La
Kunfederuro Suisa
, kurte
Suisia
, esas lando jacanta an central
Europa
. Ol havas kom vicini
Germania
norde,
Liechtenstein
ed
Austria
este,
Italia
sude, e
Francia
weste.
La nomo "Suisia" originis de
Franca
vorto
Suisse
, en uzajo dum 16ma yarcento. De longa tempo la lando adoptas neutreso politikala, e nulatempe pos 1815 ol partoprenis en irga internaciona konflikto. Ibe, jacas sideyi di diversa internaciona institucuri, exemple
Reda Kruco
,
Mondal Organizuro pri Komerco
, o l'
Internaciona Organizuro pri Laboro
. Suisia esas membro dil
Europana Asociuro pri Libera Komerco
e, malgre ne apartenar ad
Europana Uniono
, ol apartenas ad
areo Schengen
.
Bazala fakti pri Suisia.
La maxim anciena agrokultivala kolonieti en la regiono di nuna Suisia dateskas de 5?300 yari aK. La maxim anciena konocata tribui qua habitis la regiono esas la populi di Hallstatt e La Tene (la kulturi
Hallstatt
e
La Tene
) qua developis su cirkume 450 aK. En
58 aK
Romana
generalo
Iulius Caesar
vinkis Helvetii en la
batalio di Bibracte
[2]
. En
15 aK
Tiberius konquestis l'
Alpi
, qua divenis parto di Romana imperio.
Dum la komenco di
Mezepoko
parto di nuna Suisia apartenis a Burgundia. L'Alamani establisis su en Suisa platajo dum la
5ma yarcento
. De la
6ma
til
8ma yarcento
la regiono esis parto di la rejio di Franki, ma kun la morto di
Karolus la Granda
e pos la
kontrato di Verdun
en
843
, la regiono esis dividita.
Per la
Federala Charto
di
1291
tri komoni,
Uri
,
Schwyz
ed
Unterwalden
unionis su en federo konocita kom Anciena Kunfederuro Suisa. Suisia divenis federala stato en
1848
.
La
konstituco
di
1848
esas la legala fundamento di la federuro Suisa, e la 3ma maxim anciena konstituco de la mondo ankor en uzo, pos l'Usana e la Norvegiana. Nova konstituco adoptesis en 1999, ma ol ne modifikis multe la strukturo federala. La Federala Konsilistaro formacas la federala guverno. Ol konsistas ek 7 membri, qui elektas omnayare un ek li por esar la prezidanto di la lando.
|
Ica seciono esas vakua, nesuficante detaloza o nekompleta.
Vua helpo
esas bonvenanta!
|
Suisia havas teritorii en la nordo ed en la sudo di
Alpi
. La lando povas dividesar en tri geografiala regioni: l'Alpi sude, la Suisa platajo centre, e la monti Jura norde. La sudo di la lando esas min populizita kam la nordo. La monto
Monte Rosa
(anke nomizita monto
Dufour
), kun 4?634 metri di
altitudo
, esas lua maxim alta punto.
La centro di la lando havas multa boski e lagi. La precipua fluvii di la lando esas
Rheno
,
Rodano
(
Rhone
),
Inn
,
Aar
e Tesino (ta lasta debushas an la
fluvio Po
, en Italia).
Segun statistiki de
The World Factbook
por julio 2017, Suisia havis 8?236?303 habitanti. La maxim multa (65%) esas personi de etnio Germana. Franci esas 18%, Italiani esas 10%, e 6% apartenas ad altra etnii.
[3]
L'oficala linguo di la lando esas
Germana (varietato Suisa)
, parolata da 63% de la habitantaro. Altra lingui oficala esas la
Franca
,
Italiana
e la
Romansh
, parolata da 22,7%, 8,1% e 0,5% de la habitanti, rispektive.
[3]
La
religio
kun maxim granda nombro di adepti esas
katolikismo
: 37,3% de la habitantaro. Protestanti esas 24,9%, altra kristani 5,8%, Mohamedani 5,1%, altri 1,4%, Judi 0,2%, nula 23,9%, e1,3% ne mencionis, segun statistiki de 2015.
[3]
La maxim granda urbo di la lando esas
Zurich
, kun 365?098 habitanti en
2009
. Altra importanta urbi esas
Geneve
,
Basel
(
Germane
:
Basel
,
Fr.
:
Bale
),
Lausanne
e la chef-urbo
Bern
.
Tri ek la precipua lingui Europana parolesas en Suisia, e lua
kulturo
esas ligata a la kulturo di lua vicini. La linguo Romansh existas nur en l'alta vali dil fluvii
Rheno
ed
Inn
, ed esforcas por mantenar lua rara linguistikala tradiciono.
Kande la kunfederuro kreesis en
1291
, ol konsistis preske komplete ek regioni ube la Germana parolesas, do la maxim anciena exempleri pri Suisa
literaturo
skribesis en la Germana. Dum la
18ma yarcento
,
Franca linguo
divenis l'eleganta linguo en
Bern
ed en altra regioni ube l'influo de Franca kulturo ja esis plu forta. Inter la klasik autori Suisa esas
Jeremias Gotthelf
(1797?1854) e
Gottfried Keller
(1819?1890).