Sja einnig Stjornarskra lyðveldisins Islands

Stjornarskra er heiti yfir allar þær reglur sem raða stjornskipun rikis . Stjornarskra getur verið i formi eins akveðins skjals eða hun getur verið dreifð i morgum rituðum textum, hun getur einnig verið oskrifuð að miklu eða ollu leyti, til dæmis geta hefðir og venjur haft stjornskipulegt gildi og þannig verið hluti af stjornarskranni.

Það nefnist stjornarskrarbrot ef hun er brotin eða log sett sem stangast a við hana. I sumum londum, t.d. i Frakklandi er serstakur stjornarskrardomstoll sem sker ur þvi hvort svo se. Annars staðar eins og i Bandarikjunum geta allir domstolar dæmt mal eftir stjornarskranni en oftast lendir það i hlut Hæstaretts Bandarikjanna .

Stjornarskra i einu skjali [ breyta | breyta frumkoða ]

Algengasta notkun orðsins stjornarskra lysir einu afmorkuðu skjali þar sem stjornskipan rikisins er akvorðuð með lagagreinum. I slikum stjornarskram er farið yfir það hverjir setja log , skiptingu valds a milli stofnanna og takmarkanir valds. Þar eru einnig oft akvæði um borgaraleg rettindi s.s. jafnræði , tjaningarfrelsi , trufrelsi , ferðafrelsi , felagafrelsi o.fl. Stjornarskrain er alitin vera æðstu log rikisins sem oll onnur log verða að taka mið af.

Þar sem stjornarskrar eru taldar mikilvægari en almenn log er yfirleitt leitast við að gera breytingar a þeim erfiðari en a almennum logum og er það gert með ymsum hætti. Stundum þarf aukinn meirihluta a loggjafarþingi til þess að samþykkja breytinguna. I sumum rikjum þarf að halda nyjar þingkosningar sem þarf svo að staðfesta breytingarnar. I sambandsrikjum getur þurft akveðinn fjolda aðildarrikjanna að leggja blessun sina yfir breytinguna. I Þyskalandi eru breytingar a hluta stjornarskrarinnar oheimilar með ollu.

Stjornarskra Bandarikjanna fra 1787 var með fyrstu stjornarskranna a þessu formi og su elsta sem er enn i gildi. Flest riki hafa i dag stjornarskra a þessu formi. Kostur slikra stjornarskrarskjala er alitinn vera auðveldara aðgengi hins almenna borgara að stjornarskranni þar sem reglurnar eru samankomnar a einum stað og þurfa oftast ekki mikillar tulkunar við.

Stjornarskra Islands var samþykkt sem log við lyðveldisstofnunina , 17. juni 1944 .

Dreifð stjornarskra [ breyta | breyta frumkoða ]

I rikjum sem hafa dreifða stjornarskra er ekkert eitt skjal sem hægt er að kalla stjornarskra heldur er stjornskipunin byggð a reglum ur ymsum attum, bæði skrifuðum reglum sem og oskrifuðum. Þessi hefð hefur skapast i Bretlandi og þar og i nokkrum londum sem eru fyrrverandi breskar nylendur er þessi hatturinn hafður a. Oskrifaðar reglur i þessu samhengi eru til dæmis venjur , hefðir og fordæmi . Skrifaðar reglur er hinsvegar að finna i ymsum skjolum, i Bretlandi eru það aðallega ymsir lagabalkar fra þinginu sem eru alitnir mikilvægari en aðrir, til dæmis þeir sem veita þegnunum akveðin rettindi . Einstakir fornir textar fra þvi aður en þingið varð til eru einnig taldir hafa stjornskipulegt gildi, t.d. Magna Carta . Það ber þo að hafa i huga að a Bretlandi er þingræði grundvallarregla og er þinginu engin takmork sett i loggjafarvaldi sinu. Það þyðir að ollum lagabalkum er hægt að breyta með sama hætti, hvort sem um er að ræða log sem talin eru hafa stjornskipunarlegt gildi eður ei.

Tenglar [ breyta | breyta frumkoða ]

• International Constitutional Law Geymt 6 februar 2005 i Wayback Machine , þyðingar a fjoldamorgum stjornarskram a ensku
• Stjornarskra lyðveldisins Islands