XVII asir qabir musinshiligi). XVIII asir diywal suwretshiligi ham musinshilikte barokko usılı bilinedi. XIV-XVIII asirler ameliy bezew korkem onerinde metall?a korkem qayta islew urp boldı. Valaxiya ham Moldovanı? orta asirler korkem oneri Vizantiya, Serbiya, Bolgariya tasirinde boldı. XVI asir shirkewleri diywal suwretler menen, XVII-XVIII asirlerde bolsa na?ıs oyıwshılıq penen bezetildi. XIV-XV asirlerde miniatyura (usta Gavril Urik) ham re?li suwret (Kurtyade Arjeshda awliye Nikolay shirkewindegi suwretler) payda boldı. XVI asir re?li suwretinde dunyalıq ruwx juzege keldi. XVII-XVIII asirdegi Valaxiya re?li suwretinde folklor ruwxı (Filipeshtide Pedurda?ı shirkew suwretleri, 1692, suwretshi P. Mutu) jetekshilik etedi. XVIII asir aqırı ? XIX asir baslarında dunyalıq korkem oner osti. XX asir baslarında?ı suwretshiler doretiwshiliginde fovizm, kubizm ham ekspressionizm dasturleri xalqshıl milliy ideallar menen qosıldı (Sh. Lukyan, T. Pakladi, K. Ressu ham basqalar). Siyasiy grafika joqarı darejege koterildi (N. Tonitsa, A. Jikidi ham basqalar). XX asir 2-yarımında ameliy bezew korkem onerini? harqıylı turleri ? guzeshilik, korkem aynashılıq, kesteshilik rawajlandı. Bul tarawda ja?a sırtqı korinislerdi izlewge, ayyemgi dasturlerden, kem ushıraytu?ın sawlelendiriw qurallarınan paydalanıw?a qızı?ıwshılıq kusheydi.
Dastur, miynet (shopan), muhabbat qosıqları, hayyiwler, ballada ham doynalar, laparlar ayrıqshalı?ı menen ajıralıp turadı. Xalıq saz asbapları: skripka, kobza, simbala, fluyer, fleyta (nay) ham basqa Leutar dep atal?an sheber muzıkashılar folklorın ?alabalastırıwda ulken jumıs isledi. Ruminiya mamleketi juzege keliwi menen (1862) professional rumin muzıkası rawajlandı. A. Flextenmaxer, E. Kaudella, Ch. Porumbesku, J. Shtefenesku, K. Qapırıqitresku, G. Qapırıqa, G. Muzichesku daslepki milliy saxna, xor qosıqların doretti. XX asir 1-yarımında bul mektep o?ada gullendi. Kompozitorlıq mektep tiykarshısı J. Enesku, sonı? menen birge, M. Jora, S. Dragoy, M. Andriku, P. Konstantinesku sıyaqlı talantlı kompozitorlar jetilisip shıqtı. 1920-jıl rumin kompozitorlar jamiyeti duzildi, muzıka rawajlandı. XX asir 2-yarımında oratoriya, kantata, operetta, ?alabalıq qosıq, estrada, teatr ham kino muzıkası sıyaqlı janrlar juzege keldi. Ruminiyada 10 muzıka teatrı, 20 simfoniyalıq orkestr, xalıq muzıka ansamblleri, xor jamaatleri, 2 konservatoriya bar. M. Basarab, K. Silvestri, M. Bredichanu sıyaqlı dirijyorlar, Z. Palli, N. Xerlya, A. Floresku, T. Lukachu sıyaqlı qosıqshılar, Sh. Georgiu, Y. Voyku, Sh. Ruxa sıyaqlı sazendeler ataqlı.
Teatrı ayyemgi oyın ham dasturlerden baslan?an. Olar arasında "kelushariy" (neke dasturi) ham "brezaya" (ja?a jıl dasturi) asirese ayrıqsha. Ruminiyada barinen burın mektep teatrları payda boldı. 1841-jıl Yasside teatr imaratı qurıldı. 1852-jıl Buxarestte Ulken teatr (1877-jıldan Milliy teatr) jumıs basladı. Keyninen bir qansha qalalarda turli ba?darda?ı teatrlar ashıldı. XIX-XX asirlerde G. Manolesku, A. Romanesku, K. Nottara, A. Prutyanu, keyinirek olardı? isin dawamshıları A. Demetriade, T. Bulandra ham basqa realistlik dasturlerdi dawam ettirdi. Olar jahan eski dramaturgiyası doretpelerin ham jergilikli avtorlardı? pyesaların saxnalastırdı. E? ataqlı aktyorları: Ruminiya Beligan, A. Buzesku, G. VasiliuBirlik, K. Antoniu, M. Bachu, D. Kocha, rejissyorları: M. Gelerter, L. Jurjesku, S. Aleksandresku, Y. Pola, L. Chuley ham basqalar.
Filmler 1897-jıldan suwretke alınıp basla?an. 1911-jıl birinshi film ? "Ma?lay?a jazıl?an muhabbat" islep shı?arıldı. 1950-jıl "Oypatlıq shı??ırı?ı", 1952-jıl "Mitrya Kokor" filmleri jaratıldı. XX asirdi? 2-yarımında "Qumarlıq", (rejissyorı M. Dregan), "Dunay tolqınları" (rejissyorı L. Chuley), "Torsız aspan" (rejissyorı F. Muntyanu), "Hukimet ham haqıyqat", "Qaslıq" (rejissyorı M. Markus), "Diywal" (rejissyorı K. Vayeni), "Jıldam" (rejissyorı Vitanidis) sıyaqlı filosofiyalıq, etikalıq filmler jaratıldı. Y. Popesku Goponı? multfilmleri jahange ataqlı. Tanıqlı aktyorları ? Ruminiya Beligan, M. Pogonat, M. Barbu, I. Petresku ham basqalar 1963-jıl kino xızmetkerleri jamiyeti duzilgen. Kino qanigeleri Y. L. Karajale atında?ı teatr ham kino korkem oneri institutında tayarlanadı.