Vitamina K

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Vitamina K 1 (filoquinona). Ambas as formas da vitamina K natural, a K 1 e a K 2 , contenen un anel funcional naftoquinona e unha cadea alifatica. A filoquinona ten unha cadea lateral fitil .
Vitamina K 2 (menaquinona). Na menaquinona a cadea lateral esta composta dun numero variable de residuos de isopreno .
A vitamina K 3 (menadiona) e sintetica e funciona como precursora da vitamina K 2 . Ten o anel de 1,4-naftoquinona tipico do grupo das vitaminas K e un grupo metilo en posicion 2.

No termo vitamina K incluese un grupo de vitaminas liposolubles estruturalmente similares, entre as que destacan a vitamina K 1 (tamen chamada vitamina K j , filoquinona , fitomenadiona ou fitonadiona), e a vitamina K 2 ( menaquinona ). A vitamina K e necesaria para realizar a modificacion postraducional de certas proteinas, principalmente as requiridas para a coagulacion do sangue , e esta implicada tamen en diversas rutas metabolicas do tecido oseo e outros tecidos. Existen duas formas naturais da vitamina K, a K 1 e K 2 (esta con varios subtipos), e tres formas sinteticas (derivados da 2- metil - 1,4-naftoquinona ), a K 3 , K 4 , e K 5 .

A vitamina K 1 e sintetizada polas plantas e atopase nas hortalizas de grandes follas verdes e no aceite de soia. Os varios homologos que existen da vitamina K 2 (menaquinonas) caracterizanse polo numero de residuos isoprenoides contidos na sua cadea lateral , que varia dunha menaquinona a outra. As menaquinonas abrevianse como MK-n, onde n representa o numero de isoprenos da cadea lateral. Asi, a menaquinona-4 (ou menatetrenona ) abreviada como MK-4, ten 4 residuos de isopreno. As bacterias poden producir varias formas de vitamina K 2 , e as bacterias do noso intestino delgado poden tamen converter a K 1 en K 2 . Non se conece que as vitaminas K 1 e K 2 tenan toxicidade .

Conecense tres tipos sinteticos de vitamina K: K 3 , K 4 e K 5 . Ainda que as vitaminas K 1 e K 2 naturais non son toxicas, a forma sintetica K 3 (menadiona) ten toxicidade. [ 1 ]

A vitamina K foi identificada en 1929 polo cientifico danes Henrik Dam cando estaba investigando a funcion do colesterol. Alimentou polos cunha dieta moi baixa en colesterol, e viu que a ausencia de certa substancia da dieta producia nos polos hemorraxias. Esa substancia era a vitamina K, que recibiu o nome da palabra alema Koagulationsvitamin (K) [ 2 ] .

Estrutura quimica [ editar | editar a fonte ]

Todos os membros do grupo da vitamina K comparten unha estrutura ciclica ( menadiona ) formada por unha naftoquinona metilada , que varia na sua cadea lateral alifatica unida na posicion 3 (vexase a figura 1). A filoquinona (ou vitamina K 1 ) sempre conten na sua cadea lateral catro residuos de isoprenoides , un dos cales esta insaturado .

As menaquinonas tenen cades laterais compostas por un numero variable de residuos isoprenoides insaturados; xeralmente designanse como MK-n, onde n especifica o numero de isoprenoides.

Aceptase xeralmente que a naftoquinona e o grupo funcional , polo que o mecanismo de accion e similar en todas as vitaminas K. Deben esperarse, non obstante, substanciais diferenzas na sua absorcion intestinal, transporte, distribucion nos tecidos, e biodisponibilidade. Estas diferenzas estan causadas pola diferente lipofilia das distintas cadeas laterais, e polas diferentes fontes alimenticias nas que aparecen.

Hai tres formas sinteticas de vitamina K, a K 3 , K 4 , e K 5 , que se utilizan en moitas areas incluindo a industria dos alimentos para mascotas (a vitamina K 3 ) e para inhibir o crecemento de fungos (a vitamina K 5 ). [ 3 ]

Subtipos de vitamina K 2 [ editar | editar a fonte ]

A vitamina K 2 (menaquinona) comprende moitos subtipos. Os dous subtipos que foron mais estudados son a menaquinona-4 ( menatetrenona , MK4) e a menaquinona-7 (MK7).

A MK4 orixinase por conversion da vitamina K 1 no corpo, nos testiculos , pancreas e paredes arteriais . [ 4 ] Ainda que quedan moitas cousas por conecer sobre a via metabolica de transformacion da K 1 en MK4, os estudos realizados demostran que a conversion non depende das bacterias intestinais, xa que ocorre tamen en ratas de laboratorio libres de xermes [ 5 ] [ 6 ] e tamen se realiza coa K 1 administrada por via parenteral en ratas. [ 7 ] [ 8 ] De feito, os tecidos que acumulan grandes cantidades de MK4 tenen unha notable capacidade de converter ata o 90% da K 1 disponible en MK4. [ 9 ] [ 10 ]

A diferenza do caso anterior, a menaquinona-7 (MK7) non a poden producir os humanos pero convertese en filoquinona nos intestinos pola accion bacteriana. [ 11 ] Poren, as menaquinonas (MK7) producidas polas bacterias parecen contribuir so minimamente ao total de vitamina K disponible no corpo. [ 12 ] [ 13 ] Nalguns paises os alimentos contenen suplementos de MK4 e MK7 para favorecer a saude osea.

Fisioloxia [ editar | editar a fonte ]

A vitamina K esta implicada na carboxilacion de certos residuos de glutamato de proteinas orixinando residuos de gamma-carboxiglutamato (ou residuos Gla). Estes residuos modificados estan a miudo (pero non sempre) situados en dominios proteicos especificos chamados dominios Gla . Os residuos Gla xeralmente estan implicados na union ao calcio . Os residuos Gla son esenciais para a actividade bioloxica de todas as proteinas Gla conecidas. [ 14 ]

Descubrironse ata agora 15 proteinas humanas con dominios Gla , e sabese que xogan un papel chave na regulacion de tres procesos fisioloxicos:

Como acontece con outras vitaminas liposolubles (A, D, E), a vitamina K almacenase nos tecidos graxos do corpo humano.

Necesidades dietarias [ editar | editar a fonte ]

Absorcion da vitamina K [ editar | editar a fonte ]

As teorias iniciais sostinan que a deficiencia dietaria de vitamina K e extremadamente rara a non ser que o intestino delgado estea severamente danado e non se poida absorber debidamente a molecula. Outro grupo de risco para ter deficiencia desta vitamina eran os individuos nos cales a sua flora bacteriana intestinal diminuira a sua producion de K 2 , por exemplo, despois do tratamento cun antibiotico de amplo espectro. [ 20 ] Tomar antibioticos de amplo espectro pode reducir a producion de vitamina K nos intestinos en case o 74% da xente comparado coa que non tomou ditos antibioticos. [ 21 ] As dietas baixas en vitamina K tamen fan decrecer a concentracion de vitamina K no corpo. [ 22 ] Ademais, nos ancians hai unha reducion da producion de vitamina K 2 . [ 23 ]

Os resultados de investigacions recentes, polo contrario, demostran que o intestino delgado e o groso ( colon ) son bastante ineficientes para absorber a vitamina K, [ 24 ] [ 25 ] polo que a deficiencia poderia ser mais comun. Estes resultados estan apoiados por diversos estudos feitos en humanos, nos que a maioria dos individuos mostraban cantidades inadecuadas de vitamina K no corpo. Isto pode revelarse pola presenza de grandes cantidades de proteinas gamma-carboxiladas de forma incompleta no sangue, unha proba indirecta da deficiencia en vitamina K. [ 26 ] [ 27 ] [ 28 ]

Cantidades recomendadas [ editar | editar a fonte ]

Nos Estados Unidos o Consumo Dietario de Referencia ( Dietary Reference Intake ou DRI) para un consumo adecuado (AI) de vitamina K para un adulto masculino de 25 anos e de 120 microgramos /dia. Para unha muller adulta o AI e de 90 microgramos/dia.

Toxicidade [ editar | editar a fonte ]

Ainda que son posibles as reaccions alerxicas a suplementacion con vitamina K, non hai toxicidade asociada co consumo de altas doses de filoquinona (K 1 ) ou menaquinona (K 2 ).

Os estudos sobre a coagulacion do sangue en humanos feitos subministrando 45 mg diarios de vitamina K 2 (na forma MK4) [ 29 ] e noutros ata 135 mg/dia (45 mg tres veces ao dia) de K2 (como MK4), [ 30 ] non mostraron que se producise un incremento no risco de formacion de coagulos sanguineos. En ratas mesmo doses altas de 250 mg/kg de peso corporal non alteraron a tendencia normal de formacion de coagulos sanguineos. [ 31 ]

Poren, unha forma sintetica da vitamina K, a K 3 (menadiona), e demostrablemente toxica. En paises como EEUU, a FDA prohibiu a venda ao publico como un suplemento desta forma sintetica porque en grandes doses causa reaccions alerxicas, anemia hemolitica , e citotoxicidade para as celulas hepaticas. [ 1 ]

Interaccions [ editar | editar a fonte ]

A filoquinona (K 1 ) [ 32 ] [ 33 ] ou a menaquinona (K 2 ) poden bloquear a accion fluidificante do sangue de anticoagulantes como a warfarina , a cal funciona interferindo a accion da vitamina K. Tamen reverten a tendencia destes farmacos de causar calcificacion arterial a longo prazo.

Fontes [ editar | editar a fonte ]

A vitamina K 1 atopase principalmente en vexetais de grandes follas verdes como as espinacas , acelga , e Brassica (por exemplo, col , coliflor , brocoli , e coles de Bruxelas ); son tamen ricas en vitamina K algunhas froitas como o aguacate , kiwi e uvas . A modo de referencia, duas culleradas de perexil contenen un 153% da cantidade diaria recomendada de vitamina K. [ 34 ] Alguns aceites vexetais, especialmente o de soia, contenen vitamina K, pero en concentracions que requiririan un consumo relativamente grande de calorias para obter o consumo de vitamina recomendado. [ 35 ] As bacterias do colon sintetizan unha parte da vitamina K necesaria para o home. Por esa razon se lles da vitamina K aos recentemente nados ata que en 5-7 dias se lle forma a sua flora bacteriana no colon.

Crese que a estreita union da filoquinona as membranas dos tilacoides dos cloroplastos e a razon que explica a escasa biodisponibilidade de vitamina K nas plantas verdes. Por exemplo, as espinacas cocidas tenen un 5% de biodisponibilidade de filoquinona. Poren, cando un engade graxas as espinacas, a biodisponibilidade aumenta ao 13% debido ao incremento de solubilidade da vitamina K nas graxas. [ 36 ]

A vitamina K 2 (na forma menaquinona-4) sintetizase polos tecidos animais e atopase na carne, ovos, e produtos lacteos. [ 37 ] A menaquinona-7 sintetizana as bacterias durante as suas fermentacions e atopase nas sementes de soia fermentadas (especialidade culinaria xaponesa chamada natto ). [ 38 ] No natto o 0% da vitamina K esta en forma de MK-4 (pero tenen moita MK-7) e no queixo o 2?7% e MK-4. [ 39 ]

Deficiencia [ editar | editar a fonte ]

Nas dietas normais xeralmente non escasea a vitamina K e a deficiencia primaria de vitamina K e rara nos adultos sans. Os recentemente nados tenen un maior risco de deficiencia. Outras poboacions cun maior risco de deficiencia son os individuos que sofren de danos ou doenzas hepaticas (como os alcoholicos ), os que padecen fibrose quistica , enfermidades intestinais ou os que acaban de sufrir unha intervencion cirurxica abdominal. Os grupos que poden sufrir de deficiencia secundaria de vitamina K incluen os bulimicos , os que seguen dietas rigorosas, e os que toman anticoagulantes. Outros farmacos que foron asociados coa deficiencia en vitamina K son salicilatos, barbituratos, e cefamandole , ainda que o seu mecanismo de accion e desconecido. Non hai diferenza entre sexos nesta deficiencia. Os sintomas da deficiencia son sangrado menstrual abundante, anemia, negrons, e sangrado das enxivas e do nariz. Poden aparecer tamen trastornos como coagulopatias . [ 39 ]

A osteoporose [ 40 ] [ 41 ] e as enfermidades coronarias [ 42 ] [ 43 ] estan fortemente asociadas cos niveis baixos de K 2 (menaquinona). A menaquinona non e inhibida por salicilatos como si ocorre coa K 1 .

Bioquimica [ editar | editar a fonte ]

Funcions nas celulas [ editar | editar a fonte ]

A funcion da vitamina K na celula e converter o glutamato (Glu) de certas proteinas en gamma-carboxiglutamato (Gla).

Na celula a vitamina K sofre unha reducion a unha forma reducida chamada vitamina K hidroquinona nunha reaccion catalizada polo encima vitamina K epoxido redutase (ou VKOR). [ 44 ] Outro encima, denominado gamma-glutamil carboxilase ou carboxilase dependente da vitamina K, oxida despois a vitamina K hidroquinona para permitir a carboxilacion do Glu a Gla [ 45 ] [ 46 ] . A reaccion de carboxilacion so ten lugar se a carboxilase pode oxidar a vitamina K hidroquinona a vitamina K epoxido ao mesmo tempo; as reaccions de carboxilacion e epoxidacion son duas reaccions combinadas. A vitamina K epoxido e despois reconvertida en vitamina K pola vitamina K epoxido redutase . A reducion e subseguinte re-oxidacion da vitamina K combinada coa carboxilacion do Glu denominase ciclo da vitamina K. [ 47 ] Unha das razons de que os seres humanos raramente tenan deficiencia de vitamina K e que a vitamina K esta reciclandose continuamente nas celulas.

A warfarina e outras drogas coumarinicas bloquean a accion da vitamina K epoxido redutase . [ 48 ] Isto ten como resultado o producir unha diminucion nos tecidos das concentracions de vitamina K e vitamina K hidroquinona, que fai que a reaccion de carboxilacion catalizada pola glutamil carboxilase sexa ineficiente. Isto fai que se produzan factores de coagulacion con Gla inadecuados. Sen Gla no extremo amino terminal destes factores, xa non poden unirse establemente ao endotelio dos vasos sanguineos e non poden activar a coagulacion nos tecidos danados. Como e imposible predicir que dose de warfarina dara o grao desexado de supresion da coagulacion, o tratamento con warfarina debe ser cuidadosamente monitorizado para evitar as sobredoses.

Proteinas gamma-carboxiglutamato ou proteinas Gla [ editar | editar a fonte ]

Actualmente, foron caracterizadas as seguintes proteinas que contenen Gla humanas ata a sua estrutura primaria : o factor II de coagulacion sanguineo (protrombina), factores VII, IX, e X, as proteinas anticoagulantes C e S, e a proteina Z de union ao factor X. A proteina Gla osea osteocalcina , a proteina Gla da matriz inhibidora da calcificacion (MGP), a proteina Gas6, e as catro proteinas Gla transmembrana (TMGPs) cuxa funcion se desconece. A Gas6 pode funcionar como un factor de crecemento que activa o receptor tirosina quinase Axl e estimula a proliferacion celular ou preven a apoptose nalgunhas celulas. En todos os casos nos que a funcion e conecida, a presenza de residuos Gla nestas proteinas e esencial para a sua actividade funcional.

As proteinas Gla estan presentes nunha ampla variedade de vertebrados: mamiferos, aves, reptiles, e peixes. O veleno de varias serpes australianas actua activando o sistema de coagulacion sanguineo humano. Nalguns casos a activacion e realizada por encimas das serpes que contenen Gla, que se unen ao endotelio dos vasos sanguineos humanos e catalizan a conversion dos factores procoagulante ao seu estado activado, orixinando unha coagulacion sanguinea non desexada e potencialmente mortal.

Outra interesante clase de proteinas que contenen Gla, presentes en invertebrados e sintetizada polo molusco depredador de peixes do grupo dos conos da especie Conus geographus . [ 49 ] Estes gasteropodos producen un veleno que conten centos de peptidos neuroactivos, ou conotoxinas , que e o suficientemente toxico para matar a un humano adulto. Varias das conotoxinas contenen de 2?5 residuos Gla. [ 50 ]

Funcions nas bacterias [ editar | editar a fonte ]

Moitas bacterias, como Escherichia coli presentes no intestino groso, poden sintetizar vitamina K 2 (na forma menaquinona-7), [ 51 ] pero non vitamina K 1 (filoloquinona). Nestas bacterias, a menaquinona funciona transferindo dous electrons entre duas pequenas moleculas, nun proceso chamado respiracion anaerobica . [ 52 ] Por exemplo, unha pequena molecula con exceso de electrons (ou doante de electrons ) como o lactato , formiato , ou NADH , coa axuda dun encima, traspasa dous electrons a menaquinona. A menaquinona, coa axuda doutro encima, transpasara a sua vez os dous electrons a un oxidante axeitado, como fumarato ou nitrato (tamen chamados aceptores de electrons ). A menaquinona e, pois, un intermediario na transferencia de electrons. Ao ceder eses dous electrons ao fumarato ou nitrato converten estas moleculas en succinato ou nitrito + auga , respectivamente. Algunhas destas reaccions xeran enerxia en forma de ATP , de modo similar a como acontece na respiracion aerobica , pero sen utilizar o osixeno como aceptor final de electrons , senon fumarato ou nitrato. Escherichia coli pode realizar tanto a respiracion aerobica coma a respiracion anaerobica mediada pola menaquinona.

Vitamina K e saude [ editar | editar a fonte ]

Existen evidencias fisioloxicas e observacionais de que a vitamina K xoga un papel no crecemento do oso e no mantemento da densidade osea, pero os esforzos por atrasar o comezo da osteoporose con suplementacion con vitamina K demostraron ser ineficaces. [ 53 ] [ 54 ] [ 55 ] [ 55 ] [ 56 ] [ 57 ] [ 57 ] [ 58 ] [ 59 ] [ 60 ] [ 61 ] [ 62 ]

Nos Estados Unidos a FDA non aprobou o uso de ningunha forma de vitamina K para a prevencion e tratamento da osteoporose ; ainda que certos estudos mostran que a MK4 fai decrecer as fracturas ata nun 87%. [ 63 ] No Xapon o Ministerio de Sanidade aprobou desde 1995 o uso da MK4 na cantidade de 45 mg diarios para a prevencion e o tratamento da osteoporose . [ 64 ]

A vitamina K 2 (a forma MK4, pero non a MK7 nin a vitamina K 1 ) tamen se viu que axuda a previr as fracturas nas seguintes circunstancias:

Alguns estudos sinalan que a vitamina K poderia protexer contra a enfermidade de Alzheimer . [ 80 ]

No Xapon certos estudos coa vitamina K 2 na sua forma menaquinona-4 indicaban que podia protexer contra o cancer hepatico a mulleres con cirrose [ 81 ] [ 82 ] Un estudo aleman sobre o cancer de prostata indicaba que habia unha relacion inversa entre o consumo de vitamina K 2 e o desenvolvemento de cancer de prostata avanzado. [ 83 ]

En modelos animais a MK4 viuse que a MK4 preven a calcificacion arterial, o que indica o seu papel potencial na prevencion das doenzas cardiovasculares. [ 84 ] Neste estudo a vitamina K 1 foi tamen probada e mostrou que non servia de prevencion para a clacificacion arterial (a MK4 si).

A vitamina K e un antidoto contra o envelenamento por anticoagulantes do grupo da coumarina ( 4-hidroxicoumarinas ), entre as cales esta a warfarina , e os anticoagulantes que se usan nos velenos para roedores.

Historia [ editar | editar a fonte ]

A vitamina K foi identificada en 1929 polo cientifico danes Henrik Dam cando estaba investigando a funcion do colesterol e alimentou polos cunha dieta moi baixa en colesterol. [ 2 ] Despois de varias semanas, os animais desenvolveron hemorraxias e empezaron a sangrar. Estes trastornos non se podian solucionar engadindo colesterol purificado na dieta. Parecia que xunto co colesterol dos alimentos ia un segundo composto, que foi extraido, e foi denominado vitamina da coagulacion. A nova vitamina recibiu a letra K porque o seu descubrimento apareceu inicialmente nunha publicacion alema, e ali foi designada Koagulationsvitamin .

Edward Adelbert Doisy da Universidade de Saint Louis fixo a maior parte da investigacion que levou a descubrir a estrutura e natureza quimica da vitamina K. [ 85 ] Dam e Doisy compartiron o premio Nobel de Medicina de 1943 polos seus traballos sobre a vitamina K (K 1 e K 2 ) publicados en 1939. Varios laboratorios sintetizaron os compostos en 1939. [ 86 ]

Durante varias decadas o modelo de polo con deficiencia de vitamina K foi o unico metodo de cuantificar a vitamina K nos alimentos: faciase que os polos fosen deficientes en vitamina K e seguidamente eran alimentados con cantidades conecidas de alimentos que continan vitamina K. O grao en que se recuperaba a coagulacion sanguinea coa dieta recibida servia para cuantificar o seu contido en vitamina K. Tres grupos de medicos atoparon independentemente este metodo: Instituto Bioquimico da Universidade de Copenague (Dam e Johannes Glavind ), Departamento de Patoloxia da Universidade de Iowa ( Emory Warner , Kenneth Brinkhous , e Harry Pratt Smith ), e a Clinica Mayo ( Hugh Butt , Albert Snell , e Arnold Osterberg ). [ 87 ]

O primeiro informe publicado dun tratamento exitoso con vitamina K dunha hemorraxia potencialmente mortal nun paciente afectado de deficiencia de protrombina data de 1938 e estaba asinado por Smith, Warner, e Brinkhous. [ 88 ]

A funcion precisa da vitamina K non se descubriu ata 1974, cando tres laboratorios (Stenflo et al. , [ 89 ] Nelsestuen et al. , [ 90 ] e Magnusson et al. [ 91 ] ) illaron o factor de coagulacion protrombina (factor II) dependente da vitamina K de vacas que recibiron unha alta dose de warfarina, un antagoista da vitamina K. Demostrouse que mentres que as vacas tratadas con warfarina tinan unha forma de protrombina que contina 10 residuos do aminoacido glutamato (Glu) preto do extremo amino-terminal desta proteina, as vacas normais (non tratadas) continan 10 residuos infrecuentes que foron quimicamente identificados como gamma-carboxiglutamato, ou Gla. Os grupos carboxilo extra no Gla deixaban claro que a vitamina K xogaba un papel na reaccion de carboxilacion durante a cal o Glu se convertia en Gla.

Os mecanismos bioquimicos por medio dos cales a vitamina K converte o Glu en Gla foron dilucidados nos ultimos 30 anos.

Notas [ editar | editar a fonte ]

  1. 1,0 1,1 Higdon (February 2008). "Vitamin K" . Linus Pauling Institute, Oregon State University . Consultado o 01-11-2011 .  
  2. 2,0 2,1 Dam, H. (1935). "The Antihæmorrhagic Vitamin of the Chick.: Occurrence And Chemical Nature". Nature 135 (3417): 652?653. doi : 10.1038/135652b0 .  
  3. McGee, W (2007-02-01). "Vitamin K" . MedlinePlus . Consultado o 02-11-2011 .  
  4. Sell, DR; Monnier VM (1990). "End-stage renal disease and diabetes catalyze the formation of a pentose-derived crosslink from aging human collagen" . Journal of Clinical Investigation 85 (2): 380?384. PMC   296435 . PMID   2298912 . doi : 10.1172/JCI114449 .  
  5. Davidson, RT; Foley AL, Engelke JA, Suttie JW (1998). "Conversion of Dietary Phylloquinone to Tissue Menaquinone-4 in Rats is Not Dependent on Gut Bacteria1". Journal of Nutrition 128 (2): 220?223. PMID   9446847 .  
  6. Ronden, JE; Drittij-Reijnders M-J, Vermeer C, Thijssen HHW. (1998). "Intestinal flora is not an intermediate in the phylloquinone-menaquinone-4 conversion in the rat". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - General Subjects 1379 (1): 69?75. PMID   9468334 . doi : 10.1016/S0304-4165(97)00089-5 .  
  7. Thijssen, HHW; Drittij-Reijnders MJ (1994). "Vitamin K distribution in rat tissues: dietary phylloquinone is a source of tissue menaquinone-4". British Journal of Nutrition 72 (3): 415?425. PMID   7947656 . doi : 10.1079/BJN19940043 .  
  8. Will, BH; Usui Y, Suttie JW (1992). "Comparative Metabolism and Requirement of Vitamin K in Chicks and Rats" . Journal of Nutrition 122 (12): 2354?2360. PMID   1453219 .  
  9. Davidson, RT; Foley AL, Engelke JA, Suttie JW (1998). "Conversion of Dietary Phylloquinone to Tissue Menaquinone-4 in Rats is Not Dependent on Gut Bacteria". Journal of Nutrition 128 (2): 220?223. PMID   9446847 .  
  10. Ronden, JE; Drittij-Reijnders M-J, Vermeer C, Thijssen HHW (1998). "Intestinal flora is not an intermediate in the phylloquinone-menaquinone-4 conversion in the rat". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - General Subjects 1379 (1): 69?75. PMID   9468334 . doi : 10.1016/S0304-4165(97)00089-5 .  
  11. Vermeer, C; Braam L (2001). "Role of K vitamins in the regulation of tissue calcification". Journal of bone and mineral metabolism 19 (4): 201?206. PMID   11448011 . doi : 10.1007/s007740170021 .  
  12. Suttie, JW (1995). "The importance of menaquinones in human nutrition". Annual Review of Nutrition 15 : 399?417. PMID   8527227 . doi : 10.1146/annurev.nu.15.070195.002151 .  
  13. Weber, P (2001). "Vitamin K and bone health" . Nutrition 17 (10): 880?887. PMID   11684396 . doi : 10.1016/S0899-9007(01)00709-2 .  
  14. Furie B, Bouchard BA, Furie BC (15 March 1999). "Vitamin K-dependent biosynthesis of gamma-carboxyglutamic acid" . Blood 93 (6): 1798?808. PMID   10068650 . Arquivado dende o orixinal o 12 de febreiro de 2009 . Consultado o 01 de novembro de 2011 .  
  15. Mann KG (1999). "Biochemistry and physiology of blood coagulation" . Thromb. Haemost. 82 (2): 165?74. PMID   10605701 . Arquivado dende o orixinal o 02 de xaneiro de 2009 . Consultado o 01 de novembro de 2011 .  
  16. Price PA (1988). "Role of vitamin-K-dependent proteins in bone metabolism" . Annu. Rev. Nutr. 8 : 565?83. PMID   3060178 . doi : 10.1146/annurev.nu.08.070188.003025 .  
  17. Coutu DL, Wu JH, Monette A, Rivard GE, Blostein MD, Galipeau J (2008). "Periostin, a member of a novel family of vitamin K-dependent proteins, is expressed by mesenchymal stromal cells". J. Biol. Chem. 283 (26): 17991?18001. PMID   18450759 . doi : 10.1074/jbc.M708029200 .  
  18. Hafizi S, Dahlback B (2006). "Gas6 and protein S. Vitamin K-dependent ligands for the Axl receptor tyrosine kinase subfamily". FEBS J. 273 (23): 5231?44. PMID   17064312 . doi : 10.1111/j.1742-4658.2006.05529.x .  
  19. Kulman JD, Harris JE, Xie L, Davie EW (2007). "Proline-rich Gla protein 2 is a cell-surface vitamin K-dependent protein that binds to the transcriptional coactivator Yes-associated protein" . Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 104 (21): 8767?72. PMC   1885577 . PMID   17502622 . doi : 10.1073/pnas.0703195104 .  
  20. "Vitamin K" . Consultado o 2009-05-26 .  
  21. Conly, J; Stein K (1994). "Reduction of vitamin K2 concentrations in human liver associated with the use of broad spectrum antimicrobials". Clinical and investigative medicine. Medecine clinique et experimentale 17 (6): 531?539. PMID   7895417 .  
  22. Ferland G, Sadowski JA, O'Brien ME (1993). "Dietary induced subclinical vitamin K deficiency in normal human subjects" . J. Clin. Invest. 91 (4): 1761?8. PMC   288156 . PMID   8473516 . doi : 10.1172/JCI116386 .  
  23. Hodges SJ, Pilkington MJ, Shearer MJ, Bitensky L, Chayen J (1990). "Age-related changes in the circulating levels of congeners of vitamin K2, menaquinone-7 and menaquinone-8". Clin. Sci. 78 (1): 63?6. PMID   2153497 .  
  24. Groenen-van Dooren MM, Ronden JE, Soute BA, Vermeer C (1995). "Bioavailability of phylloquinone and menaquinones after oral and colorectal administration in vitamin K-deficient rats" . Biochem. Pharmacol. 50 (6): 797?801. PMID   7575640 . doi : 10.1016/0006-2952(95)00202-B .  
  25. Komai M, Shirakawa H (2007). "Vitamin K metabolism. Menaquinone-4 (MK-4) formation from ingested VK analogues and its potent relation to bone function". Clin Calcium (en Japanese) 17 (11): 1663?72. PMID   17982185 .  
  26. Geleijnse JM, Vermeer C, Grobbee DE; et al. (2004). "Dietary intake of menaquinone is associated with a reduced risk of coronary heart disease: the Rotterdam Study" . J. Nutr. 134 (11): 3100?5. PMID   15514282 .  
  27. Beulens JW, Bots ML, Atsma F; et al. (2009). "High dietary menaquinone intake is associated with reduced coronary calcification" . Atherosclerosis 203 (2): 489?93. PMID   18722618 . doi : 10.1016/j.atherosclerosis.2008.07.010 .  
  28. Nimptsch K, Rohrmann S, Kaaks R, Linseisen J (2010). "Dietary vitamin K intake in relation to cancer incidence and mortality: results from the Heidelberg cohort of the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC-Heidelberg)" . Am. J. Clin. Nutr. 91 (5): 1348?58. PMID   20335553 . doi : 10.3945/ajcn.2009.28691 .  
  29. 29,0 29,1 Ushiroyama, T; Ikeda A, Ueki M (2002). "Effect of continuous combined therapy with vitamin K2 and vitamin D3 on bone mineral density and coagulofibrinolysis function in postmenopausal women". Maturitas 41 (3): 211?221. PMID   11886767 . doi : 10.1016/S0378-5122(01)00275-4 .  
  30. Asakura, H; Myou S, Ontachi Y, Mizutani T, Kato M, Saito M, Morishita E, Yamazaki M, Nakao S (2001). "Vitamin K administration to elderly patients with osteoporosis induces no hemostatic activation, even in those with suspected vitamin K deficiency". Osteoporosis International 12 (12): 996?1000. PMID   11846334 . doi : 10.1007/s001980170007 .  
  31. Ronden, JE; Groenen-van Dooren MMCL, Hornstra G, Vermeer C (1997). "Modulation of arterial thrombosis tendency in rats by vitamin K and its side chains". Atherosclerosis 132 (1): 61?67. PMID   9247360 . doi : 10.1016/S0021-9150(97)00087-7 .  
  32. Ansell J, Hirsh J, Poller L, Bussey H, Jacobson A, Hylek E (2004). "The pharmacology and management of the vitamin K antagonists: the Seventh ACCP Conference on Antithrombotic and Thrombolytic Therapy" . Chest 126 (3 Suppl): 204S?233S. PMID   15383473 . doi : 10.1378/chest.126.3_suppl.204S . Arquivado dende o orixinal o 30 de decembro de 2008 . Consultado o 01 de novembro de 2011 .   ( summary Arquivado 11 de outubro de 2008 en Wayback Machine .)
  33. Crowther MA, Douketis JD, Schnurr T; et al. (2002). "Oral vitamin K lowers the international normalized ratio more rapidly than subcutaneous vitamin K in the treatment of warfarin-associated coagulopathy. A randomized, controlled trial" (PDF) . Ann. Intern. Med. 137 (4): 251?4. PMID   12186515 .  
  34. Nutrition Facts and Information for Parsley, raw
  35. "Nutrition facts, calories in food, labels, nutritional information and analysis ? NutritionData.com" . Arquivado dende o orixinal o 06 de xullo de 2010 . Consultado o 01 de novembro de 2011 .  
  36. "NutritionData.com" . Arquivado dende o orixinal o 17 de novembro de 2011 . Consultado o 01 de novembro de 2011 .  
  37. Elder SJ, Haytowitz DB, Howe J, Peterson JW, Booth SL (2006). "Vitamin k contents of meat, dairy, and fast food in the U.S. Diet". J. Agric. Food Chem. 54 (2): 463?7. PMID   16417305 . doi : 10.1021/jf052400h .  
  38. Tsukamoto Y, Ichise H, Kakuda H, Yamaguchi M (2000). "Intake of fermented soybean (natto) increases circulating vitamin K 2 (menaquinone-7) and gamma-carboxylated osteocalcin concentration in normal individuals" . J. Bone Miner. Metab. 18 (4): 216?22. PMID   10874601 . doi : 10.1007/s007740070023 .  
  39. 39,0 39,1 "On the Trail of the Elusive X-Factor: Vitamin K2 Revealed" .  
  40. Ikeda; Iki, M; Morita, A; Kajita, E; Kagamimori, S; Kagawa, Y; Yoneshima, H (2006). "Intake of fermented soybeans, natto, is associated with reduced bone loss in postmenopausal women: Japanese Population-Based Osteoporosis (JPOS) Study" . The Journal of nutrition 136 (5): 1323?8. PMID   16614424 .  
  41. Katsuyama; Ideguchi, S; Fukunaga, M; Saijoh, K; Sunami, S (2002). "Usual dietary intake of fermented soybeans (Natto) is associated with bone mineral density in premenopausal women". Journal of nutritional science and vitaminology 48 (3): 207?15. PMID   12350079 . doi : 10.3177/jnsv.48.207 .  
  42. Sano; Fujita, H; Morita, I; Uematsu, H; Murota, S (1999). "Vitamin K2 (menatetrenone) induces iNOS in bovine vascular smooth muscle cells: no relationship between nitric oxide production and gamma-carboxylation". Journal of nutritional science and vitaminology 45 (6): 711?23. PMID   10737225 . doi : 10.3177/jnsv.45.711 .  
  43. Geleijnse, Johanna M.; Vermeer, Cees; Grobbee, Diederick E.; Schurgers, Leon J.; Knapen, Marjo H. J.; van der Meer, Irene M.; Hofman, Albert; Witteman, Jacqueline C. M. (2004-11-01). "Dietary Intake of Menaquinone Is Associated with a Reduced Risk of Coronary Heart Disease: The Rotterdam Study" . The Journal of Nutrition (en ingles ) 134 (11): 3100?3105. ISSN   0022-3166 . doi : 10.1093/jn/134.11.3100 .  
  44. Oldenburg J, Bevans CG, Muller CR, Watzka M (2006). "Vitamin K epoxide reductase complex subunit 1 (VKORC1): the key protein of the vitamin K cycle". Antioxid. Redox Signal. 8 (3?4): 347?53. PMID   16677080 . doi : 10.1089/ars.2006.8.347 .  
  45. Suttie JW (1985). "Vitamin K-dependent carboxylase" . Annu. Rev. Biochem. 54 : 459?77. PMID   3896125 . doi : 10.1146/annurev.bi.54.070185.002331 .  
  46. Presnell SR, Stafford DW (2002). "The vitamin K-dependent carboxylase". Thromb. Haemost. 87 (6): 937?46. PMID   12083499 .  
  47. Stafford DW (2005). "The vitamin K cycle". J. Thromb. Haemost. 3 (8): 1873?8. PMID   16102054 . doi : 10.1111/j.1538-7836.2005.01419.x .  
  48. Whitlon DS, Sadowski JA, Suttie JW (1978). "Mechanism of coumarin action: significance of vitamin K epoxide reductase inhibition". Biochemistry 17 (8): 1371?7. PMID   646989 . doi : 10.1021/bi00601a003 .  
  49. Terlau H, Olivera BM (2004). "Conus venoms: a rich source of novel ion channel-targeted peptides" . Physiol. Rev. 84 (1): 41?68. PMID   14715910 . doi : 10.1152/physrev.00020.2003 .  
  50. Buczek O, Bulaj G, Olivera BM (2005). "Conotoxins and the posttranslational modification of secreted gene products" . Cell. Mol. Life Sci. 62 (24): 3067?79. PMID   16314929 . doi : 10.1007/s00018-005-5283-0 .  
  51. Bentley R, Meganathan R (1982). "Biosynthesis of vitamin K (menaquinone) in bacteria" . Microbiol. Rev. 46 (3): 241?80. PMC   281544 . PMID   6127606 .  
  52. Haddock BA, Jones CW (1977). "Bacterial respiration" . Bacteriol Rev 41 (1): 47?99. PMC   413996 . PMID   140652 .  
  53. Gerald JA, Katie JW, Asiri R W; et al. (2009). "Vitamin K promotes mineralization, osteoblast?to?osteocyte transition, and an anticatabolic phenotype by γ?carboxylation?dependent and independent mechanisms". Am J Physiol Cell Physiol 297 (6): C1358?C1367. PMID   19675304 . doi : 10.1152/ajpcell.00216.2009 .  
  54. Drenckhahn, D. & Kugler, P (2003), "Knochengewebe". In Benninhoff & D. Drenhahn, Anatomie Band 1:147. Munich, Germany: Urban & Fisher
  55. 55,0 55,1 Dr. Susan E. Brown, PhD. "Key vitamins for bone health ? vitamins K1 and K2" . womentowomen.com . Consultado o 11 August 2010 .  
  56. Lian J, Stewart C, Puchacz E, Mackowiak S, Shalhoub V, Collart D, Zambetti G & Stein G (1989). "Structure of the rat osteocalcin gene and regulation of vitamin D-dependent expression" . Proc Natl Acad Sci 86 (4): 1143?1147. PMC   286642 . PMID   2784002 . doi : 10.1073/pnas.86.4.1143 .  
  57. 57,0 57,1 Kanai, T (1997). "Serum vitamin K level and bone mineral density in post-menopausal women" . International Journal of Gynecology & Obstetrics 56 : 25. doi : 10.1016/S0020-7292(96)02790-7 .  
  58. Booth SL, Tucker K, Chen H; et al. (2000). "Dietary vitamin K intakes are associated with hip fracture but not with bone mineral density in elderly men and women" . Am J Clin Nutr 71 (5): 1201?1208. PMID   10799384 .  
  59. Cheung, AM; Weber, P; Willett, WC; Rockett, H; Booth, SL; Colditz, GA; Hu, H; Vieth, R; Thompson, L (2008). Torgerson, David, ed. "Vitamin K Supplementation in Postmenopausal Women with Osteopenia (ECKO Trial): A Randomized Controlled Trial" . PLoS Med. 5 (10): e196. PMC   2566998 . PMID   18922041 . doi : 10.1371/journal.pmed.0050196 .  
  60. Feskanich, Diane; Weber, P; Willett, W; Rockett, H; Booth, S; Colditz, G (1999). "Vitamin K intake and hip fractures in women: a prospective study" . American Journal of Clinical Nutrition 69 (1): 74?9. PMID   9925126 .  
  61. Yamaguchi M (2006). "Regulatory mechanism of food factors in bone metabolism and prevention of osteoporosis" . Yakugaku Zasshi 126 (11): 1117?37. PMID   17077614 .  
  62. Tsukamoto Y (2004). "Studies on action of menaquinone-7 in regulation of bone metabolism and its preventive role of osteoporosis" . BioFactors 22 (1-4): 5?19. PMID   15630245 . doi : 10.1002/biof.5520220102 .  
  63. Sato, Y; Kanoko T, Satoh K, Iwamoto J (2005). "Menatetrenone and vitamin D2 with calcium supplements prevent nonvertebral fracture in elderly women with Alzheimer's disease". Bone 36 (1): 61?8. PMID   15664003 . doi : 10.1016/j.bone.2004.09.018 .  
  64. 64,0 64,1 Iwamoto, I; Kosha S, Noguchi S-i (1999). "A longitudinal study of the effect of vitamin K2 on bone mineral density in postmenopausal women a comparative study with vitamin D3 and estrogen-progestin therapy". Maturitas 31 (2): 161?164. PMID   10227010 . doi : 10.1016/S0378-5122(98)00114-5 .  
  65. Inoue, T; Sugiyama T, Matsubara T, Kawai S, Furukawa S (2001). "Inverse correlation between the changes of lumbar bone mineral density and serum undercarboxylated osteocalcin after vitamin K2 (menatetrenone) treatment in children treated with glucocorticoid and alfacalcidol". Endocrine Journal 48 (1): 11?18. PMID   11403096 . doi : 10.1507/endocrj.48.11 .  
  66. Sasaki, N, Kusano E, Takahashi H, Ando Y, Yano K, Tsuda E, Asano Y; Kusano E, Takahashi H, Ando Y, Yano K, Tsuda E, Asano Y (2005). "Vitamin K2 inhibits glucocorticoid-induced bone loss partly by preventing the reduction of osteoprotegerin (OPG)". Journal of bone and mineral metabolism 23 (1): 41?47. PMID   15616893 . doi : 10.1007/s00774-004-0539-6 .  
  67. Yonemura, K; Fukasawa H, Fujigaki Y, Hishida A. (2004). "Protective effect of vitamins K2 and D3 on prednisolone-induced loss of bone mineral density in the lumbar spine". American Journal of Kidney Diseases : the Official Journal of the National Kidney Foundation 43 (1): 53?60. PMID   14712427 .  
  68. Yonemura, K; Kimura M, Miyaji T, Hishida A (2000). "Short-term effect of vitamin K administration on prednisolone-induced loss of bone mineral density in patients with chronic glomerulonephritis". Calcified Tissue International 66 (2): 123?128. PMID   10652960 . doi : 10.1007/PL00005832 .  
  69. Iketani, T; Kiriike N, B. Stein M (2003). "Effect of menatetrenone (vitamin K2) treatment on bone loss in patients with anorexia nervosa". Psychiatry Research 117 (3): 259?269. PMID   12686368 . doi : 10.1016/S0165-1781(03)00024-6 .  
  70. Shiomi, S; Nishiguchi S, Kubo S (2002). "Vitamin K2 (menatetrenone) for bone loss in patients with cirrhosis of the liver". The American Journal of Gastroenterology 97 (4): 978?981. PMID   12003435 . doi : 10.1111/j.1572-0241.2002.05618.x .  
  71. Cockayne, S; Adamson J, Lanham-New S, Shearer MJ, Gilbody S, Torgerson DJ (2006). "Vitamin K and the Prevention of Fractures: Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials". Archives of Internal Medicine 166 (12): 1256?1261. PMID   16801507 . doi : 10.1001/archinte.166.12.1256 .  
  72. Iwamoto, J; Takeda T, Ichimura S (2000). "Effect of combined administration of vitamin D3 and vitamin K2 on bone mineral density of the lumbar spine in postmenopausal women with osteoporosis". Journal of Orthopaedic Science 5 (6): 546?551. PMID   11180916 . doi : 10.1007/s007760070003 .  
  73. Purwosunu, Y; Muharram, Rachman IA, Reksoprodjo S, Sekizawa A (2006). "Vitamin K2 treatment for postmenopausal osteoporosis in Indonesia". The journal of obstetrics and gynaecology research 32 (2): 230?234. PMID   16594930 . doi : 10.1111/j.1447-0756.2006.00386.x .  
  74. Shiraki, M; Shiraki Y, Aoki C, Miura M (2000). "Vitamin K2 (Menatetrenone) Effectively Prevents Fractures and Sustains Lumbar Bone Mineral Density in Osteoporosis". Journal of Bone and Mineral Research 15 (3): 515?522. PMID   10750566 . doi : 10.1359/jbmr.2000.15.3.515 .  
  75. Sato, Y; Honda Y, Kuno H, Oizumi K (1998). "Menatetrenone ameliorates osteopenia in disuse-affected limbs of vitamin D- and K-deficient stroke patients". Bone 23 (3): 291?296. PMID   9737352 . doi : 10.1016/S8756-3282(98)00108-2 .  
  76. Sato, Y; Kanoko T, Satoh K, Iwamoto J (2005). "Menatetrenone and vitamin D2 with calcium supplements prevent nonvertebral fracture in elderly women with Alzheimer's disease". Bone 36 (1): 61?68. PMID   15664003 . doi : 10.1016/j.bone.2004.09.018 .  
  77. Sato, Y; Honda Y, Kaji M (2002). "Amelioration of osteoporosis by menatetrenone in elderly female Parkinson's disease patients with vitamin D deficiency". Bone 31 (1): 114?118. PMID   12110423 . doi : 10.1016/S8756-3282(02)00783-4 .  
  78. Nishiguchi, S; Shimoi S, Kurooka H (2001). "Randomized pilot trial of vitamin K2 for bone loss in patients with primary biliary cirrhosis". Journal of Hepatology 35 (4): 543?545. PMID   11682046 . doi : 10.1016/S0168-8278(01)00133-7 .  
  79. Somekawa, Y; Chigughi M, Harada M, Ishibashi T (1999). "Use of vitamin K2 (menatetrenone) and 1,25-dihydroxyvitamin D3 in the prevention of bone loss induced by leuprolide". The Journal of clinical endocrinology and metabolism 84 (8): 2700?2704. PMID   10443663 . doi : 10.1210/jc.84.8.2700 .  
  80. Allison (2001). "The possible role of vitamin K deficiency in the pathogenesis of Alzheimer's disease and in augmenting brain damage associated with cardiovascular disease". Medical hypotheses 57 (2): 151?5. PMID   11461163 . doi : 10.1054/mehy.2001.1307 .  
  81. " Vitamin K Found to Protect Against Liver Cancer "
  82. Saxena SP, Israels ED, Israels LG (2001). "Novel vitamin K-dependent pathways regulating cell survival". Apoptosis 6 (1?2): 57?68. PMID   11321042 . doi : 10.1023/A:1009624111275 .  
  83. Nimptsch K, Rohrmann S, Linseisen J (2008). "Dietary intake of vitamin K and risk of prostate cancer in the Heidelberg cohort of the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition. (EPIC-Heidelberg)" . Am. J. Clin. Nutr. 87 (4): 985?92. PMID   18400723 .  
  84. Spronk, HMH; Soute BAM, Schurgers LJ, Thijssen HHW, De Mey JGR, Vermeer C (2003). "Tissue-Specific Utilization of Menaquinone-4 Results in the Prevention of Arterial Calcification in Warfarin-Treated Rats". Journal of vascular research 40 (6): 531?537. PMID   14654717 . doi : 10.1159/000075344 .  
  85. MacCorquodale, D. W.; Binkley, S. B.; Thayer, S. A.; Doisy, E. A. (1939). "On the constitution of Vitamin K1". Journal of the American Chemical Society 61 (7): 1928?1929. doi : 10.1021/ja01876a510 .  
  86. Fieser, L. F. (1939). "Synthesis of Vitamin K1". Journal of the American Chemical Society 61 (12): 3467?3475. doi : 10.1021/ja01267a072 .  
  87. Dam, Henrik (December 12, 1946). The discovery of vitamin K, its biological functions and therapeutical application. Arquivado 11 de decembro de 2011 en Wayback Machine . Nobel Prize lecture
  88. Warner, E. D.; Brinkhous, K. M.; Smith, H. P. (1938). "Proceedings of the Society of Experimental Biology and Medicine" 37 : 628.  
  89. Stenflo J, Fernlund P, Egan W, Roepstorff P (1974). "Vitamin K Dependent Modifications of Glutamic Acid Residues in Prothrombin" . Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 71 (7): 2730?3. PMC   388542 . PMID   4528109 . doi : 10.1073/pnas.71.7.2730 .  
  90. Nelsestuen GL, Zytkovicz TH, Howard JB (1974). "The mode of action of vitamin K. Identification of gamma-carboxyglutamic acid as a component of prothrombin" . J. Biol. Chem. 249 (19): 6347?50. PMID   4214105 . Arquivado dende o orixinal o 19 de setembro de 2019 . Consultado o 01 de novembro de 2011 .  
  91. Magnusson S, Sottrup-Jensen L, Petersen TE, Morris HR, Dell A (1974). "Primary structure of the vitamin K-dependent part of prothrombin". FEBS Lett. 44 (2): 189?93. PMID   4472513 . doi : 10.1016/0014-5793(74)80723-4 .  

Vexase tamen [ editar | editar a fonte ]

Ligazons externas [ editar | editar a fonte ]