Karolus la Granda
o
la Magna
(/???rl?me?n/; n. ye la
2ma di aprilo
742
til la
28ma di januaro
814
) esis rejulo di Frankiani depos 768,
rejulo di Italia
depos 774, l'unesma Santa Romana imperiestro, e l'unesma imperiestro depos la
krulo di Westala Romana Imperio
, tri yarcenti ante.
L'evoza filiulo di
Pipin la Basa-statura
e Bertradi de Laon, Karolus la Magna divenis rejulo en 768, pos la morto di sua patro. Komence, il esis kunregnanto kun lua frato
Karloman la 1ma
. La subita morto di Karloman en 771 sub ne-explikita cirkonstanci lasis Karolus kom la nekontestita guberniestro di Frankiana rejolando. Tra militala konquesti, ilu submisis
Saxoni
e
Bavariani
ed expansis lua dominaco en Hispania. Ilu expansis sua rejio til divenar imperio, qua enkorpigis granda parto di westal e central Europa.
Karolus duris la politiko di sua patro pri papeso, e divenis protekero di papi, eskartis Lombardi de la povo en Italia, e duktis inkurso en Mohamedana
Hispania
. Il anke militis kontre populi qui habitis este de lua imperio, nome Saxoni, qui tandem submisesis a lua regulo pos longa milito, e koaktesis adoptar
kristanismo
. Karolus atingis la kulminopunto di sua povo en 800, kande ilu kronizesis "imperiestro" dal
papo Leo la 3ma
ye la dio di
Kristnasko
.
Ilua regno-periodo signifikas multa-maniere somito en la frua mezepokala historio. Surnomizita "la patro di Europa" (
pater Europae
), l'imperio di Karolus esis la maxim granda imperio di
Europa
depos
Romana imperio
. Karolus esis eternigita kom prototipo di kristana rejo en arto e literaturo. Lua regno stimulis la
Karolus-renesanco
,
rinovigo di arto
,
religio
e kulturo interne
katolik-eklezio
. L’imperio di Karolus kontenis granda parto di hodial Europa; tra lua exterlanda konquesti ed interna reformi, Karolus kurajigis la formacado di komuna Europana identeso. Tamen, probi por plu centraligita guverno faliis.
Karolus la Granda donis nomo a la
Karolus-dinastio
(quankam ilua avulo
Karolus Martelo
esis l’origino di la dinastio) qua regnis la Frankal imperio de 751 til 987.
Ambe Franci e Germani judikis lia rejii kom decendanti del imperiestro Karolus. Karolus mortis en 814, pos regnar kom imperiestro dum justa dek e tri yari. Lua korpo sepultesis en
Aachen
, lua imperiestrala chef-urbo nun en
Germania
. Lua filiulo
Ludovikus la Pia
heredis la krono dil imperio.