Jakarta
(oficale:
Daerah Khusus Ibukota Jakarta, DKI
; la Specala Chefurbala Regiono Jakarta), esas la chef-urbo e maxim populoza urbo di
Indonezia
. Segun la
demografiala kontado
di 2023, ol havis 11 350 328 habitanti
[1]
. Lua tota surfaco esas 661,5 km², esanta la min granda ek l'Indoneziana provinci. Lua
metropolala regiono
, nomizita
Jabodetabek
esas la 2ma maxim populoza aglomerajo urbala del mondo, dop la metropolala regiono di
Tokyo
, e kovras entote 9 957,08 km², inkluzite urbi
Bogor
,
Depok
,
Tangerang
,
Sud-Tangerang
, e
Bekasi
.
Jakarta la centro ekonomiala, kulturala e politikala di Indonezia. Ol ank esas la diplomacala chef-urbo di
ASEAN
. Lua multopla employo-oportunaji atraktis migranti de omna loki di Indoneziana arkipelago. L'
universitato
di Indonezia (
Indoneziane
Universitas Indonesia
) fondesis en 1924, ed esas un ek la maxim anciena e maxim prestijoza universitati de la lando.
La nomo dil urbo forsan devenas del
Sanskrita
Jaya-kerta
, signifikante 'vinkeyo', o del Persa
kert
, signifikante 'loko'. Dum la historio ol havis altra nomi:
Sunda Kelapa
(397?1527),
Jayakarta
(1527?1619),
Batavia
(1619?1942), e
Djakarta
, de 1942 til 1972. Ol nomizesis
Jayakarta
pos ke Fatahillah vinkis ed ekpulsis
Portugalana
trupi en 1527.
L'areo nun konocata kom Jakarta apartenis a lora
Hinduista
rejio Pajajaran depos la 12ma yarcento. Ca rejio konservis sua nedependo relate rejio Majapahit, qua dominacis granda parto di Malaya peninsulo, di
Sumatra
e
Borneo
. Dum la fino dil 15ma yarcento, la precipua portuo dil rejio Pajajaran, Sunda Kelapa, konstruktesis an la boko dil fluvio Ciliwung.
Portugalani
desembarkis ibe en 1522, e konstruktis fortuo por protektar la komerco di spici. Ye la 22ma di junio 1527, Mohamedana princo Fatahillah destruktis la urbo e konstruktis altra en lua loko, nomizita
Jayakarta
, signifikante "granda vinko", nam lua trupi vinkis anke rejio Pajajaran e Portugalani.
Dum la fino dil 16ma yarcento, plu multa komercala navi Nederlandana arivis ibe. En 1613, Nederlandana Kompanio di Estal Indii establisis lua unesma staplo ibe, ed ye la
30ma di mayo
1619
, Nederlandani komandita da Jan Pieterszoon Coen konquestis e brulis Jayakarta, e sur sua ruini, Coen fondis Batavia, qua divenis chef-urbo di Nederlandana Estal Indii.
Ye la
5ma di januaro
1699
,
volkano
Salak eruptis, efektiginta
ter-tremo
qua destruktis multa edifici, e modifikis la fluviala lito di Ciliwung modifikesis. La kanali dil urbo inundesis kun fango, e l'urbala higieno plumaleskis.
Gradope, Batavia komencis atraktar entraprezisti Chiniani, qui laboris kom bankisti, komercisti, konstruktisti di navi e masonisti. Multa ek li divenis richa, tamen la prospereso finis en 1740, kande eventis masakro en qua Javaani, helpita da koloniala armeo Nederlandana, mortigis dek di mili di Chiniani. De Batavia, Nederlandani kontrolis
Java
,
Sumatra
e l'Insuli di Spici (Maluki). Tamen, morbi ed epidemii rapide dissemesis tra la urbo, nome dum pluvoza sezono. Le richa preferis habitar exter la muri dil urbo.
En 1799, pos la bankroto di Nederlandana Kompanio di Estal Indii, Nederlandana guvernerio asumis la tota kolonio. De la 28ma di agosto 1811 til 1816, Britaniani okupis Batavia, e sinioro
Thomas Stamford Raffles
introduktis kelka reformi e kreis la
botanika gardeno
di Bogor.
Dum la 19ma yarcento, Nederlando pluforteskis lua ekonomiala e politikala povo sur l'arkipelago Indoneziana. Pro klimatala motivi, Europani komencis habitar distrikto Weltevreden, projetita segun Europana urbi. Pos l'inauguro di
kanalo di Suez
en 1869, komercala voyi kurtigesis e la komerco augmentesis, e la habitantaro kreskis. Cirkume 1930, Batavia ja havis plu kam 500 mil habitanti, de qui 37 067 Europani
[2]
. En 1935 ol enkorpigis vicina urbeto Meester Cornelis, nun distrikto Jatinegara.
Dum la
duesma mondomilito
,
Japonian imperio
lansis atako kontre Indonezia en decembro 1941. Ye la
5ma di marto
1942
li kaptis Batavia, e koaktis Nederlandani kapitulacar ye la 8ma di marto. Ye la 8ma di agosto 1942, Batavia rinomizesis Jakarta. La maxim multa habitanti dil urbo recevis Japoniani kom liberigeri de la dominaco Europana, tamen ca sento rapide desaparis kande Japoniani instalis rejimo di teroro e tiraneso. Japoniana dominaco finis kun lua kapitulaco, ye la
15ma di agosto
1945
.
En 1945, futura prezidanto
Sukarno
proklamis en Jakarta la nacionala filozofio "Pancasila". Ensemble kun Mohammad Hatta (1902-1980), lu deklaris la nedependo di Indonezia ye la
17ma di agosto
1945
, du dii pos Japoniana kapitulaco. Jakarta divenis chef-urbo di la lando en 1950. Dum la fino di la
yari 1940a
, l'urbo ja havis plu kam 1 milion habitanti, e 15 yari pose, ja esis 4,5 milioni. Povra quarteri expansis, samatempe kam Sukarno konstruktis granda avenui e monumenti, malgre ekonomiala problemi.
Suharto
, qua asumis la povo en 1967, duris ca politiko.
De la 12ma til la 14ma di mayo 1998 eventis la maxim serioza revolti en tota la lando, inkluzite Jakarta, depos 1965.
Pos 2024
Pro tro-populizo, poluteso e granda problemi pri aquo-jerado (singla-yare Jakarta sinkas pro forpumpata subteral aqui), la parlamento di Indonezia aprobis lego por la konstrukto di nova chef-urbo:
Nusantara
en la provinco
Est-Kalimantan
. L'urbo Jakarta restas, ma la guvernerio e guvernerial instituti translojos a Nusantara.
Se Jakarta ne plu esos la chef-urbo, ol tamen devas esar kapabla konkurencar kun altra chef-urbi. Pro to la guvernerio di Indonezia atributis ye la 28ma di marto 2024 la rango di ekonomiala centro a Jakarta.
Situita norde de
Java
, an la boko dil fluvio Ciliwung, la
reliefo
di Jakarta esas plana norde del urbo, kun kelk arei sub la
marala nivelo
, qui povas subisar inundadi. Parto ek la urbo konstruktesis sub tereni olim marshosa. La suda quarteri dil urbo esas kolinoza. Lua mezavalora
altitudo
esas 8 metri e lua maxim alta punto jacas 50 metri sur
marala nivelo
.
Diversa fluvii e riveri, exemple Ciliwung, Kalibaru, Pesanggrahan, Cipinang, Angke e Grogol, trairas Jakarta. Jakarta tendencas subisar inundadi, pro ca fluvii kombinata kun nesuficanta drenajo, e la konstrukto di imobli en arei sub marala nivelo. Ultre to, la sulo dil urbo sinkabas de 5 til 10 centimetri omnayare, e 20 centrimetri en norda regioni. Granda digo konstruktesas por protektar la urbo de
mareo
. On expektas inaugurar ol en 2025.
La klimato dil urbo esas
tropikala
kun influo di
musono
(
Am
segun la
klimatala klasifikuro da Koppen
). La mezavalora
temperaturo
ne varias multe, esanta proxim 26,7°C dum tota yaro.
La pluvoza sezono iras de novembro til mayo. La mezavalora yarala
pluvo-quanto
esas 1816
mm
, e la maxim pluvoza monato esas januaro, kun mezavalore 300,7 mm. La maxim sika monato esas
agosto
, kande pluvas mezavalore 43,2 milimetri.
Segun statistiki de 2011, 10,5% de tota surfaco di Jakarta kovresas da verda arei. Placo Merdeka (
Medan Merdeka
) kovras preske 1 km², e til la yaro 2000 ol esis la maxim granda placo de la mondo.
Panoramo pri Jakarta vidita de Monas.
Malgre esanta populara destino por turisti Indoneziana, Jakarta ne esas un ek la maxim populara turistala destini en la mondo. L'urbo havas diversa interesanta loki por vizitar, inkluzite plu kam 50 muzei. La maxim multa atraktivi jacas an lua centro, exemple lua historiala muzeo (
Museum Sejarah Jakarta
), inaugurita en 1974 en edifico konstruktita en 1707, qua olim esis urbo-domo (
Stadhuis
). Ol gastigas objekti historiala de la yaro 400 til nun, inkluzite fotografuri, kopiuri e mapi, e famoza
kanono
Jagur.
Ank importanta esas la Marala Muzeo (
Museum Bahari
), inaugurita en 1977, qua instalesis en l'anciena magazini de Nederlandana Kompanio di Estal Indii. La muzeo gastigas kopiuri e modeli di pesko-bateli, kanoni de la Nederlandana Kompanio di Estal Indii, utensili por konstruktar navi, edc. Ol anke montras fotografuri pri la
biodiverseso
di rivala arei di Indonezia.
La Muzeo dil Banko di Indonezia (
Museum Bank Indonesia
) inauguresis en 2009, en edifico de la 20ma yarcento, qua kompleteskis en 1909. Ol gastigas diversa moneti e bankobilieti historiala de Nederlando, de la Nederlandana Kompanio di Estal Indii, de Japonian okupo, e de altra landi.
- ↑
BPS Provinsi DKI Jakarta
-
Publikigita da Badan Pusat Statistik. Dato di publikigo: 2021. Idiomo: Indoneziana.
- ↑
Autoro: K. Bakke, M. Kooy, N.E. Shofiani, E. J. Martijn.
Governance Failure: Rethinking the Institutional Dimensions of Urban Water Supply to Poor Households
. Nomo di la publikigo: World Development. Volumo: 36. Dato di publikigo: 2008. Pagino/pagini: 1891?1915.