Yukon
[
1
]
(as veces denominaselle
Yukon Territory
, ≪Territorio do Yukon≫, nalguns documentos en
ingles
) e o mais occidental dos tres
territorios
do norte do
Canada
. Situase ao leste do
estado estadounidense
de
Alasca
, ao oeste dos
Territorios do Noroeste
, e ao norte da
Columbia Britanica
. Ten unha poboacion de aproximadamente 31.000 habitantes. A sua capital e
Whitehorse
(23.272 habitantes).
A
etimoloxia
do seu nome proven dunha lingua aborixe local, o
gwich'in
, e quere dicir "rio grande". O territorio e famoso entre outras cousas por ser o escenario da
febre do ouro
de
Klondike
, un feito historico que ocorreu en
1897
e que foi de gran transcendencia para a rexion.
Atoparonse restos humanos da que foi a poboacion mais antiga e primitiva de
Norteamerica
, ainda que a sua datacion e bastante discutida. Unha gran cantidade de osos modificados e de trazos humanoides que foron descubertos na rexion de Old Crow, ao norte do Yukon, tenen entre 25.000 e 40.000 anos de antiguidade, segundo o estudo polo metodo do
carbono-14
.
[
2
]
O centro e norte do Yukon non foron afectados polas
glaciacions
.
Unha erupcion
volcanica
en Mount Churchill, proximo a fronteira con
Alasca
, cubriu de cinzas o sur do Yukon. Aquel deposito de brasas e restos de magma pode apreciarse ainda ao longo da autoestrada de Klondike. As historias das
Primeiras Nacions
do Yukon falan sobre a morte dos animais e peixes a consecuencia deste suceso, do mesmo xeito que outras provenientes das tribos de linguas
atabasca
,
navajo
e
apache
, o que levou a moitos
antropologos
a conclusion de que a emigracion de pobos atabascanos ao que e hoxe conecido como o suroeste dos
Estados Unidos
puido ser consecuencia de dita erupcion. Pouco despois, as innovacions na tecnoloxia da caza favoreceron a substitucion dos lanzadardos polo
arco
e a
frecha
.
Desenvolveronse redes extensivas de comercio e intercambio entre os
tlingits
da costa e as "Primeiras Nacions" do interior. Crese que os primeiros intercambiaban aceite de eulacon e outros produtos do seu contorno por
cobre
e peles das "Primeiras Nacions".
As incursions
europeas
no que mais tarde se coneceria como o Yukon deron comezo na primeira metade do
seculo XIX
. Os exploradores e comerciantes da
Compania da Baia de Hudson
, que chegaron desde os postos comerciais do
rio Mackenzie
, empregaron duas rutas diferentes para penetrar no territorio, creando postos comerciais por toda a ruta. A ruta do norte nacia en Fort McPherson,
Territorios do Noroeste
, a beira do Mackenzie, cruzaba as montanas polos rios Bell e Porcupine e chegaba ata o
rio Yukon
. A do sur comezaba, en cambio, en Fort Liard (Territorios do Noroeste), e dirixiase cara ao oeste polo rio Liard ata o lago Frances, seguia cara ao oeste seguindo o curso do rio Liard ata o lago Frances, e logo polo rio Pelly ata que este desembocaba no Yukon.
Tras fundar Fort McPherson, o explorador John Bell cruzou as montanas para chegar a cunca do Yukon en
1845
, e descendeu polo rio Rat (hoxe conecido como Bell) ata a sua confluencia co Porcupine. Tras organizar o comercio de peles en Fort McPherson regresou ao Bell, e seguiu rio abaixo polo Porcupine ata chegar de novo ao rio Yukon, no lugar en que mais adiante se levantaria o forte do mesmo nome (Fort Yukon). Non moito tempo despois, Alexander Hunter Murray estableceu postos comerciais en Lapierre House (
1846
), e en Fort Yukon (
1847
), na confluencia dos rios Porcupine e Yukon. Murray fixo varios debuxos das tendas de venda de pel e dos habitantes da zona, e escribiu o
Journal of the Yukon, 1847-48
(Diario do Yukon), unha valiosa fonte de informacion acerca da cultura local dos
gwich'in
na epoca. Como o posto estaba en realidade na Alasca
rusa
, a Compania da Baia de Hudson continuou a sua actividade comercial ali ata que foi expulsada tras a adquisicion de Alasca polos Estados Unidos en
1869
. Un novo posto comercial, Rumpert House, foi establecido augas arriba do Porcupine, pero se demostrou que se achaba tamen dentro de Alasca. Os gwich'in, especialmente baixo o liderado de Sahneuti, enfrontaron a Compania da Baia de Hudson cos comerciantes estadounidenses da Compania Comercial de Alasca.
Por esa mesma data, Robert Campbell, procedente de Fort Simpson, explorou boa parte do sur do Yukon e fundou Fort Frances (
1842
) sobre o lago homonimo na
cunca
do rio Liard, e Fort Selkirk (
1848
) na confluencia dos rios Yukon e Pelly. En
1852
, Fort Selkirk foi saqueado por guerreiros
tlingit
da costa, que se opuxeron violentamente a esta inxerencia na sua actividade comercial. Por mor deste incidente, Fort Selkirk quedou abandonado e non se restableceu ata
1889
.
Os
misioneiros
anglicanos
e
catolicos
seguiron o ronsel do comercio de peles, sendo digno de mencion William Carpenter Bompas, que se converteu no primeiro
bispo
anglicano do Yukon. Pola sua banda, os misioneiros catolicos pertencian a orde dos Oblatos de Maria Inmaculada, ainda presente no territorio.
En
1859
, Robert Kennicott emprendeu unha expedicion para colleitar especimes de historia natural nos vales do hoxe chamado rio Mackenzie e do rio Yukon, e na
tundra
artica
. Kenicott adquiriu popularidade entre os traficantes da Compania da Baia de Hudson, e incentivounos a buscar especimes de historia natural e obxectos manufacturados polas "Primeiras Nacions" e a enviar o solicitado ao
Instituto Smithsoniano
. En
1865
, organizouse a "Expedicion do Telegrafo da Western Union", co fin de atopar algunha ruta posible para establecer unha lina de
telegrafo
entre Norteamerica e
Rusia
a traves do
Mar de Bering
. Kennicott foi o xefe cientifico da expedicion, e entre o grupo de naturalistas que a integraban atopabase W. H. Dall. Lamentablemente, Kennicott faleceu dun ataque cardiaco cando remontaba o rio Yukon. Con todo, os seus esforzos deron a conecer ao mundo este territorio canadense.
A pesar dos rumores sobre a presunta presenza de
ouro
na rexion do Yukon, non se procedeu a grandes investigacions. Tras a compra de Alasca por parte do goberno dos Estados Unidos e o consecuente abandono de Rampart House, os comerciantes da Compania Comercial de Alasca empezaron a traballar no curso superior do rio Yukon. Tres mineiros ?Alfred Maio, Jack McQuesten e Arthur Harper? habendo oido destes rumores, unironse aos traballos da compania, ainda que o seu principal interese radicaba na procura de ouro. En 1874, Maio e McQuesten fundaron Fort Reliance, a uns quilometros rio abaixo do que seria mais tarde
Dawson City
. Outros mineiros e buscadores adherironse pronto a empresa, e atopouse ouro en moitas areas, ainda que raramente en cantidades suficientes como para que supuxese un bo negocio. Cara a
1885
, unha boa cantidade deste metal foi achada no rio Stewart, e McQuesten logrou convencer a compania de que empregase aos mineiros no canto de centrar a sua actividade no comercio de peles. Ao ano seguinte, atoparonse cantidades rendibles de ouro en bruto no rio Fortymile, e fundouse un novo posto comercial, chamado tamen Fortymile, na confluencia deste rio co Yukon.
Paralelamente, o
Exercito dos Estados Unidos
enviou ao tenente Frederick Schwatka co fin de reconecer o rio Yukon para o exercito estadounidense. Atravesando o Paso de Chilkoot, a expedicion construiu balsas e navegou polo Yukon ata o seu estuario no mar de Bering, dando nome a moitas zonas xeograficas durante ese tramo. A expedicion de Schwatka alarmou ao goberno
canadense
, que enviou ao seu propio grupo de expedicionarios ao mando de George Mercer Dawson en 1887. William Ogilvie, un agrimensor que saltaria a fama durante a febre do ouro de Klondike, mediu os terreos para fixar con precision a fronteira natural con Alasca.
En
1894
, preocupado pola afluencia de mineiros estadounidenses e o trafico de licor, o goberno canadense encargou ao inspector Charles Constantine da
Policia Montada do Canada
investigar as condicions baixo as que se atopaba o distrito do Yukon. Constantine declarou que se achegaba unha febre do ouro e reclamou, de forma urxente, a presenza dunha forza policial que fose capaz de controlar a zona. Un ano despois, regresou ao Yukon en compania de 20 homes que se atopaban ali cando comezou a
Febre do ouro de Klondike
, en
1897
.
As rutas de Klondike
Campamento en Klondike
A
Febre do ouro de Klondike
constitue un feito crucial na historia do Yukon. Un grupo comandado por Skookum Jim Mason descubriu
ouro
nun afluente do rio Klondike en agosto de
1896
. Entre 30.000 e 40.000 persoas desafiaron unha infinidade de dificultades para alcanzar os campos de ouro de
Klondike
no inverno e a primavera de 1897-1898, logo de que o achado se fixese oficial en 1897. Coa afluencia de inmigrantes estadounidenses, o goberno canadense decidiu crear un territorio separado para controlar mellor a situacion. En
1901
, logo de que moitos regresasen aos seus fogares, o censo daba unha poboacion de 27.219 habitantes, unha cifra que non volveria alcanzarse ata
1991
. A masiva afluencia de inmigrantes na rexion estimulou a exploracion mineira noutras partes do Yukon e propiciou duas "febres do ouro" de menor importancia en Atlin (Columbia Britanica) e Nome (Alasca), asi como varias pequenas incursions. A necesidade de transporte cara aos campos de ouro levou a construcion do ferrocarril de White Pass e Yukon.
O escritor estadounidense
Jack London
reflectiu a vida dos buscadores de ouro en varias das suas novelas e relatos. Foi seducido, como tantos outros, pola idea de facerse rico en pouco tempo, pero logo de pasar varios meses ali enfermou de
escorbuto
e regresou coas mans baldeiras. Alguns dos seus mellores contos ambientados na dura vida do Norte son
A fogueira
(
To buil a fire
, 1908),
O silencio branco
(
The white silence
, 1899),
O filon de ouro
(
All gold canyon
, 1905),
Amor a vida
(
Love of life
, 1905), e as novelas
A chamada da selva
(
The call of the Wild
, 1903) e
Cairo Branco
(
White Fang
, 1906).
Ao termo da febre de ouro, a poboacion do territorio declinou rapidamente, alcanzando un minimo de 4.157 en
1921
e permanecendo bastante estable ata os anos 1940. Isto a pesar do desenvolvemento doutras areas mineiras, incluindo xacementos de
prata
en Conrad e especialmente en Mayo, de ouro na rexion do lago Kluane, e de cobre preto de Whitehorse. En Klondike, os dereitos de varios mineiros particulares foron adquiridos e consolidados, con apoio do goberno, por un reducido numero de companias, entre elas a
Yukon Gold Corporation
de Solomon R. Guggenheim, que utilizaba dragas flotantes. A
Yukon Consolidated Gold Company
("Compania do Ouro Consolidada do Yukon") continuou dragando en busca de ouro ata a decada de 1960, gozando dun breve periodo de prosperidade durante os anos 1930 coa subida do prezo do ouro.
Cara a 1920 o consello territorial electo quedara reducido a tres membros, e Yukon pasou a ser gobernado por un Comisionado do Ouro, funcionario federal dependente do Ministerio do Interior do Canada.
O seguinte feito importante na historia do Yukon foi a construcion, durante a
segunda guerra mundial
, da
Autoestrada de Alasca
, a cal, tras a sua renovacion levada a cabo polo goberno canadense a fins da decada de 1940, abriu o territorio ao trafico por estrada. A guerra tamen foi testemuna da construcion de varios aerodromos como parte da plataforma da ruta do Noroeste. Poren, a afluencia de traballadores para as obras da autovia do sur tivo efectos devastadores para algunhas das Primeiras Nacions, que sufriron un gran numero de mortes ao verse expostas a enfermidades as que non eran inmunes.
Autoestrada de Alasca (Alaska Highway).
Nas decadas de 1950 e 1960 construironse outras autoestradas, o que tivo como consecuencia a decadencia e consecuente desaparicion dos barcos fluviais, que foran ata enton o principal medio de transporte na zona. Na segunda metade do seculo XX, a
White Pass & Yukon Route
(Ruta de White Pass e Yukon) iniciou os fretes de transporte intermodal en contedores. A
mineria
tamen resucitou, incluindo a explotacion de
cobre
en Whitehorse,
prata
e
chumbo
en Keno City e Elsa, e
asbesto
en Clinton Creek. A maior mina de
cinc
ao descuberto de todo o mundo abriuse en Faro a comezos dos anos 1970. A mineria do ouro regresou a Klondike e a outras zonas coa importante subida dos prezos deste metal nos anos 1970.
Curva do
White Pass
Entre as decadas de 1980 e 1990, a mineria minguou e o papel do goberno aumentou considerablemente, con transferencias economicas que foron incrementando a sua importancia. En
1978
, conseguiuse establecer un goberno responsable e partidos politicos que o sustentasen. Doutra banda, as "Primeiras Nacions" comezaron a organizarse e iniciaron negociacions para facer valer os seus dereitos territoriais, que culminaron coa firma do
Umbrella Final Agreement
(Acordo Final de Umbrella) en
1992
. Ainda que a maioria das "Primeiras Nacions" asinaron acordos, as suas reivindicacions territoriais e de autogoberno continuan na actualidade. As "Primeiras Nacions" son consideradas actualmente un cuarto nivel de goberno, e a natureza especifica das relacions intergobernamentais e un aspecto no que se segue traballando.
O territorio do Yukon localizase no extremo noroeste do
Canada
. Escasamente poboado, destaca pola sua paisaxe natural de lagos de xeo derretido e montanas perennemente nevadas, entre as que se atopan moitas das mais altas do Canada. O
clima
e artico, subartico e moi seco, con longos invernos e breves verans. Con todo, as prolongadas horas de sol no estio son suficientes para o florecemento de brotes e froitos comestibles. A maior parte do territorio atopase cuberta de bosques e matogueiras
boreais
, sendo a
tundra
o tipo mais comun de paisaxe so no extremo setentrional e sobre elevacions altas. O campo de xeo non polar mais grande do mundo, o Kluane, situase maioritariamente no Yukon.
Yukon ten unha forma similar a dun triangulo rectangulo, limitando co estado de
Alasca
ao oeste, cos
Territorios do Noroeste
ao leste, e coa provincia da
Columbia Britanica
ao sur. Comprende unha superficie aproximada de 482.443 km
2
, dos cales 474.391 km
2
son terra e 8.052 km
2
, auga.
O Yukon esta delimitado polo
paralelo
60º de
latitude
no sur. A sua costa norte achase sobre o
mar de Beaufort
, e a sua ribeira occidental circunscribese aos 141 graos oeste de
lonxitude
. O seu limite leste (algo desemparello) segue a division do curso fluvial que subxace entre a conca do
rio Yukon
e o estuario do
Mackenzie
ata a cadea montanosa do mesmo nome. A totalidade do Yukon situase ao oeste de
Vancouver
, polo que alberga as comunidades mais occidentais do Canada.
Mapa do Yukon, os seus limites e accidentes xeograficos.
Excepto pola chaira costeira do
mar de Beaufort
(
oceano Artico
), o resto do territorio forma parte das
Montanas Rochosas
. O terreo inclue
cadeas montanosas
,
mesetas
e
vales
fluviais.
O suroeste atopase dominado polos campos nevados de Kluane (
Kluane National Park and Reserve
). As montanas de Saint Elias, tamen nesta zona, representan a cinco das mais altas elevacions canadenses. Un bo numero de
glaciars
emerxen destes campos, entre os que destacan o Logan, o Hubbard e o Kaskawulsh.
Asi mesmo, o
permafrost
e moi frecuente, sobre todo no norte e no centro (onde se acha mais estendido). O sur, en cambio, carece de grandes concentracions deste fenomeno, so vendose en carazos xeados bastante illados.
Duas grandes
fallas
, a de Denali e a de Tintina, foron as responsables da creacion de vastos vales denominados trincheiras: Shakwak e Tintina. A primeira separa as cordilleiras de Kluane doutras montanas do norte. Tanto a via de Haines como a de Alasca, no punto setentrional da interseccion Haines, foron construidas sobre esta trincheira. A de Tintina rodea ao Yukon de noroeste a sueste, e as suas beiras son ricas en depositos minerais, como os xacementos de ouro de Klondike ou os de chumbo e
cinc
preto de Faro.
Fontes:
Precisions xeoloxicas do Yukon en
Yukon Geoprocess File User Guide
(arquivo
PDF
, 1.2MB)
As montanas de Saint Elias forman parte do relevo costeiro que se estende desde o sur da Columbia Britanica ata Alasca, abarcando ao sueste do Yukon. Mentres que estas son as mais elevadas, existe outra boa cantidade de montes como, por exemplo, as Montanas Britanicas ben ao norte, que componen a cordilleira de Brooks; as Montanas Mackenzie e Richardson ao leste; as de Cassiar ao sueste; as de Pelly no centro; e as Ogilvie no Yukon nordico, pasando
Dawson City
pola via de Dempster.
As cordilleiras do Yukon incluen (co seu nome orixinal en ingles):
- Brooks Range (principalmente no norte de Alasca)
- Cassiar Mountains, Columbia Britanica e Yukon
- Dawson Range
- Mackenzie Mountains, Territorios do Noroeste e Yukon
- Logan Mountains, Yukon
- Richardson Mountains, Yukon
- Selwyn Mountains, Yukon
- Hess Mountains, Yukon
- Nadaleen Range, Yukon
- Bonnet Plume Range, Yukon
- Wernecke Mountains, Yukon
- Knorr Range, Yukon
- Miners Range
- Nisling Range
- Ogilvie Mountains, Yukon
- Cordilleira do Pacifico, de
Mexico
ata Alasca
- Coast Mountains, tamen na Columbia Britanica e na
Alaska Panhandle
- Saint Elias Mountains, sur de Alasca, Yukon e Columbia Britanica
- Pelly Mountains, Yukon
- Anvil Range
- Big Salmon Range
- Glenyon Range
- St. Cyr Range
- Ruby Range
Montanas mais altas do Yukon
| Montana
|
Altura (metros)
|
Altura (
pes
)
|
Posto
|
| Mount Logan
|
5.959
|
19.550
|
A mais alta do Canada
|
| Mount Saint Elias
|
5.489
|
18.008
|
#2 No Canada e nos Estados Unidos
|
| Mount Lucania
|
5.226
|
17.147
|
#3 no Canada
|
| King Peak
|
5.173
|
16.971
|
#4 no Canada
|
| Mount Steele
|
5.073
|
16.644
|
#5 no Canada
|
| Mount Wood
|
4.842
|
15.885
|
#7 no Canada
|
| Mount Vancouver
|
4.812
|
15.787
|
#8 no Canada
|
| Mount Slaggard
|
4.742
|
15.557
|
#10 no Canada
|
| Mount Macaulay
|
4.690
|
15.387
|
|
| Mount Hubbard
|
4.577
|
15.015
|
|
| Mount Walsh
|
4.507
|
14.787
|
|
| Mount Alverstone
|
4.439
|
14.565
|
|
| McArthur Peak
|
4.389
|
14.400
|
|
| Mount Augusta
|
4.289
|
14.070
|
|
Ponte sobre o rio Yukon, en Carmacks (Yukon)
A maior parte do territorio atopase na conca do
rio homonimo
, que desemboca no
Mar de Bering
. O sur do Yukon e abundante en
lagos
glaciares, angostos e alpinos, que fluen, en gran medida, cara ao sistema do Yukon. Os mais grandes son: Teslin, Atlin, Tagish, Marsh, Laberge, Kusawa, e Kluane. O lago Bennett, onde se deu a febre do ouro, e de menor tamano e morre no Tagish.
Outra gama de rios e regatos desembocan no
oceano Pacifico
ou directa ou indirectamente no
Artico
. A drenaxe do Alsek-Tatshenshini segue o seu curso cara ao Pacifico desde o suroeste territorial, e os dous rios principais do Yukon, o Liard e o Peel, fluen cara ao Mackenzie e terminan nos Territorios do Noroeste (sueste e nordes respectivamente).
Cans seppala, medio de transporte alternativo fronte ao duro inverno do Yukon
O clima predominante e o subartico, caracterizado por invernos profundos e breves verans tepedos. A pista de aterraxe de Snag, 25 quilometros ao leste de Beaver Creek, sobre a fronteira con Alasca, experimentou a temperatura mais baixa rexistrada na historia de Norteamerica, -63,0
°C
(-81,4
°F
) o
3 de febreiro
de
1947
. A costa do oceano Artico posue un
clima polar
. A media yukoniana e o dunha constante seca, de poucas precipitacions, e lixeiramente humido no sueste. As choivas son mais abondosas nas montanas, e o xeo comeza a derreterse no veran, propiciando as caidas intensas de auga nos meses de xullo e agosto.
| Temperatura media representativa
|
| Zona
|
Media anual
|
Media diaria alta en xullo
|
Media diaria baixa en xaneiro
|
Media de nevadas
|
Media de precipitacions
|
| Norte (Old Crow)
|
-9,0 °C
|
21 °C
|
-36 °C
|
129 cm
|
144 mm
|
| Central (Dawson City)
|
-4,4 °C
|
23 °C
|
-31 °C
|
160 cm
|
200 mm
|
| Sur (Whitehorse)
|
-0,7 °C
|
21 °C
|
-22 °C
|
145 cm
|
163 mm
|
| Sueste (Watson Lake)
|
-2,9 °C
|
21 °C
|
-29 °C
|
197 cm
|
255 mm
|
Fonte:
Environment Canada,
Temperaturas normais promedio do Canada 1971-2000
Arquivado
05 de marzo de 2008 en
Wayback Machine
.
Bosque de Taiga, na chaira
A
tundra
predomina en case todo o Yukon. De acordo coas definicions da ecozona de
Environment Canada
, o sur e centro do territorio representan a "Ecozona da Cordilleira Boreal", mentres que o bosque do norte constitue a "Ecozona da Cordilleira de Taiga". O sector do rio Peel no nordes forma parte da chaira de Taiga, e o litoral artico, da "Ecozona do Artico meridional".
Herba de lume
Epilobium angustifolium
, a flor territorial do Yukon, e picea branca (
Picea glauca
) no sur, proximo a "Via de Klondike"
A picea negra (
Picea mariana
) e a branca (
Picea glauca
), o
chopo
(
Populus tremuloides
) e o
chopo balsamico
(
Populus balsamifera
) estan presentes ao longo de todo o territorio. Ainda que pouco comun, o
bidueiro
de Alasca (
Betula neoalaskana
) pode atoparse tamen no panorama vexetal do Yukon. Unha variedade de
conifera
(
Pinus contorta
) alcanza o seu extremo setentrional e central-meridional, mentres que o
alerce
(
Larix laricina
) remontase ao sueste, e o
abeto subalpino
(
Abies lasiocarpa
) as elevadas alturas da rexion sur.
Os
mamiferos
mais grandes son: o
reno
(
Rangifer tarandus
, de baldio e de bosque), o
alce
(
Alces alces
), o
lobo
(
Canis lupus
), o
oso pardo
(
Ursus arctos horribilis
) e o
oso negro americano
(
Ursus americanus
). Na altura podense ver
ovellas
(
Ovis dalli
) e, no sur, a
cabra das neves
(
Oreamnos americanus
). Os
osos polares
(
Ursus maritimus
) penetran na costa artica. O
Odocoileus hermionus
e o seu predador, o
puma
(
Felis concolor
), volveronse moi populares no sur, e os
coiotes
(
Canis latrans
) ganaron terreo no norte. O
uapiti
(
Cervus elaphus
) e o
bisonte
foron introducidos tardiamente.
Hai un gran numero de
roedores
, incluindo
esquios
, esquios de terra,
lemmings
,
pikas
,
castores
, varias
ratas de campo
,
ourizos cachos
,
ratas almiscreiras
etc. Os
mustelidos
son tamen moi representativos:
gluton
(
Gulo gulo
),
marta
(
Martes americana
),
furon
(
Mustela erminea
),
donicela
(
Mustela nivalis
),
vison americano
(
Mustela vison
), e
lontra de rio
(
Lontra canadensis
). Outros pequenos carnivoros son: o
lince canadense
(
Lynx canadensis
), o
raposo
vermello (
Vulpes vulpes
) e o raposo polar (
Alopex lagopus
) no litoral norte.
Corvo comun
Mais de 250 especies de
aves
sobrevoan o Yukon. O
corvo comun
(
Corvus corax
) e o ave mais estendida. Entre outros paxaros autoctonos atopamos a
aguia calva
(
Haliaeetus leucocephalus
), a
aguia real
(
Aquila chrysaetos
), o
xerifalte
(
Falco rusticolus
) e o
falcon peregrino
(
Falco peregrinus
), e cinco tipos de
pita do monte
(da picea, azul, gorguera, ptarmigano, e o ptarmigano de cola branca). Moitas aves migratorias apareanse e crian no Yukon, como ocorre no perimetro norte do Pacifico.
Ademais do burbot e o
lucio norteno
, moitos dos peixes que habitan as augas do Yukon son salmonidos. Catro especies de
salmon
viven nos rios e concas do Yukon, e nos lagos do
oceano Pacifico
. O rio Yukon ten a corrente de auga mais fresca para o habitat de calquera salmon; o chinook nada rio arriba uns 3.000 quilometros desde a sua boca no Mar de Bering ata Whitehorse, onde deposita as suas ovas. Tamen hai salmons "sockeye" e
troitas arco da vella
en lagoas interiores.
A familia dos salvenilus componse de troitas de lago, presentes en gran parte das lagoas do Yukon, asi como de troitas autoctonas (Dolly Varden, touro e do Artico). O peixe agrisado polar e ubicuo, mentres que os lagos posuen varios coregonos e inconos.
Non hai
reptiles
no territorio, salvo por unhas poucas
ras
.
[
3
]
Explotacion actual de ouro nas minas de Klondike, Yukon
O Yukon posue abundantes fontes minerais, sendo a
mineria
o principal alicerce da sua economia ata hai pouco tempo. Non en balde, o
ouro
atopado en Klondike provocou a febre deste metal en 1897. Actualmente atopase ouro en moitos arroios e rios, habendo industrias que se dedican a sua explotacion activa.
Outros minerais que se acharon en maior ou menor medida son:
cobre
na rexion de Whitehorse,
chumbo
e
cinc
, en Faro, e estes dous ultimos mais alguns agregados de
prata
, en Mayo e Kenik. Descubrironse ademais
asbestos
en Clinton Creek, e cobre, ouro, e
carbon
na zona de Carmacks. O xacemento de
tungsteno
mais grande do mundo atopase en Macmillan Pass, nas montanas Mackenzie, proximo a fronteira cos
Territorios do Noroeste
. Os minerais non metalicos incluen ao
xade
e a
baritina
.
A venda de peles fora o sosten economico das tribos das Primeiras Nacions, pero a baixa de prezos e o crecemento das criticas por parte do sector defensor dos animais terminaron por por fin a devandita actividade.
O Yukon dispon de tres
centrais hidroelectricas
: unha en Schwatka Lake, en Whitehorse, outra preto de Mayo e unha terceira en Aishihik Lake.
Mentres que os bosques predominan na paisaxe, a maioria das arbores son pequenas e de lento crecemento a consecuencia do clima frio seco. Practicase a
silvicultura
a pequena escala, sendo no sur onde se perciben as achegas industriais mais frutiferas debido a sua lixeira humidade. Con todo, a distancia que existe respecto ao mercado e os elevados prezos resultaron nunha empresa pouco proveitosa.
Unha pequena cantidade de
gas natural
producese no sueste, ainda que pouco se explorou noutros puntos do territorio. Crese que pode haber grandes reservas de gas na area de Eagle Plains sobre a via de Dempster Highway, e posiblemente en zonas achegadas a Whitehorse, pero, unha vez mais, a distancia desde o
gasoduto
obstaculizou a investigacion.
O
quentamento global
esta afectando mais ao norte que a calquera outro punto do planeta, e o Yukon non e a excepcion. Ainda que e certo que os seus residentes recibirian con entusiasmo unha boa tempada de calor, os efectos colaterais de tal fenomeno son desconecidos. A subida das temperaturas incorreria no aumento da
evaporacion
e na seca dun ambiente que e de seu arido, provocando incendios forestais e reducindo a produtividade bioloxica dos bosques boreais, cuxo crecemento vese mais limitado a falta de humidade que a dunha temperatura favorable.
O territorio e ademais o branco da
contaminacion
proveniente doutros sectores do mundo, sobre todo de orixe organica, polo que o consumo de animais salvaxes e de peixe xa non e aconsellable.
Localmente, a demanda mineira e a sua correspondente explotacion son causantes da aparicion de
acido
nos confins do seu campo laboral, custando centos de millons de dolares en reparos e limpeza.
Nun intento por incentivar a investigacion de recursos naturais, en
2005
o Partido do Yukon, liderado por
Dennis Fentie
, suspendeu a proteccion de areas que se achaban anteriormente apoiadas polo goberno do Partido Democrata, e sinalou a sua intencion de non crear parques restrinxidos adicionais.
A tribo
gwich?in
de Old Crow depende do
caribu
de Porcupine para autoabastecerse con comida e abrigo, como outras tantas da contorna. Esta especie trasladase as chairas da costa para aparearse no "Refuxio Salvaxe Nacional do Artico" (
Arctic National Wildlife Refuge
) en
Alasca
. Esa manda adoita ser seriamente castigada pola actividade petroleira do ambiente.
De escasa poboacion, e con preto de 30.000 habitantes nun territorio case tan extenso como
Espana
ou
Suecia
, Yukon ten unha densidade de 0,06 persoas por
km²
. Preto de tres cuartas partes da poboacion concentranse na zona de
Whitehorse
, e o resto vive noutras pequenas comunidades. Todas elas, excepto por Old Crow, son accesibles por estrada.
A capital, Whitehorse, e tamen a sua cidade mais grande e poboada; a segunda en importancia e
Dawson City
(1.800 hab.), que foi a primeira en poboacion ata
1952
.
Tradicionalmente, o Yukon estaba habitado por tribos atabascas das
Primeiras Nacions
, que estableceran fortes redes de comercio cos tinglits do Pacifico. Estimase que o 20% da sua poboacion actual e de orixe indixena. Os
inuit
que habitaban nas costas do Artico extinguironse por mor dunha epidemia.
O seguinte cadro presenta a poboacion de moitas comunidades territoriais. E importante especificar que o censo de
2001
comprende a todos aqueles que residen entre os limites comunitarios, mentres que o Departamento de Estatisticas do Yukon (
Yukon Bureau of Statistics
YBS) inclue a todo cidadan con direccion de correo postal. Comunmente, moitas persoas viven nos arredores dos polos urbanos, por iso e polo que haxa mais rexistros no YBS.
Poboacion do Yukon
| Comunidade
|
2001
Censo
|
1996
Censo
|
Xuno 2005
YBS
|
| Whitehorse
(aglomeracion)
|
23.272
|
23.272
|
23.608
|
| Whitehorse
|
19.157
|
19.058
|
23.272
|
| Dawson City
|
1.251
|
1.287
|
1.826
|
| Watson Lake
2
|
1.138
|
1.148
|
1.522
|
| Pobo de Watson Lake soamente
|
912
|
993
|
n/d
|
| Haines Junction
|
531
|
574
|
817
|
| Carmacks
|
431
|
466
|
378
|
| Marsh Lake
1
|
400
|
n/d
|
336
|
| Mt. Lorne
1
|
379
|
399
|
n/d
|
| Mayo
|
366
|
324
|
378
|
| Ross River
|
337
|
352
|
345
|
| Pelly Crossing
|
328
|
238
|
281
|
| Ibex Valley
1
|
315
|
322
|
n/d
|
| Faro
|
313
|
1.261
|
381
|
| Old Crow
|
299
|
278
|
259
|
| Teslin
3
|
267
|
309
|
417
|
| Tagish
|
206
|
164
|
187
|
| Carcross
4
|
201
|
292
|
444
|
| Beaver Creek
|
88
|
131
|
120
|
| Burwash Landing
|
68
|
58
|
89
|
| Destruction Bay
|
43
|
34
|
59
|
| Total do Yukon
|
28.674
|
30.766
|
31.222
|
Notas:
1
Parte de Whitehorse (aglomeracion)
2
Inclue ao pobo e aos establecementos das
Primeiras Nacions
de Upper Liard e "Two and One-half mille Village".
3
Inclue tanto a vila como a sua reserva india
4
Inclue a localizacion e a sua reserva lindeira
Poboacion do Yukon desde 1901
:
| Ano
|
Poboacion
|
Cinco anos
% mudanza
|
Cinco anos
% mudanza
|
Posto entre provincias
e territorios
|
| 1901
|
27.219
|
n/d
|
n/d
|
10
|
| 1911
|
8.512
|
n/d
|
-68,7
|
10
|
| 1921
|
4.157
|
n/d
|
-51,1
|
11
|
| 1931
|
4.230
|
n/d
|
1,8
|
11
|
| 1941
|
4.914
|
n/d
|
16,2
|
11
|
| 1951
|
9.096
|
n/d
|
85,1
|
12
|
| 1956
|
12.190
|
34,0
|
n/d
|
12
|
| 1961
|
14.628
|
20,0
|
60,8
|
12
|
| 1966
|
14.382
|
-1,7
|
18,0
|
12
|
| 1971
|
18.390
|
27,9
|
25,7
|
12
|
| 1976
|
21.835
|
18,7
|
51,8
|
12
|
| 1981
|
23.150
|
6,0
|
25,6
|
12
|
| 1986
|
23.505
|
1,5
|
7,6
|
12
|
| 1991
|
27.797
|
18,3
|
20,0
|
12
|
| 1996
|
30.766
|
10,7
|
30,9
|
12
|
| 2001
|
28.674
|
-6,8
|
3,2
|
12
|
Fonte: Statistics Canada
[1]
Antigamente, o principal medio de transporte era a rede fluvial do
rio Yukon
, tanto antes como logo da
Febre do Ouro
. Os tinglits da costa comerciaban coa xente atabasca empregando caminos montanosos.
Desde a febre do ouro ata os 1950, as embarcacions navegaron polo Yukon, principalmente entre Whitehorse como punto de concentracion e Dawson City, alguns ata chegando a Alasca e ao mar de Bering, mentres que outros o facian polo rio principal (o Yukon) e os seus afluentes (rio Stewart etc).
Moitos barcos pertencian a compania de navegacion do Yukon britanico, unha extension das rutas do White Pass (e Yukon), que operaba asi mesmo nunha area reducida entre Skagway (Alasca) e Whitehorse. O ferrocarril deixou de funcionar na decada de 1980 coa primeira clausura da mina de Faro. Hoxe en dia so e utilizado como medio de transporte e traslado de turistas durante o veran, e non na totalidade do territorio.
Ruta de Dempster
En tempos actuais, o principal medio de comunicacion terrestre representao, sen ningunha dubida, a Autoestrada de Alasca, que atravesa Whitehorse. A ruta de Klondike comprende o tramo que vai desde Skagway, pasando pola capital yukoniana ata chegar a Dawson City; a de Haines estendese desde a cidade do mesmo nome en Alasca ata Haines Junction, Yukon; e a de Dempster faio desde a ruta de Klondike ata
Inuvik
, nos Territorios do Noroeste. Todas estas estradas, fora da ultima, achanse pavimentadas. Outros caminos menos transitados son o Campbell, que comunica Camaracks con Watson Lake, na via de Alasca; e o "Silver Trail" que se une coa ruta de Klondike sobre a ponte do rio Stewart para unirse as vellas comunidades mineiras de prata en maio, Elsa e Keno City. A case totalidade dos municipios do Yukon son accesibles por estrada, sendo o transporte aereo a unica forma de chegar a remota comunidade de Old Crow no extremo norte.
O
aeroporto
internacional de Whitehorse serve de conexion con outras rexions proximas, entre elas
Vancuver
,
Calgary
,
Edmonton
,
Fairbanks
,
Juneau
e
Frankfurt
(no veran). Cada comunidade posue un aeroporto, e a empresa de voo esta esencialmente ao servizo do turismo e as prospeccions mineiras.
No
seculo XIX
, Yukon foi parte primeiro do Territorio do Noroeste administrado pola
Compania da Baia de Hudson
, e logo dos
Territorios do Noroeste
gobernados polo Canada. Conseguiu certo nivel de autogoberno so en 1895, cando se converteu nun distrito separado dos Territorios do Noroeste. En
1898
converteuse nun territorio separado, co seu propio Comisionado e Consello Territorial.
Antes de
1979
, Yukon era administrado por un Comisionado nomeado polo Ministro federal de Asuntos Indixenas e Desenvolvemento do Norte. Este comisionado presidia e xogaba un certo papel no nomeamento dun Consello executivo, cuxas competencias eran unicamente consultivas. En 1979, o goberno federal e o comisionado delegaron parte do seu poder nunha asemblea territorial que, nese ano, adoptou un sistema de partidos de goberno responsable. Este tramite foi efectuado a traves dunha carta acreditativa expedida polo ministro Jake Epp, mais que por un procedemento lexislativo.
A
Yukon Act
, aprobada o
1 de abril
de
2003
, formalizou os poderes do goberno do Yukon e engadiu unha serie de competencias adicionais de indole territorial ao goberno do territorio (por exemplo, o control sobre a terra e os recursos naturais). Desde 2003, excepto en materia de persecucions criminais, o Yukon dispon case dos mesmos poderes que os gobernos provinciais, algo que tamen estan buscando os outros dous territorios (Noroeste e
Nunavut
). Hoxe, o papel do Comisionado e analogo ao dun Tenente-Gobernador provincial; no entanto, a diferenza destes ultimos, os comisionados non representan a raina do Canada, senon que son empregados do goberno federal.
En prevision do goberno responsable, organizaronse partidos politicos e postularonse candidatos para a Asemblea Lexislativa do Yukon por primeira vez en
1978
. Os Conservadores Progresistas ganaron as eleccions e constituiron o primeiro goberno de partido en xaneiro de 1979. O Novo Partido Democratico do Yukon mantivose no poder desde 1985 ata 1992, baixo o mandato de Tony Penikett, e de novo en
1996
, con Piers McDonald, ata a sua derrota no
2000
. Os conservadores regresaron ao poder en 1992 da man de John Ostashek, tras cambiar o seu nome polo de Partido do Yukon. O goberno de Pat Duncan, do Partido Liberal do Yukon, foi derrotado nas eleccions de novembro de
2002
fronte a Dennis Fentie do Partido do Yukon, quen foi nomeado "premier".
Ainda que se presentaron debates ao redor de se o Yukon puidese ser considerado como a undecima provincia do Canada, adoitase por de relevo a sua escaseza de poboacion, razon mais que suficiente para desmerecer devandita categorizacion. Como resultado, o goberno da
Columbia Britanica
propuxo en gran cantidade de ocasions o facerse cargo da sua administracion.
A nivel federal, o territorio esta representado no
Parlamento do Canada
por un deputado e un senador. A diferenza do que sucede cos Estados Unidos, todolos membros do Parlamento tenen o mesmo valor, e os residentes en Yukon gozan dos mesmos dereitos que outros cidadans canadenses. Un dos representantes do Yukon no Parlamento ?Eric Nielsen? foi o deputado primeiro ministro durante o goberno de Brian Mulroney, mentres que outro ?Audrey McLaughlin? foi o lider do Novo Partido Democrata.
O Yukon foi unha das nove xurisdicions do Canada en propor o matrimonio entre
homosexuais
antes da aprobacion da Lei de Matrimonios Civis canadense, xunto con
Ontario
,
Columbia Britanica
,
Quebec
,
Manitoba
,
Nova Escocia
,
Saskatchewan
,
Terra Nova e Labrador
e
Novo Brunswick
.
A gran maioria da poboacion forma parte das
Primeiras Nacions
. En
1991
asinouse un acordo territorial entre 7.000 representantes de catorce pobos indixenas diferentes e o goberno federal; desde enton, cada "nacion" de forma particular debe negociar as suas reclamacions especificas de terras e de autogoberno. En novembro de
2005
, 11 de 14 "Primeiras Nacions" asinaron acordos co goberno. A continuacion ofrecese unha lista das 14 Primeiras Nacions:
- Primeiras Nacions de Carcross/Tagish ? en Carcross.
- Primeiras Nacions de Champagne e Aishihik ? en Haines Junction.
- Primeira Nacion de Na-cho Nyak Dun ? en Mayo.
- Primeira Nacion de Kluane ? en Burwash Landing.
- Primeira Nacion de Kwanlin Dun ? en Whitehorse.
- Primeira Nacion de Liard ? en Watson Lake.
- Primeira Nacion de Little Salmon/Carmacks ? en Carmacks.
- Consello de Ross River Dena ? en Ross River.
- Primeira Nacion de Selkirk ? en Pelly Crossing.
- Consello de Ta'an Kwach'an ? en Whitehorse.
- Consejo de Teslin Tlingit ? en Teslin.
- Tr’ondek Hwech’in ? en Dawson City.
- Primeira Nacion de Vuntut Gwitchin ? en Old Crow.
- Primeira Nacion de White River ? en Beaver Creek.
O territorio tivo unha vez un establecemento
inuit
, localizado en
Herschel Island
sobre a costa do
Artico
. O mesmo foi desmantelado en
1987
e os seus habitantes trasladados aos
Territorios do Noroeste
. Como consecuencia do Acordo Final Inulaviut, a illa e hoxe un parque territorial e conecese oficialmente como Qikiqtaruk, o nome da illa en
lingua inuktitut
.
- A.W.F. Banfield (1974).
The Mammals of Canada
(Os mamiferos do Canada). Universidade de Toronto.
ISBN 0-8020-2137-9
- Ken S. Coates e William R. Morrison (
1988
).
Land of the Midnight Sun: A History of the Yukon
(Terra do sol da medianoite: Unha historia do Yukon). Ediciones Hurtig, Edmonton.
ISBN 0-88830-331-9
- William K. Cody (1996).
Flora of the Yukon Territory
(Flora do territorio do Yukon). NRC Research Press, Ottawa.
ISBN 0-660-16406-X
(tapa dura),
ISBN 0-660-15898-1
(tapa branda).
- Environment Canada
, Zonas ecoloxicas do Pacifico
- Environment Canada
,
Promedio normal de temperaturas no Canada 1971-2000
Arquivado
05 de marzo de 2008 en
Wayback Machine
.
- Pamela H. Sinclair, Wendy A. Nixon, Cameron D. Eckert, e Nancy L. Hughes, Eds. (2003).
Birds of the Yukon Territory
(Aves do Territorio do Yukon). Universidade de Columbia Britanica Edicions, Vancuver, Columbia Britanica.
ISBN 0-7748-1012-2
.
- Statistics Canada
, Censo do 2001
Arquivado
27 de febreiro de 2021 en
Wayback Machine
.
- Departamento ambiental do Yukon,
O estado do Yukon sobre reportes ambientais
, varios anos (1995-2002)
- Estudo xeoloxico do Yukon,
Geoprocess File User Guide
(Arquivo da guia do usuario sobre o proceso xeoloxico do Yukon)
(
PDF
, 1,2 MB)
- Departamento de Estatistica do Yukon, informe da poboacion, xuno 2005
- Departamento de Estatistica do Yukon, Feitos do Yukon 2003