Hugtakið ?þyskt“ kemur fyrst fyrir i lok 11. aldar i Annokvæði sem Diutischemi lande, Diutsche lant, Diutischimo lante (?þysk lond“) fyrir Austur-Frankariki þar sem germonskumælandi þjoðflokkar bjuggu, til aðgreiningar fra Vestur-Frankariki , þar sem fornfranskar mallyskur voru talaðar. Orðið Deutsch er dregið af fornhaþysku diutisc af diot samanber gotnesku þiuda ?þjoð“, þ.e. ?tengd þjoðinni, alþyðilegur“ ^[1] og a við um tungumalin. Orðið varð siðar tysk a donsku, þyska a islensku, og tedesco a itolsku.

Þyskaland var lengi vel eingongu mallandafræðilegt hugtak sem naði yfir stærra landsvæði en nuverandi Þyskaland (Belgiu, Holland [samanber enska heitið dutch ], Sviss, Liechtenstein, Luxemborg, Austurriki, Suður-Tyrol/Alto Adige a Italiu og Elsass i Frakklandi), en rikið var kallað Heilaga romverska rikið fra 12. old. Talað var um ?þyska þjoð“ fram til arsins 1806. Fyrst eftir byltinguna 1919 nefndist rikið opinberlega ?Þyskaland“.

Enska heitið Germany og það russneska og italska Germania eru dregin af latneska orðinu Germania en það nefndu Romverjar landið handan eigin rikis, norðan við Dona og austan við Rinarfljot . Franska heitið Allemagne (svipað a spænsku, portugolsku, arabisku og tyrknesku) er dregið af orðinu Alemanni sem er heiti a germonskum þjoðflokki sem bjo við fronsku landamærin við Rinarfljot. Slavneskar þjoðir, Ungverjar og Rumenar nota nafn af rotinni nemez sem þyðir ?mallaus“, i merkingunni ?sa sem talar ekki (okkar) tungumal“, en slava er liklega dregið af orðinu yfir ?orð“.

Athyglisvert er að nafn fyrir landið (Þyskaland) og þjoðarheitið (Þjoðverjar) eru i sumum malum dregin af mismunandi rotum, meðal annars a islensku. Þyskaland var stundum kallað ?Þjoðverjaland“ i islenskum ritum fra 19. old en orðmyndin Þyskaland/Þyðskaland/Þyzkaland er mun eldri. A itolsku heitir landið Germania en þjoðin Tedeschi og tungumalið tedesco .

Þyska tungumalið og samkennd meðal Þjoðverja er yfir þusund ara gomul en sameinað þyskt þjoðriki varð þo ekki til fyrr en með stofnun Þyska keisaradæmisins arið 1871 .

Þyskaland rekur uppruna sinn til Verdun-samningsins fra 843 en með honum var Frankaveldi skipt upp i vesturhluta sem varð að Frakklandi nutimans, miðhluta sem tok yfir Norður-Italiu , Niðurlond og fleiri svæði og austurhluta sem myndaði Hið heilaga romverska keisaradæmi . Það var til i ymsum myndum allt til 1806 en var þo aldrei meira en mjog laustengt bandalag sma konungsrikja og hafði auk þess fleiri þjoðir en þa þysku innan sinna vebanda.

A þessum þusund arum juku Þjoðverjar mjog við ahrif sin i gegnum kaþolsku kirkjuna , Norður-krossferðirnar og Hansasambandið .

Fornold (100 f.Kr. ? 300 e.Kr.) breyta

Talið er að rekja megi uppruna germanskra þjoðflokka til bronsaldar Norður-Evropu (um 1800 ? 600 f.Kr. ) eða i siðasta lagi til jarnaldar Norður-Evropu ( 5. old ? 1. old f.Kr. ) Þjoðflokkarnir breiddust ut til suðurs, austurs og vesturs fra suðurhluta Skandinaviu og norðurhluta Þyskalands a 1. old f.Kr. og komust þa i kynni við keltneska þjoðflokka i Galliu og iranska og slavneska þjoðflokka i Austur-Evropu . Litið er vitað um sogu germanskra þjoðflokka a þessum tima, nema hvað varðar samskipti þeirra við Romverja auk þekktra fornleifa . ^[2]

I valdatið Agustusar hofu Romverjar , undir forystu romverska herforingjans Publiusar Quinctiliusar Varusar , að raðast inn a landsvæði Germana. A þessum tima kynntust Germanar herstjornarlist Romverja. Arið 9 e.Kr. gereyddu Germanar, undir forystu Arminiusar (Hermans), þremur romverskum herdeildum Varusar i orrustunni um Teutoburgs-skog . Þar með heldust landsvæði Germana allt að Rin og Dona utan Romaveldis . Um 100 e.Kr. , þegar rit Tacitusar Germania var samið, hofðu Germanar komið ser fyrir meðfram Rin og Dona og reðu nu að mestu leyti yfir þvi svæði sem Þyskaland nær yfir nu a dogum.

A 3. old ox ymsum vestur-germonskum þjoðflokkum eins og Alamonnum , Fronkum , Soxum og fleirum asmegin.

Hið heilaga romverska keisaradæmi (843 ? 1806) breyta

Þyskaland miðalda atti rætur að rekja til veldis Karlamagnusar , en hann var kryndur keisari 25. desember arið 800 . Arið 843 var rikinu skipt upp i þrja hluta með Verdun-sattmalanum . Einn hluti rikis Karlamagnusar, Hið heilaga romverska keisaradæmi, var til i einni mynd eða annarri til arsins 1806 . Landsvæði þess naði fra Egðu i norðri til Miðjarðarhafs i suðri.

A arunum 919 ? 1024 voru furstadæmin Lothringen, Saxland, Frankaland, Schwaben, Turingen og Bæjaraland innlimuð. Arin 1024 ? 1125 lagði Hið heilaga romverska keisaradæmi undir sig Norður-Italiu og Burgund en a sama tima misstu keisarar Hins heilaga romverska keisaradæmis vold til kirkjunnar. A arunum 1138 ? 1254 jukust ahrif þyskra fursta i suðri og austri a landsvæðum Slava . Bæir i Norður-Þyskalandi uxu og dofnuðu innan Hansasambandsins .

Arið 1530 , eftir að umbotatilraunir motmælenda innan kaþolsku kirkjunnar mistokust, var ny kirkja motmælenda stofnuð i morgum af þysku rikjunum. Þetta leiddi til innbyrðis deilna Þjoðverja, 30 ara striðsins sem hað var fra 1618 til 1648 og lauk með Vestfalska friðinum . Eftir þessi atok reyndust Þjoðverjar illa undirbunir til að takast a við Napoleon sem reðst inn i lond Þjoðverja og leysti upp Hið heilaga romverska keisaradæmi. Upp fra þvi varð Frakkland að erkiovini Þjoðverja fram yfir siðari heimsstyrjold .

Þyska sambandið og bylting (1814 ? 1871) breyta

Mestu varanlegu ahrifin af upplausn Hins heilaga romverska keisaradæmis voru þau að Austurriki , sem hafði þa lengi verið oflugasta þyska rikið, fjarlægðist þau norð- og vestlægari. Vinarfundurinn , raðstefna sem sigurvegarar Napoleonsstyrjaldanna heldu, var settur i november 1814 og stoð til juni 1815 . A raðstefnunni var akveðið að stofna Þyska sambandið , laustengt bandalag 39 fullvelda .

Byltingarnar i Frakklandi 1848 hofðu mikil ahrif a sjalfstæðisanda innan Þyska Sambandssins og greina matti visi að þjoðernisstefnu . Byltingarandinn leiddi til þess að vald konunganna i rikjunum 39 dvinaði. Otto von Bismarck var gerður að forsætisraðherra i Prusslandi en hann lagði mikið upp ur hernaðarstyrk rikisins. Arið 1864 hafði þyska sambandið undir sameiginlegri stjorn Austurrikis og Prusslands betur i striði gegn Danmorku en upp ur samkeppni þessa tveggja jafningja varð þyska striðið arið 1866 þar sem Prussland hafði betur. Undir þessum kringumstæðum gat Bismarck stofnað Norður-þyska sambandið og undanskilið Austurriki, fyrrum sterkasta þyska rikinu, fra aðild.

Þyska keisaradæmið (1871 ? 1918) breyta

Arið 1871 var lyst yfir stofnun Þyska keisaradæmisins i Versolum eftir osigur Frakka i Fransk-prussneska striðinu . Otto von Bismarck atti storan þatt stofnuninni. Oll þau riki sem aður hofðu myndað Þyska sambandið, fyrir utan Austurriki , Liechtenstein og Luxemborg , voru með i keisaradæminu. Keisaradæmið leið undir lok eftir osigur Þjoðverja i fyrri heimsstyrjold og keisaranum var gert að segja af ser.

Weimar-lyðveldið (1919 ? 1933) breyta

Hið lyðræðislega Weimar-lyðveldi var stofnað 1919 en Þjoðverjar voru ekki serlega hrifnir af þvi. Heimskreppan og harðir friðarskilmalar fra fyrri heimsstyrjold logðust þungt a Þyskaland og stjornmalamenn gatu litið gert, fylgi andlyðræðislegra stjornmalaafla a bæði vinstri og hægri væng stjornmalanna jokst mjog. I tvennum þingkosningum arið 1932 fekk Nasistaflokkurinn 37,2% og 33,0% atkvæða og þann 30. januar 1933 var Adolf Hitler skipaður Kanslari Þyskalands . Eitt af fyrstu verkum Hitlers i embætti var að leggja frumvarp fyrir þingið sem færði honum alræðisvold og nam stjornarskra Weimar-lyðveldisins i raun ur gildi.

Þriðja rikið (1933 ? 1945) breyta

Nasistar kolluðu veldi sitt Þriðja rikið og það var við lyði i tolf ar, 1933 ? 1945 . Su stefna nasista að komast yfir landsvæði i nagrannalondum og skapa Þjoðverjum þannig ?lifsrymi“ ( Lebensraum ) var ein af morgum astæðum fyrir upphafi siðari heimsstyrjaldar þann 1. september 1939 . Þyskaland og bandamenn þess unnu stora sigra i fyrri hluta striðsins og logðu undir sig storan hluta Evropu . Eftir innrasina i Sovetrikin 22. juni 1941 og striðsyfirlysingu gegn Bandarikjunum 11. desember sama ar for að halla undan fæti fyrir Þjoðverja, þeir gafust upp 8. mai 1945 eftir að Hitler framdi sjalfsmorð i neðanjarðarbyrgi sinu i Berlin en þa var her Sovetmanna að na borginni a sitt vald. Ofsoknir a hendur gyðingum og siðar helforin , skipulogð tilraun til að utryma gyðingum i Evropu, var alræmt stefnumal nasista a millistriðsarunum og i heimsstyrjoldinni siðari.

Klofnun (1945 ? 1990) breyta

Eftir Heimsstyrjoldina siðari misstu Þjoðverjar mikil landsvæði i austri þar sem nu er Polland og þurftu milljonir Þjoðverja að flytja sig fra þessum svæðum. Þvi svæði sem eftir var var skipt i hernamssvæði Bandarikjamanna , Breta , Frakka og Sovetmanna . Þegar kalda striðið hofst var Þyskalandi skipt i tvennt þar sem hernamssvæði Sovetmanna myndaði Þyska alþyðulyðveldið ( Deutsche Demokratische Republik ) eða Austur-Þyskaland og hernamssvæði hinna þjoðanna myndaði Sambandslyðveldið Þyskaland ( Bundesrepublik Deutschland ) eða Vestur-Þyskaland . Berlin hafði einnig verið skipt i fjogur hernamssvæði þratt fyrir að borgin væri oll innan Austur-Þyskalands. Austur-Berlin var gerð að hofuðborg Austur-Þyskalands en Vestur-Berlin varð að utlendu sem vesturveldin heldu gangandi. Austur-Þjoðverjar hofðu ahyggjur af þvi að folkið i austurhlutanum myndi flyja vestur og byrjuðu þvi að reisa Berlinarmurinn og var hann fullreistur 1963 og stoð fram a arið 1989 .

Sameinað a ny (fra og með 1990) breyta

I lok kalda striðsins voru þysku rikin sameinuð a ny 3. oktober 1990 og hofuðborg Þyskalands flutt aftur til Berlinar . Sameinað Þyskaland er fjolmennasta riki Vestur-Evropu og iðnaðarveldi a heimsmælikvarða, það er lykilmeðlimur i Evropusambandinu og sækist nu eftir fostu sæti i Oryggisraði Sameinuðu þjoðanna .

A arinu 2015 komu um milljon flottamenn og hælisleitendur til Þyskalands.

Þyskaland liggur i Mið-Evropu og nær fra Olpunum i suðri til stranda Norðursjavar og Eystrasalts i norðri. Nagrannalond Þyskalands eru niu talsins: Danmork i norðri (68 km), Polland (456 km) og Tekkland (646 km) i austri, Austurriki (784 km) og Sviss (334 km) i suðri asamt Frakklandi (451 km), Luxemborg (138 km), Belgiu (167 km) og Hollandi (577 km) i vestri. Strandlengja landsins er samtals 2.389 km long.

Nyrsti punktur Þyskalands er kallaður Ellenbogen og er við norðurodda eyjarinnar Sylt . Rett sunnan hans er bærinn List sem er nyrsti bær landsins. Syðsti punktur landsins er við Haldenwanger Eck i bæversku Olpunum . Þar er bærinn Oberstdorf en hann er syðsti bær landsins. Austasti punktur landsins er við ana Neisse við polsku landamærin. Austasti byggðarkjarninn er borgin Gorlitz . Vestasti punktur landsins er heraðið Selfkant við hollensku landamærin, norðan borgarinnar Aachen .

Þyskalandi ma skipta i þrja landfræðilega afmarkaða hluta. Nyrst er norðurþyska laglendið ( Norddeutsche Tiefebene ). Sunnar hækkar landið og skiptist þa i meðalha fjalllendi ( Mittelgebirge ) og stora dali. Af helstu fjallgorðum ma nefna Harsfjoll , ( Harz ) og Svartaskog ( Schwarzwald ). Syðst eru svo Alpafjoll , en þau eru hæsti og stærsti fjallgarður Þyskalands. Þar er hæsta fjall landsins, Zugspitze , sem er 2.962 metra hatt og markar landamærin a milli Þyskalands og Austurrikis .

Fljot og votn breyta

I Þyskalandi eru mymargar ar. Þar eiga storfljot eins og Dona upptok sin (i Svartaskogi). Flestar ar renna til norðurs og munda i Norðursjo eða Eystrasalti (eða eru þverar þessara aa). Eina undantekningin er Dona, sem rennur til austurs og mundar i Svartahafi .

Stærstu ar landsins (listinn miðast við lengd anna innanlands):

I Þyskalandi er urmull stoðuvatna. Flest þeirra eru i Mecklenborg-Vorpommern og i Bæjaralandi . Storu votnin i Bæjaralandi mynduðust oll við braðnun isaldarjokulsins .

Stærstu votn Þyskalands:

Eyjaklasar og eyjar breyta

Mymargar eyjar eru við þysku strondina. Austurfrisnesku eyjarnar eru i Wattenmeer vestur af Brimum i Norðursjo . Meginþorri Norðurfrisnesku eyjanna tilheyra einnig Þyskalandi, en þær nyrstu tilheyra Danmorku . Nyrst þeirra i þyska hlutanum er Sylt , en norðuroddi hennar er jafnframt nyrsti punktur Þyskalands. Stærstu eyjar landsins eru hins vegar i Eystrasalti .

Stærstu eyjar Þyskalands:

Þyskaland er samband 16 sambandslanda sem kallast a þysku Lander (eintala: Land ) eða oformlega Bundeslander (eintala: Bundesland ). Sambandslondin hafa mikið sjalfstæði og bua oll við þingræði með þingkjorinni rikisstjorn ( Landesregierung , Staatsregierung eða Senat ) undir forsæti forsætisraðherra ( Ministerprasident , Regierender Burgermeister eða Prasident des Senats ). Þing sambandslandanna ( Landtag , Abgeordnetenhaus eða Burgerschaft ) eru kosin til fimm ara i ollum rikjum nema Brimum. Kjortimabilin voru lengd ur fjorum arum i fimm i kringum aldamotin 2000. Stjorn hvers sambandslands sendir 3-6 fulltrua eftir ibuafjolda a Sambandsrað Þyskalands ( Bundesrat ), en það er fulltruarað sem er sambærilegt oldungadeildum sumra þjoðþinga.

Sambandsþing Þyskalands ( Bundestag ) er kosið til fjogurra ara i senn. Það og Sambandsrað Þyskalands fara saman með þau mal sem stjornarskra Sambandslyðveldisins Þyskalands hefur ekki falið þingum og rikisstjornum sambandslandanna. Við þingkosningar hafa allir rikisborgarar eldri en 18 ara kosningarett og tvo atkvæði. Svokallað fyrsta atkvæði ( Erststimme ) gildir i einmenningskjordæmum sem skipa 299 sæti a þinginu. Þar gildir einfaldur meirihluti. Samkvæmt oðru atkvæðinu ( Zweitstimme ) reiknast heildar sætaskipting i hverju sambandslandi fyrir sig og gefur að minnsta kosti onnur 299 sæti a sambandsþinginu. Flokkur eða listi nær manni a þing ef hann fær 5% allra gildra atkvæða a landslista, nema hann hafi nað að minnsta kosti 4 einmenningskjordæmum, þa umreiknast hans atkvæðafjoldi i sæti þott hann hafi annars ekki nað 5%. Heildarfjoldi sæta sveiflast til af þvi að reglulega kemur fyrir að flokkur (aðallega CDU og CSU, en lika SPD) nai fleiri sætum i einmenningskjordæmum a stokum landslista en annað atkvæðið gefur til kynna. Fær þa flokkurinn að halda ollum þessum einmenningssætum (svokolluðum umframsætum), en siðan 2013 fa hinir flokkar jofnunarsæti af landslista. Þannig voru þingsæti eftir kosningar i september 2013 ekki 598 heldur 631, þ.e. 33 umfram- og jofnunarsæti voru a þingi aukalega. Ef þingmaður af lista með umfram- eða jofnunarsæti hverfur af þingi a kjortimabilinu kemur enginn nyr af listanum. Þannig getur fjoldi þingmanna dregist saman a kjortimabili.

Sambandsstjorn Þyskalands ( Bundesregierung ) starfar ekki i umboði forsetans eins og a Islandi, heldur uns þingið kys nyjan kanslara , venjulega i kjolfar sambandsþingkosninga, en það getur lika gerst a miðju kjortimabili. Kanslari Þyskalands (kk.: Bundeskanzler , kvk.: Bundeskanzlerin ) er æðsti stjornandi sambandsstjornarinnar. Það er a hans valdsviði að setja fram politiska stefnu rikisstjornarinnar og hann tilnefnir raðherra og aðstoðarmenn raðherra sem forsetinn skipar svo i embætti. Samt sem aður tekur rikistjornin allar akvarðanir með atkvæðagreiðslu a rikisstjornarfundum. Akæra gegn kanslara eða raðherrum er ekki leyfileg, hins vegar getur þing einfaldlega kosið nyjan kanslara eftir þriggja daga umhugsunarfrest, eftir að tillaga um slikt hefur verið logð fram.

Forseti Þyskalands ( Bundesprasident ) er þjoðhofðingi landsins. Hann er kosinn til fimm ara a sameiginlegum kjorfundi þar sem allir þingmenn sambandsþingsins og jafnmargir sem kjornir voru af þingum sambandsrikjanna hafa kosningarett. Einungis eitt endurkjor er leyfilegt i senn. Staða hans samkvæmt stjornarskra er ekki mjog sterk, en það var gert viljandi eftir slæma reynslu af einræði Hitlers. Forsetinn skipar þo formlega alla embættismenn sambandslyðveldisins og veitir þeim lausn. Hann tilnefnir kanslaraefni við þingið og leysir þingið upp við þær kringumstæður sem stjornaskrain skilgreinir. Hann staðfestir oll log til birtingar með undirskrift sinni. ^[3] Forseti Þyskalands gerir samninga við erlend riki en þeir þurfa alltaf a staðfestingu viðkomandi þings (sambands- eða sambandsrikisþing) að halda. Svigrum hans til sjalfstæðrar akvarðanatoku er þvi takmarkað undir venjulegum kringumstæðum. I neyðartilfellum getur mikilvægi hans aukist griðarlega. Fra stofnun embættisins 1949 hefur forsetinn synjað logum staðfestingar niu sinnum. Engin regla er um þannig stoðu, en þingið reyndi að bregðast við athugasemdum forsetans. Rettur forsetans til að synja logum undirskriftar er umdeildur. ^[4]

Ekki er gert rað fyrir þjoðaratkvæðagreiðslum ( Volksabstimmung ) i stjornarskra Sambandslyðveldisins Þyskalands nema við mjog afmorkuð tilefni: breytingar a skipulagi landsins (tilfærsla landamæra eða sameining/skipting sambandsrikja) og upptoku algjorlega nyrrar stjornarskrar. Þetta var sett i stjornarskrana eftir slæma reynslu a timum Weimar-lyðveldisins a millistriðsarunum. Krofur um að setja þjoðaratkvæðagreiðslur inn i stjornarskrana hafa þo verið gerðar reglulega. I dag gera hins vegar allar stjornarskrar sambandsrikjanna rað fyrir þjoðaratkvæðagreiðslum og jafnvel lagafrumvorpum utan þings, ef nægilega margir syna stuðning við þau i formlegri undirskriftasofnun ( Volksbegehren , ?krafa þjoðarinnar“). Sama gildir um atkvæðagreiðslur a sveitastjornarstigi.

Stjornsyslueiningar breyta

Þyskaland er stærsta hagkerfi i Evropu og fjorða stærsta hagkerfi heims a eftir Bandarikjunum , Alþyðulyðveldinu Kina og Japan . ^[5] Það er sjotta oflugasta hagkerfi heims miðað við kaupmatt . ^[6] Utflutningsvorur eru ein meginstoð þyska hagkerfisins. Þyskaland er annað mesta utflutningsland heims en utflutningtekjur þess namu 1.337 milljorðum dollara arið 2010 . ^[7] Einungis Alþyðulyðveldið Kina flytur meira ut heldur en Þyskaland. Stærstur hluti utflutningsvara eru bifreiðar , velar og efni . Þyskaland er stærsti framleiðandi vindhverfla i heimi.

Stærstu fyrirtæki landsins eru Volkswagen AG , Daimler AG , Siemens AG , E.ON AG , Metro AG , Deutsche Post AG , Deutsche Telekom AG , BASF SE , BMW AG og ThyssenKrupp AG .

Ibuar Þyskalands eru rumlega 80 milljonir samkvæmt manntali fra 2011 ^[8] og naðu 83,1 milljon arið 2019. ^[9] Þyskaland er þvi fjolmennasta land Evropusambandsins og annað fjolmennasta land Evropu a eftir Russlandi . Það er 19. fjolmennasta land heims. Þettleiki byggðar er 227 ibuar a ferkilometra. Frjosemishlutfallið er 1,57 born a konu (miðað við 2022), sem er undir jafnvægishlutfallinu 2,1 og eitt af lægstu hlutfollum heims. ^[10] Fra þvi a 8. aratugnum hefur danartiðni i Þyskalandi verið hærri en fæðingartiðni, en bæði fæðingartiðni og aðflutningur folks hefur aukist a 2. aratug 21. aldar. Þjoðverjar eru 3. elsta þjoð heims, með 47,4 ara miðaldur . ^[10]

Upprunalegir minnihlutahopar telja fjora nokkuð stora hopa folks sem hafa buið i landinu um aldir. ^[11] I Slesvik-Holtsetalandi er danskur minnihluti, ^[11] Sorbar eru slavnesk þjoð sem byr i sogulega heraðinu Lusatiu i Saxlandi og Brandenborg , Romafolk og Sinti bua um allt land, og Frisar eru busettir a vesturstrond Slesvikur-Holtsetalands og norðvesturhluta Neðra-Saxlands . ^[11]

Þyskaland er i oðru sæti yfir afangastaði innflytjenda i heiminum, a eftir Bandarikjunum. ^[12] Flestir innflytjendur bua i Vestur-Þyskalandi, serstaklega i þettbyli. 18,6 milljon ibuar (22,5%) voru innflytjendur eða born innflytjenda arið 2016 (þar a meðal afkomendur þyskra innflytjenda). ^[13] Arið 2019 var Þyskaland i 7. sæti Evropusambandslanda yfir hlutfall flottafolks af ibuafjolda landsins, sem var 13,1%. ^[14]

Borgir breyta

I Þyskalandi eru fjorar milljonaborgir. Tiu aðrar eru með meira en halfa milljon ibua. Stærsta þettbylissvæði Þyskalands er Ruhr-herað i Norðurrin-Vestfaliu en þar bua allt að ellefu milljon manns a tiltolulega litlu svæði.

Stærstu borgir Þyskalands:

Tungumal breyta

Opinbert tungumal er þyska en hun er germanskt tungumal . Hins vegar eru til hinar og þessar mallyskur af þysku, sumar jaðra við að vera eigið mal. Það a við um lagþysku (þ. plattdeutsch ) sem toluð er nyrst við Eystrasalt , frisnesku , sem toluð a frisnesku eyjunum, og bæversku , sem toluð er i Bæjaralandi . Venjulega er þo talað um haþysku og lagþysku . Auk þysku eru toluð nokkur onnur mal i Þyskalandi, aðallega af minnihlutahopum. Þeirra helst eru tyrkneska , kurdiska og polska enda Tyrkir , Kurdar og Polverjar fjolmennir i landinu. Austast er toluð sorbneska en það er gamalt slavneskt mal sem haldist hefur allt fra timum þysks landnams austast i Saxlandi og Brandenborg .

Tru breyta

Segja ma að i landinu seu tvær storar kirkjur, nær jafnstorar, sem skipta þjoðinni i tvennt. 27,2% ibuanna tilheyra kaþolsku kirkjunni , en hun er mest i vestur- og suðurhluta landsins. 24,9% ibuanna tilheyra motmælendum , mest lutersku kirkjunni en motmælendur eru aðallega i norðurhluta landsins. 38,8% ibuanna tilheyra engri kirkju, aðallega i austurhluta landsins, enda var sa hluti undir stjorn kommunista i hartnær 40 ar. Muslimar eru 5,2% þjoðarinnar og vegur þar mest sa mikli fjoldi Tyrkja sem i landinu bua. Gyðingar eru um það bil 106 þusund talsins en það gerir aðeins tæplega 0,13%. ^[15]

Bokmenntir breyta

Rekja ma þyskar bokmenntir aftur til miðalda og til verka rithofunda a borð við Walther von der Vogelweide og Wolfram von Eschenbach . Fjolmargir þyskir rithofundar og skald hafa notið mikilla vinsælda, þar a meðal Johann Wolfgang von Goethe og Friedrich Schiller . Ævintyrin og þjoðsogurnar sem kenndar eru við Grimmsbræður hafa gert þyskar þjoðsogur þekktar viða. Meðal ahrifamikilla rithofunda a 20. old ma nefna Thomas Mann , Bertolt Brecht , Hermann Hesse , Heinrich Boll og Gunter Grass .

Heimspeki breyta

Þyskir (og aðrir þyskumælandi) heimspekingar hafa haft griðarleg ahrif a þroun heimspekinnar fra lokum miðalda . Tilkoma nutima natturuvisinda og hnignun truarbragða hafa getið af ser ymsar spurningar, sem eru fyrirferðamiklar i þyskri heimspeki, meðal annars um sambandið milli truar og þekkingar , skynsemi og geðshræringa og heimsmynda visindanna , siðfræðinnar og listarinnar .

Gottfried Leibniz var einn af mikilvægustu rokhyggjumonnunum . Immanuel Kant reyndi að sætta rokhyggju og raunhyggju en með heimspeki hans verður einnig til þysk hughyggja . Hun lifði afram i kenningum Johanns Gottliebs Fichte , Georgs Wilhelms Friedrichs Hegel og Friedrichs Wilhelms Josephs Schelling og einnig hja Arthur Schopenhauer . Karl Marx og Friedrich Engels voru frumkvoðlar þrattarefnishyggju , undir ahrifum fra Hegel, og kommunisma . Nitjandu aldar heimspekingurinn Friedrich Nietzsche nalgaðist heimspekilegar spurningar fra oðru sjonarhorni, afneitaði frumspeki forvera sinna og var forveri meginlandsheimspekinnar , sem varð til a 20. old . Stærðfræðingurinn Gottlob Frege fann upp nutima rokfræði a attunda aratug 19. aldar en hlaut litla eftirtekt fyrr en breski heimspekingurinn Bertrand Russell uppgotvaði motsogn i kerfinu arið 1901 . Saman marka þeir upphafið að rokgreiningarheimspekihefðinni sem naut mikilla vinsælda a 20. old og hafði omæld ahrif. Innan meginlandsheimspekinnar a 20. old voru hins vegar ahrifamiklir þeir Martin Heidegger og Frankfurt-skolinn með þa Max Horkheimer , Theodor Adorno , Herbert Marcuse og Jurgen Habermas i broddi fylkingar.

Tonlist breyta

Þjoðverjar stata af rikri tonlistarsogu og hafa meðal annars alið nokkur af þekktustu tonskaldum klassiskrar tonlistar , svo sem Ludwig van Beethoven , Johann Sebastian Bach , Johannes Brahms og Richard Wagner . En ymsir ahrifamiklir popptonlistarmenn hafa einnig komið fra Þyskalandi, þar a meðal Kraftwerk , Boney M. , Nico , Nina Hagen , Scorpions , Toten Hosen , Tokio Hotel , Rammstein og Paul van Dyk . ^[16] Arið 2006 var Þyskaland fimmta stærsta markaðssvæði tonlistar i heimi.

• Sameinað Þyskaland 1871 ; grein i Morgunblaðinu 1990 ^{[ ovirkur tengill ]}