Fyrrverandi bru yfir Skeiðara, eyðilogð i jokulhlaupi 1996
Gigjokull i Eyjafjallajokli gjorbreyttist eftir jokulhlaup i kjolfar eldgoss arið 2010.
Jokulhlaup eru þekkt viðs vegar um heim: Til að mynda i fjalllendi i
suður-Alaska
,
Andesfjollum
i
Suður-Chile
,
Himalajafjollum
,
Skandinaviufjollum
og
Olpunum
Jokulhlaup
kallast það þegar gifurlega mikið vatn bryst skyndilega undan jokli og streymir til sjavar. Til eru nokkrar tegundir jokulhlaupa. Ein gerðin verður þegar
jokull
stiflar a og su stifla brestur siðar. Ein gerðin verður þegar
jarðhiti
(
eldgos
) veldur vatnssofnun undir jokli þar til vatnið brytur ser leið ut undan honum og/eða lyftir joklinum til að fa framras. Þriðja gerðin getur orðið þegar vatn safnast ofan við
jokulgarð
uns hann brestur.
Jokulhlaup byrja yfirleitt af miklum krafti og með stuttum fyrirvara. Þau eru skilgreind sem skyndileg floð ur loni við eða undir jokli. Jokulhlaup eru ef nokkrum gerðum og eru þær utskyrðar her að neðan. I þeim er mikil orka og rennsli i þeim getur verið tugir þusunda rummetra a sekundu. Þau eru það kraftmikil að þau geta flutt með ser grjot og isjaka sem vega nokkur hundruð kilo. Jokulhlaup hafa valdið miklum skemmdum a mannvirkjum eins og vegakerfi, rafmagnslinum og byggingum. Það fylgir til dæmis oftar en ekki Skaftarhlaupum (sja neðar) að hringvegurinn eyðileggst við vatnsflauminn.
Þo svo að jokulhlaup seu gjarnan tengd við Island, er langt fra þvi að verstu afleiðingar þeirra seu að finna her a landi. Arið 1985 varð t.d. gifurlegt jokulhlaup ur
Dig Tsho
-jokulloninu i Nepal. Þetta floð gjoreyðilagði nyja virkjun sem verið var að reisa sem og aðrar byggingar, eyðilagði vegi, bryr, akra og drap bufenað. Samtals varð tjonið upp a ruman milljarð bandarikjadollara.
Þegar jokull stiflar dal og hindrar vatnsflæði niður hann myndast lon bak við isinn. Ef isinn er þykkur og litið vatn i loninu er hann orugg stifla. Eftir þvi sem meira vatn safnast saman eykst vatnsþrystingurinn og vatnið byrjar að seytla i gegnum sprungur. Sprungurnar stækka svo þvi vatnið bræðir isinn er það rennur i gegn. A endanum veikist stiflan svo mikið að hun gefur eftir. Ef nogu mikið vatn er i loninu getur isinn farið að fljota aður en stiflan brestur, þvi
eðlismassi
iss er minni en vatns, og vatnið þa streymt undir isinn.
Vegna hahita eða eldgoss undir jokli
[
breyta
|
breyta frumkoða
]
Þegar hahitasvæði er eða eldgos verður undir jokli safnast gifurlega mikið vatn i lon undir joklinum. Þungi jokulsins virkar svo eins og pottlok a lonið. Þegar vatnsmagnið er orðið nægilega mikið lyftist jokullinn, þvi eðlismassi hans er minni, og vatnið fossar undan. Þessi gerð jokulhlaupa er algeng her a Islandi.
Þegar jokull hopar skilur hann eftir sig garð ur seti og grjoti, jokulgarð. Þessi garður getur safnað vatni fyrir ofan sig, ser i lagi i leysingum og rigningum, og myndað lon. Það fer eftir þvi ur hverju garðurinn er, hversu sterkur hann er. Ef hann er ekki þeim mun sterkari getur hann latið undan og jokulhlaup orðið.
Grimsvotn
er
eldstoð
undir vestanverðum
Vatnajokli
. Þau eru virkasta eldstoð landsins en a siðastliðnum 800 arum hafa þau gosið a.m.k. 60 sinnum. Ur Grimsvotnum koma þekktustu jokulhlaup a Islandi, Skeiðararhlaup. Grimsvotnum hefur verið skipt i þrja hluta, suður- eða meginoskju, norðuroskju og austuroskju. Mestur er jarðhitinn i meginoskjunni og þar er að jafnaði stoðuvatn hulið undir 200-300 m þykkri ishellu. Þegar of mikið vatn hefur safnast þar saman leitar vatnið undir
Skeiðararjokul
i farveg Skeiðarar. Skeiðararhlaup hefjast yfirleitt hægt en auka hraðann nokkuð hratt uns hamarki er nað. Rennslið minnkar svo snogglega þegar utrasin lokast (fellur saman). Fram a 4. aratug 20. aldar var algengt að 10 ar liðu a milli hlaupa og að vatnsmagnið væri 4-5 km3. Eftir það, fram til 1996 var algengt að 5 ar liðu a milli hlaupa og að vatnsmagnið væri mun minna, eða um 1-3 km3. Arið 1996 kom mjog þekkt eldgos sem kom miklu raski a Grimsvotn. Nu er isstiflan veikari fyrir og morg smærri hlaup verða með oreglulegu millibili.
Katla
er
megineldstoð
i
Myrdalsjokli
. Ur henni koma kroftug
þeytigos
og i kjolfar þeirra gifurleg jokulhlaup. Siðan a landnamsold hafa komið 17 hlaup vegna goss i Kotlu, það siðasta arið 1918. I flestum tilvikum hafa hlaupin runnið niður a
Myrdalssand
, sjaldnar niður a Solheima- og Skogasand eða
Markarfljotsaura
. Þau standa stutt yfir og eru kraft- og vatnsmikil. Jokulhlaup við Kotlugos skila alltaf af ser miklu seti og gosefnum, og stækka með þvi svæðið neðan við jokulinn.