Færeyska
(
føroyskt
) eða
Føroyskt mal
er
vesturnorrænt tungumal
sem er talað af um það bil 70.000 manns, aðallega i
Færeyjum
. Það hefur verið
opinbert tungumal
Færeyja fra
1937
.
Eins og
islenska
og
norn
(sem nu er utdautt en var aður talað a
Hjaltlandseyjum
og
Orkneyjum
) er uppruni færeyskunnar i þeim
fornnorrænu
mallyskum
sem
norrænu
landnamsmennirnir
toluðu a
vikingatimanum
.
Færeyska er það tungumal i heiminum sem er likast islensku. Það er þo það olikt að Islendingar og Færeyingar geta ekki skilið tal hvers annars an þess að hafa lært malið. Þo er auðveldara fyrir Færeyinga að skilja Islendinga en ofugt.
Ritmalið
er mun auðveldara fyrir notendur beggja malanna.
Færeyska hvarf sem ritmal eftir að
danska
var gerð að kirkjumali eftir
siðaskipti
. Það var ekki fyrr en a seinni hluta
nitjandu aldar
sem nutima færeyskt ritmal varð til og var þa hofð mikil hliðsjon af islenskri stafsetningu.
Arið
1854
gaf malvisindamaðurinn
Hammershaimb
ut staðal fyrir stafsetningu nutima færeysku. I stað þess að skapa stafsetningu sem fylgdi framburði valdi hann að fylgja malsogulegum uppruna orðsins og fornislenskri stafsetningu. Það gerði meðal annars að bokstafurinn "ð" ekki er tengdur neinu
fonemi
. Eins er með bokstafinn "m" i beygingarendingum sem er borinn fram eins og "n". Margar tilraunir hafa verið gerðar að færa stafsetningu nær framburði en an arangurs. Þetta gerir það að verkum að færeyska ritmalið er vandlært fyrir innfædda þar sem mikið ber a milli um framburð og stafsetningu. Tiltolulega einfalt er hins vegar fyrir Islendinga að lesa færeysku. Einn helsti aðstoðarmaður Hammershaimbs við að sniða færeyska stafsetningu var
Jon Sigurðsson
en þeir kynntust a Garði (Regensen) a sinum tima.
Oakveðin greinir er i færeysku olikt islensku. R i færeysku er likt og i ensku frammælt raddað og ekki rullandi. Hvorki
raddað
ne
oraddað tanntungumælt onghljoð
(þ og ð) er i færeysku. Þannig er t.d. faðir- fajir, þetta - hetta og Eþiopia Etiopia. Nefnifall og þolfall fleirtolu er alltaf eins. Eignarfall er litt notað. Sagnorðabeygingar hafa einfaldast toluvert, fleirtala nutiðar er eins i ollum personum sbr.
við hofum, þið hafið, þeir hafa
Vit hava, tit hava, tey hava
við hlaupum þið hlaupið þeir hlaupa
vit renna, tit renna, tey renna
Talsverður
mallyskumunur
er i færeysku og eru fimm aðalmallyskur:
- Austureyjar-mallyska (norður og suður)
- Norðureyja-mallyska
- Suður-Straumeyjar-mallyska, (
Þorshafnar
mallyska,
havnarmalið
)
- Sunnanfjarðar-mallyska (sunnan Skopunarfjarðar)
- Vaga-mallyska
Matteusarguðspjallið
6:9-16, nyfæreyska þytt af
Jacob Dahl
og
Kristian Osvald Viderø
, 1961.
- Faðir var, Tu, sum ert i Himli. Heilagt verði navn Titt.
- Komi riki Titt. Verði vilji Tin,
- sum i Himli, so a jørð.
- Gev okkum i dag okkara dagliga breyð. Og fyrigev okkum syndir okkara,
- so sum vit eisini fyrigeva teimum, ið moti okkum synda.
- Leið okkum ikki i frestingum, men frels okkum fra ti illa.
- Ti at tit er rikið, valdi og heiðurin um allar ævir.
- Amen
Sja einnig
Faðir vor
Færeyska stafrofið hefur 29 bokstafi:
- V.U. Hammershaimb
:
Færøsk Anthologi
. København 1891, Torshavn 1991, 2. bind. (Annað bindi hefur m.a. færeyskt-danskt orðasafn með 10.000 uppslattarorðum
Jakob Jakobsen
.
- W.B. Lockwood:
An Introduction to Modern Faroese
. Torshavn 1977.
- J. Henriksen:
Kursus i Færøsk
. Torshavn 1983 (2 bindi)
- Hoskuldur Þrainsson, Hjalmar P. Petersen, Jogvan i Lon Jacobsen, Zakaris Svabo Hansen:
Faroese. An Overview and Reference Grammar
. Torshavn 2004
ISBN 99918-41-85-7
(ny standardværk)
- (fyrsta færeysk-færeyska orðabokin með u.þ.b. 65.000 uppslattarorð, samheiti).