- Þessi grein fjallar um stjornarfar sem skal ekki ruglast saman við ?
einvalda
“ stak innan stærðfræðinnar.
Einveldi
er tegund
stjornarfars
þar sem einvaldurinn ? oftast
konungur
? hefur algjor
vold
til þess að styra
landinu
og ibuum þess. Hann er eina uppspretta og trygging
laga
og rettar og er þvi ekki sjalfur bundinn af
logum
. Einvaldurinn var talinn hafa vald sitt beint fra
Guði
og þannig hafa otakmorkuð vold yfir ollum landsmonnum, jafnvel
aðlinum
.
Kort sem synir olikt stjornarfar eftir londum, einveldi synt með fjolublaum lit
Einveldi var rikjandi stjornarfar i morgum
Evropulondum
a
17.?
19. old
og eitt besta dæmið um einveldi er
stjornartið
Loðviks XIV
i
Frakklandi
. Einveldið varð til ur
lensskipulaginu
sem aður var rikjandi en þar var konungurinn aðeins ?fremstur meðal jafningja“ i aðalsstett. Þott konungstign heldist að jafnaði innan konungsfjolskyldunnar, var konungur valinn a
kjorþingum
þar sem æðstu aðalsmenn,
greifar
eða
kjorfurstar
kusu
konung, oft með fyrirvara um samþykkt einhvers konar
rettindaskrar
,
skattafriðinda
og annarra skilyrða sem komu aðlinum til goða. Með einveldinu gekk konungstignin i
arf
samkvæmt fyrirfram akveðnum reglum um erfðarett meðlima konungsfjolskyldunnar.
Oflugri og dyrari
herir
kolluðu a meiri
miðstyringu
sem varð til þess að smam saman jukust vold einvalda a kostnað aðalsins. Með aukinni
verslun
og
borgamyndun
i Evropu varð einnig meiri losarabragur a þeim nanu tengslum
lensherra
, undirsata og landseta sem verið hofðu við lyði siðan a
miðoldum
, þannig að staða lensveldisins veiktist til muna. Einveldisfyrirkomulagið lagði grundvollinn að
þjoðrikjum
Evropu, og
rikisvald
eins og við þekkjum það i dag varð til þegar konungur for að stjorna þegnum sinum an milligongu aðalsins, i gegnum raðherra og embættismenn sem hann skipaði sjalfur.
Friðrik III
, fyrsti einvaldur
Danmerkur
og
Islands
.
Með þvi að konungstignin gekk sjalfkrafa til næsta erfingja konungsins, gatu orðið til konungar sem voru ohæfir til að stjorna. Geðveikir einvaldar eins og
Georg III
. a
Englandi
og
Kristjan VII.
i
Danmorku
gatu valdið miklum vandræðum an þess að nokkur gæti komið i veg fyrir valdatoku þeirra eða sett þa af. Einveldistimabilið einkenndist einnig af valdabarattu milli aðalsins og
borgarastettarinnar
sem kepptust um að na itokum i rikisstjornum einvaldanna.
Hugmyndin um hið
upplysta einveldi
varð til með
upplysingunni
a
18. old
og einkenndist af ahuga a umbotum og þvi að auka borgararettindi. Eftir
fronsku byltinguna
og
frelsisstrið Bandarikjanna
og eftir að þær
lyðræðis
- og
frelsis
hugsjonir sem lagu til grundvallar þar foru að njota meiri vinsælda let einveldið a sja. Krofur um
stjornarskra
sem væri bindandi grundvollur laga, ohað konungi, urðu haværar a
19. old
, og að lokum vek einveldið fyrir
þingbundnu konungsvaldi
i flestum konungsrikjum.
A
Islandi
var einveldi
Danakonungs
staðfest með
erfðahyllingunni
a
Kopavogsfundinum
arið
1662
. Einveldi var svo afnumið i Danmorku
1849
en staða Islands var oljos fram til
stoðulaganna
1871
og ma segja að þa hafi einveldið fyrst verið afnumið a Islandi.
A vorum dogum eru einungis orfa
riki
eftir i heiminum sem segja ma að bui við einveldi, það eru
Brunei
,
Esvatini
,
Katar
,
Oman
,
Sadi-Arabia
og
Vatikanið
.