Hans Luther
(aytılıwı:
Hans Lyuter
; 1879-jıl 10-mart,
Berlin
,
Germaniya imperiyası
? 1962-jıl 11-may,
Dusseldorf
,
Germaniya
) ? nemis mamleket ?ayratkeri, finansshı ham diplomatı, Germaniya kancleri (1925?1926), Reyxsbank prezidenti (1930 ? 1933).
Jaslıq jılları. Mamleket xızmetindegi iskerligi
[
redaktorlaw
|
derekti ja?alaw
]
Hans Luther Berlinda, Lutheran sha?ara?ında, bay, a?ash onimler sawdageri Otto Luther (1848-1912) ham Wilhelmina Lutherning (Hyubner) xonodonida tuwıl?an
[3]
.
1897-jılda Leybnits gimnaziyasini tamamlagandan keyin Jeneva universitetinde huqıqtanıw boyınsha oqıwdı basladı. Ol Berlin universiteti ham Kil universitetlerinde oqıwdı dawam ettirdi. 1904-jılda mamleket yuridikalıq imtixanların artıqmash bahalar?a tapsırdı. 1907-jıl mart ayında bahalaytu?ın ata?ı ushın imtixannan keyin, Magdeburg magistratining yuridikalıq bolimi baslı?ı etip tayınlandi.
1907-jılda ol ozini? birinshi hayalına uylendi. Lekin kanslerlik lawazımınan azmaz aldın hayalı opat etedi. Olardı? tortew qızı bar edi, olardan ekewi godekliginde opat etedi.
Luther 1913-jıl fevralına shekem Magdeburgda qalıp, Prussiya qalalar birlespesini? kommerciya direktorı lawazımın iyeledi.
1918-1922-jıllarda ? Essen oberburgomistri (meri) bol?an. 1919 -jılda texnikalıq redaktor Geynrix Raysner, bankir Wilhelm fon valdtauzen ham ximik Frants Fisher menen birgelikte ?Reyn-vestfaliya sanaat zonasında pan ham turmıs jamiyeti“ga tiykar sal?an. Keyinirek jamiyet Texnologiyalar Uyine (HDT) aylantırildi, ol bugingi kunde Germaniyanı? e? ayyemgi ?arezsiz texnikalıq talim institutı bolıp, bas rezidenciyası Essen qalasında ham filialları Berlin ham Myunxenda jaylasqan.
1922-jıl noyabrde partiyasız bolishiga qaramay, usını? menen birge, Germaniya Xalıq partiyasına (NNP) jaqın siyasatshı retinde Germaniyanı? Azıq-tulik ham awıl xojalı?ı ministri etip tayınlan?an.
1923-jıl oktyabr ayında NNP baslı?ı G. Strezeman hukimetinde finans ministri etip tayınlandi.
Giperinflaciya
nı tamamlaw?a qaratıl?an pul reformasın amelge asırıwdı qada?aladı. 1923-jıl 15-noyabrde Rent markası ham 1924-jıl 30-avgustta ? Reyxsmark mamilege kirgizildi.
1925-jıl yanvarında ?ulken koaliciya“ boleklengeninen keyin, prezident Ebert kansler Strezeman usınısına kore, o?an hukimet duziw wazıypasın tapsırdı. Luther hukimeti
Veymar Respublikası
nı? birinshi o? qanat hukimeti boldı, onı? quramına social-demokratlar kirmedi, lekin daslepki bar Germaniya Milliy xalıq partiyası (NNPP) wakilleri kirdi. Sol jıldı? fevral ayını? aqırında Ebert oliminen keyin, ol 12 kun dawamında waqıtsha prezident wazıypasın atqarıp turdı.
Lutherning Reyxs ministrleri. 1925-jıl
1925-jıl 5-16 -oktyabr kunleri Lokarno qalasında bolıp otken xalıq aralıq konferensiyada qatnasdı ham onda Lokarno shartnamaların imzoladi. Bul ?Lokarno da?darısı“ ni keltirip shı?ardi ? 25-oktyabrda NNPP partiyasına tiyisli ministrler hukimetti ketiwdı ham ol parlament degi kopshilikti jo?atdı. 26 -oktyabrda jumıstan bosa?an mılletshil fon Shliben ornına ol finans ministri lawazımın iyeledi jane onı 1926 -jıl 20 -yanvar?a shekem kansler lawazımı menen bir waqıtta iyelep turdi. 1925-jıl 19 -noyabrde onı? kabineti Lokarno shartnamaları imzolanganidan keyin iste'foga shı?ıw?a qarar etdi. 27-noyabr kuni Reyxstagdagi SPD fraksiyasi shartnamalardı ratifikatsiya qılıw ushın dawıs berdi, qarar 291 dawıs menen (174 dawıs qarsı ) qabıllandı. ministrler Makemesi 5-dekabrde iste'foga shıqtı.
1926 -jıl 13-yanvar Prezident Gindenburg Lutherga ministrler makemesin duziwdi buyırdı ham bir hapte otip Reyx kansleri wazıypasın orınlawshı sotsial-demokratlar ham mılletshillersiz ja?a orayshı azshılıq hukimetin usınıs etdi.
1926 -jıl 1-mayda hukimet elshixonalar ham konsulliklarga respublika bayra?ina menen bir qatarda qara -aq-qızıl (imperator bayra?ıni? re?leri) joqarı muyeshda kishi qara -qızıl -altın tusli sawda flotı bayra?inadan paydalanıw?a ruqsat berdi. Bul 1926 -jıl 12-mayda sotsial-demokratlar, kasiplik awqamları ham Reyxsbannerning ?azepin qoz?atdı. Reyxstag hukimetke eskertiw berdi ham Lutherning ekinshi kabineti de iste'foga shıqtı.
1929 -1933-jıllarda Germaniya Xalıq partiyası a?zası edi. Lekin, 1960 -jılda baspa etilgen ?Partiyasız siyasatshı“ atlı memuarlari basında ol ozini? partiyasızligini aytıp otedi.
Otto Gesler (shepte) ham Hans Luther (o?da)
Napaqa?a shıqqanınan keyin, ol "Germaniya Imperial Temirjolları" Deutsche Reichsbahn basqarıwı a?zalı?ına tayınlandı, biraq, avtomobil jollarıni? eki taypalı sistemasına otiw boyınsha sudta je?iliske ushıra?annan so?, lawazımdı tark etti. Finanslıq ham sanaat kompaniyaları guzetiw ke?eslerinde qatar lawazımlarda islegen. Sonı? menen birge, ol nemis ipoteka banklerini? qospa toparın basqar?an. 1928-jılda ?Imperiyani ja?alaw birlespesi“ne tiykar sal?an, bul reforma izertlew orayı keyinirek kopshilik aldında ?Lutherbund“ atı menen atal?an. Onı? tiykar?ı maqseti amelde bar bol?an mamleket ham Prussiyanı? ajıratıwın saplastırıw edi. Prussiya ameldegi milliy duziliwde putkil xalıq zaleline gegemon mamleket ba?darın jurgizedi, dep shama etilgen edi. Huqıq ham mumkinshilikler har tarepleme boliniw ham kepilliklerdi ke?eytiw boyınsha tomendegiler usınıs etildi: Prussiya?a ozini? tariyxıy kelip shı?ıwına kore ozini? mamleket ham mamleket mulki koncepciyasın saqlap qalıw?a ruqsat beriliwi kerek, biraq ozi imperator jerleri martebesi berilgen bir neshe ?arezsiz aymaqlar?a boliniwi kerek.
Hans Luther 1925-jılda.
1930-jıl 7-martda Reyxsbankti? prezidenti Shaxt napa?a shı?ıwın jariyaladı ham sol kuni keshte hukimet Lutherdi? Reyxsbank prezidenti etip tayınlanıwın jaqlap shıqtı, bul isbilermen she?berlerde hurmet qazan?an rent markası engiziliwinde ulken rol oyna?an edi. Reyxsbank qasında?ı Bas ke?es 11-mart kuni onı? bank prezidenti lawazımına kandidatin tastıyıqladı. Bul lawazımda ol deflyaciya strategiyasına amel etti. Ozinen aldın?ı Shaxtqa salıstır?anda, ol halsiz menejer esaplan?an ham Reyxsbank basqarıwına ?arezli edi. Bunnan tısqarı, onı? bank iskerligi joq ekenligi sın pikir etildi, bul bolsa onı? kasiplik qabiletlerine guman oyattı. 1931-jıldı? jazında ol kredit da?darısına dus keldi. ?Altın bank qa?ıydası“ na muwapıq, tartıl?an kapitaldı ıqtıyar etiw muddeti onı qaytarıw waqtına tuwrı keliwi kerek edi. Lekin, sırt elden alın?an muddeti otken kreditlerdi? qaytarıp alınıwı ham tap sonday tartiptegi valyuta a?ımını? kirip kelmewi finanslıq tamiynlew deficitligine alıp keledi. Bul faktler aldınnan malim bolsa da, hukimet ham Reyxsbank bunday ja?day?a tayın emes edi. Da?darıstı? kelip shı?ıwına 1931-jıl may ayında Avstriyada?ı e? iri jeke bankti? sınıwı ham
Birinshi jahan urısı
nan keyin nemis reparaciyaları ushın keleshektegi tolemlerdi tolew boyınsha dodalawlar fonında shet el kapitalını? ketiwi sebep boladı. Da?darıstı? ekonomikalıq aqıbetleri qaweterli edi. Reyxsbankte dizimnen otken sırt el valyutası shı?ıp ketiwi sonshelli joqarı edi, bul yuridikalıq qatlam shegarasına jetpes edi. Turli finanslıq institutlar da qıyın ja?day?a tusip qaldı. Mısal ushın, DANAT-Bank ham Dresdner Bank ozlerini? tolewge ılayıq emeslikleri haqqında xabar beriwi kerek edi. Krizisti saplastırıw ushın etilgen barlıq umtılıw-hareketler natiyje bermadi. Aqır-aqibette, siyasıy darejede onı saplastırıwdı? sheshiwshi ilajları tabıldı.
Keleshekte ol ulken kreditler alıw ushın,
Adolf Gitler
di? jumıs orınların sholkemlestiriw dasturin qollap-quwatladı, biraq modernizaciya ushın kobirek kredit alıw?a qarsı shıqtı. 1933-jıl mart ayında ol Reyxsbank administraciyasınan azat etildi. Ol AQShqa elshi etip tayınlandi ham bul lawazımda 1937-jıl?a shekem isledi.
Ekinshi jahan urısı
aqırında ol Myunxen siyasıy panler institutını? ekonomika panleri boyınsha e? hurmetli professorı bol?an. 1953-1955-jıllar
Bundestag
qararı menen duzilgen Germaniya Federativ Respublikası ayma?ın basqarıw qayta sholkemlestiriw komitetini? baslı?ı bol?an.
Stoffeler awliyeindegi Hans Luther jane onı? ekinshi hayalı Gertruda (Mauts) larning qabri. (Dyusseldorf).
- Politiker ohne Partei, Stuttgart. 1960-jıl.
- Winkler GA. Weimar 1918-1933: birinshi nemis demokratiyası tariyxı. M.: ROSSPEN, 2013-jıl.
- Patrushev A.I.
Bismarktan Merkelge shekem bol?an Germaniya kanclerleri. ? M: Moskva universiteti baspası, 2009-jıl.