- Þessi grein fjallar um stjornarfar sem skal ekki ruglast saman við ?
einvalda
“ stak innan stærðfræðinnar.
Einveldi
er tegund
stjornarfars
þar sem einvaldurinn ? oftast
konungur
? hefur algjor
vold
til þess að styra
landinu
og ibuum þess. Hann er eina uppspretta og trygging
laga
og rettar og er þvi ekki sjalfur bundinn af
logum
. Einvaldurinn var talinn hafa vald sitt beint fra
Guði
og þannig hafa otakmorkuð vold yfir ollum landsmonnum, jafnvel
aðlinum
.
Einveldi var rikjandi stjornarfar i morgum
Evropulondum
a
17.?
19. old
og eitt besta dæmið um einveldi er
stjornartið
Loðviks XIV
i
Frakklandi
. Einveldið varð til ur
lensskipulaginu
sem aður var rikjandi en þar var konungurinn aðeins ?fremstur meðal jafningja“ i aðalsstett. Þott konungstign heldist að jafnaði innan konungsfjolskyldunnar, var konungur valinn a
kjorþingum
þar sem æðstu aðalsmenn,
greifar
eða
kjorfurstar
kusu
konung, oft með fyrirvara um samþykkt einhvers konar
rettindaskrar
,
skattafriðinda
og annarra skilyrða sem komu aðlinum til goða. Með einveldinu gekk konungstignin i
arf
samkvæmt fyrirfram akveðnum reglum um erfðarett meðlima konungsfjolskyldunnar.
Oflugri og dyrari
herir
kolluðu a meiri
miðstyringu
sem varð til þess að smam saman jukust vold einvalda a kostnað aðalsins. Með aukinni
verslun
og
borgamyndun
i Evropu varð einnig meiri losarabragur a þeim nanu tengslum
lensherra
, undirsata og landseta sem verið hofðu við lyði siðan a
miðoldum
, þannig að staða lensveldisins veiktist til muna. Einveldisfyrirkomulagið lagði grundvollinn að
þjoðrikjum
Evropu, og
rikisvald
eins og við þekkjum það i dag varð til þegar konungur for að stjorna þegnum sinum an milligongu aðalsins, i gegnum raðherra og embættismenn sem hann skipaði sjalfur.
Með þvi að konungstignin gekk sjalfkrafa til næsta erfingja konungsins, gatu orðið til konungar sem voru ohæfir til að stjorna. Geðveikir einvaldar eins og
Georg III
. a
Englandi
og
Kristjan VII.
i
Danmorku
gatu valdið miklum vandræðum an þess að nokkur gæti komið i veg fyrir valdatoku þeirra eða sett þa af. Einveldistimabilið einkenndist einnig af valdabarattu milli aðalsins og
borgarastettarinnar
sem kepptust um að na itokum i rikisstjornum einvaldanna.
Hugmyndin um hið
upplysta einveldi
varð til með
upplysingunni
a
18. old
og einkenndist af ahuga a umbotum og þvi að auka borgararettindi. Eftir
fronsku byltinguna
og
frelsisstrið Bandarikjanna
og eftir að þær
lyðræðis
- og
frelsis
hugsjonir sem lagu til grundvallar þar foru að njota meiri vinsælda let einveldið a sja. Krofur um
stjornarskra
sem væri bindandi grundvollur laga, ohað konungi, urðu haværar a
19. old
, og að lokum vek einveldið fyrir
þingbundnu konungsvaldi
i flestum konungsrikjum.
A
Islandi
var einveldi
Danakonungs
staðfest með
erfðahyllingunni
a
Kopavogsfundinum
arið
1662
. Einveldi var svo afnumið i Danmorku
1849
en staða Islands var oljos fram til
stoðulaganna
1871
og ma segja að þa hafi einveldið fyrst verið afnumið a Islandi.
A vorum dogum eru einungis orfa
riki
eftir i heiminum sem segja ma að bui við einveldi, það eru
Brunei
,
Esvatini
,
Katar
,
Oman
,
Sadi-Arabia
og
Vatikanið
.