Laos
, oficale Popul-Demokrata Republiko Laos, esas lando senlitora, jacanta an
Indochinia
,
Azia
. Ol havas kom vicini
Popul-Republiko Chinia
norde,
Vietnam
este,
Kambodja
sude, e
Myanmar
weste.
La nuna Laos apartenis al rejio
Lan Xang
. La lando nedependanteskis de
Francia
en
1954
, pos la kolonial epoko.
Laos
nomesis pro la
populo Lao
. La 's' adjuntesis dal
Portugalani
.
Bazala fakti pri Laos.
Pha That Luang, simbolo di Laos, en
Vientiane
.
Moderna homi ja habitis la valo di
Mekong
dum la fino di
Pleistoceno
e komenco di
Holoceno
. En la
kaverno
Tam Pa Ling
trovesis kranio qua evas adminime de 46.000 yari ante nun. To esis la maxim anciena fosilo de homo moderna trovita en sud-estal Azia. La maxim anciena konocita informo pri la populo
Lao
konocesas kom la "legi di Khun Boron", de la
9ma yarcento
. La historio docata en skoli mencionas ke la rejio
Lan Xang
fondesis rejio en la regiono dil nuna Laos dum la
14ma yarcento
. Ta rejio duris til la
18ma yarcento
.
Dum la
19ma yarcento
,
Chao Anouvong
instalesis kom rejulo di
Luang Prabang
dal
Siamani
. Ilu stimulis la prospero di bel-arti en la rejio. En 1826, koaktita dal Vietnamani, ilu rebeleskis kontre Siamani. La rebelesko faliis, e
Vientiane
spoliesis. La rejulo Anouvong kaptesis e sendesis kom militala kaptito a
Bangkok
, ube ilu mortis.
Rejulo
Sisavang Vong
.
Dum la fino dil 19ma yarcento, Vientiane itere spoliesis, lor dal Chiniani del "Armeo di la Nigra Flago". Franci helpis lor rejulo
Oun Kham
, e kambie transformis
Luang Prabang
en parto dil protektorato di
Indochinia
. Quick pose, la rejio di Champasak e la regiono di Vientiane enkorpigesis a la protektorado.
Sisavang Vong
, rejulo di Luang Prabang, divenis rejulo dil unionita Laos, e Vientiane divenis la chef-urbo dil rejio.
Dum la
Duesma mondomilito
Laos okupesis da
Japonian imperio
. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en
1946
Francia riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio. La lando nedependanteskis de
Francia
en
1954
kom
monarkio
, e
Sisavang Vong
divenis lua unesma rejulo.
Laos envolvesis en la
milito di Vietnam
kande
Vietkong
e
Nord-Vietnamana
trupi komencis uzar lua teritorio por atakar
Sud-Vietnam
. Parto di la
voyo Ho-Chi-Minh
trairis la lando. Pro to, Sud-Vietnamana trupi komencis facar ataki en lua teritorio, ed
Usa
replikis per bombardi kontre Laosana teritorio. Samatempe, konseque de ta ataki, komencis
interna milito
qua opozis militanti del grupo
Pathet Lao
kontre la rejala guvernerio di Laos.
En
1968
Nord-Vietnaman
armeo lansis atako por helpar
Pathet Lao
en la lukto kontre rejal armeo. L'atako efektigis la fugo di rejala soldati, ma la milito duris kontre kelka Usana soldati, kontre batalioni di la populo
Hmong
, e kontre Tailandana soldati. La milito finis erste en
1975
, kande Pathet Lao vinkis e koaktis la rejulo
Savang Vatthana
abdikar, ye la
2ma di decembro
sam yaro. Laos, sub la guvernerio di
Kaysone Phomvihane
divenis
socialista
republiko, sub la nomo "Populala Demokratiala Republiko di Laos".
Sideyo di la guvernerio di Laos.
Nacional Asembleyo di Vientiane.
Laos esas
socialista
republiko
kun singla partiso, la "Revolucionala Partiso de la Populo di Laos". La prezidanto di la lando, nun
Bounnhang Vorachith
, anke esas la chefo di RPPL. La chefo di guvernerio esas la
chefministro
. Pos la
20ma di aprilo
2016
esas
Thongloun Sisoulith
.
L'unesma
konstituco
di Laos promulgesis ye la
11ma di mayo
1947
ed establisis nedependanta monarkio asociita kun Francia. Dek yari pose, en
1957
la reformo di la konstituco eliminis l'asociuro kun Francia. Ol revokesis ye la 3ma di decembro
1975
, e la nuna konsituco adoptesis erste en
1991
.
[2]
.
La
legifala povo
konsistas ek la Nacional Asemblitaro (
Sapha Heng Xat
) qua havas unika chambro kun 132 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. La quanto di membri di la Nacional Asemblitaro esis 99 en 1997, e kreskis til 115 en 2006 e fine 132 en 2011.
La Supra Korto di Laos esas la maxim alta korto de la
judiciala povo
. Quankam la kriminala judiciala sistemo kontrolesas dal guvernerio e dal partiso, existas sistemo por judiciar krimini. En la vilaji existas korti por judiciar ordinara krimini. Krimini plu serioza e politikala krimini judiciesas dal alta judiciala autoritati.
Laos e lua precipua urbi.
Mekong
proxim
Luang Prabang
.
Laos esas lando senlitora. Lua tereni ordinare esas montoza e kovrata da
tropikala foresti
, kun mikra arei kovrata da
savani
[3]
. Lua maxim alta monto esas Phou Bia, kun 2 817 metri di
altitudo
. Sude de la lando existas
kalkoza
monti ed alta planaji kun
volkanal
origino en la baseno dil
fluvio Mekong
. Cirkume 21% de lua teritorio esas protektata per ambientala* rezerveyi.
Mekong
esas la precipua fluvio di la lando, e partale formacas naturala frontiero kun
Myanmar
e
Tailando
.
Vientiane
jacas apud Mekong, proxim la frontiero kun Tailando.
Lua
klimato
esas
tropikala
kun du sezoni: pluvoza de
mayo
til
novembro
e sika de
decembro
til
aprilo
. La mezavalora yarala
pluvo-quanto
en
Luang Prabang
esas 1 350 mm, e la mezavalora
temperaturi
esas 19
°C
en
januaro
e 27 °C en
julio
[3]
.
Vendisto en stradi di Vientiane.
Cirkume 80% de la laboro-povo verkas en plantacerii, nome di nutrivi.
L'
ekonomio
di Laos dependas forte de lua vicini
Tailando
,
Vietnam
e de la
Popul-Republiko Chinia
nome an la nordo di la lando. L'urbo
Pakxe
subisis forta kresko pro la frontierala komerco. En 2016 la Popul-Republiko Chinia esis la precipua extera kolokero en Laos, e de 1989 til 2014 ol investis plu kam 5 miliard Usana dolari, segun oficala informo del Laosana guvernerio.
Quankam la guvernerio esas oficale
komunista
, en
2009
Barack Obama
deklaris ke Laos ne pluse esis stato Marxista-Leninista, e levis restrikti kontre Laosana kompanii, pri recevar financala helpo de Ex-Im Bank.
L'
agrokultivo
, none la produktado di nutrivi por transvivo, employas 80% de la laboro-povo e reprezentas la duimo de la
TNP
, malgre ke nur 4,01% de lua surfaco esas kultivebla, de qui nur 0,34 esas permanante kultivata.
[1]
Pos ke la lando komencis uzar plubonigata varietati di
rizo
, la produktiveso kreskis mezavalore 5% omnayare, de 1990 til 2005.
[4]
Pueri en Laos.
Mulieri Hmong.
Segun statistiki de
The World Factbook
por 2023, Laos havis 7 852 377 habitanti. La maxim multa (53,2%) esas Lao. Altra grupi esas le Khmou 11%, Hmong 9,2%, Phouthay 3,4%, Tai 3,1%, Makong 2,5%, Katong 2,2%, Lue 2%, Akha 1,8%, e 11,6% apartenas ad altra etnii. La guvernerio agnoskas l'existo di 49 rasala grupi, ma fakte existas posible plu kam 200 etnii segun statistiki de 2015.
[1]
L'oficala linguo di la lando esas
Laosana
, qua skribesas kun sistemo fondata sur la skripto Kmer. Lingui Khmu e Hmong parolesas da mikra grupi, nome en rurala zoni.
Franca
duras uzesar en la guvernerio ed en la komerco, e cirkume 1/3 de la studenti edukesas en la Franca. L'
Angla
komencis studiesar dum recenta yari, pos Laos enirar
ASEAN
.
La
religio
kun la maxim granda nombro di adepti (64,7% en 2015) esas
Budismo
.
[1]
La 10 maxim granda urbi di Laos
(
2010
)
|
Budista
templo en
Luang Prabang
.
Budismo
Theravada
havas granda influo en la kulturo Lao. La lando havas du loki konsiderata Mondala Heredo:
Luang Prabang
e
Vat Phou
.
Muralo pri l'epika poemo
Sang Sinxay
en Isan, Tailando.
La
literaturo
di Laos havas adminime 6 yarcenti, e la tradicionala literaturo konsistas precipue ek poemi e religiala texti, exemple la poemo
Sang Sinxay
, skribita dum la 16ma o 17ma yarcenti. Anciena texti Budista skribesis en la linguo Pali, o transskribesis al idiomo Lao per uzo dil skripto Tham. La moderna literaturo havas influi Franca, Vietnamana e Chiniana. L'unesma moderna novelo en idiomo Lao,
Phra Phoutthahoup Saksit
("La Sakra Imajo di Buddho) publikigesis unesmafoye en 1944.
Tota la
jurnali
publikigesas dal guvernerio, inkluzite du jornali en stranjera lingui:
Vientiane Times
en l'Angla, e
Le Renovateur
en la Franca.
Quankam la
poligamio
judikesas kom krimino en Laos, ol esas vulgara por la
populo Hmong
.
Muay Lao
, kombato-sporto simila a
kik-boxo
, esas la nacionala sporto.
Futbalo
gradope divenabas populara.