Platon
A
teleoloxia
e un concepto filosofico que establece que a
finalidade
existe na natureza. Isto significa que, a semellanza das finalidades encontradas nas accions humanas, a natureza tende esencialmente cara fins concretos.
A teleoloxia foi investigada por
Platon
e
Aristoteles
, por
Anselmo de Canterbury
durante o seculo XI, por
Inmanuel Kant
no seculo XVIII, como un principio regulador no seu libro "Critica do xuizo", e por
Jung
. Tamen foi fundamental para a especulacion filosofica de
Hegel
.
Algo e teleoloxico cando ten un motivo ou causa final. En xeral podese dicir que hai dous tipos de finalidade: intrinseca e extrinseca.
- Unha cousa ou accion ten unha finalidade intrinseca cando e por causa de algo externo. Dalgunha maneira, as persoas mostran este tipo de finalidade cando procuran a felicidade dun neno. Se o externo non existise, a accion non mostraria finalidade.
- Algo ten unha finalidade extrinseca cando non se produce por ningunha outra cousa que o propio motivo. Por exemplo, intentamos ser felices polo simple motivo de ser felices, e non por outra cousa.
Desde
Novum Organum
, de
Francis Bacon
, as explicacions teleoloxicas na ciencia tenden a ser deliberadamente eludidas por que se son verdadeiras ou non e discutible mais ala da percepcion humana e o noso entendemento para xulgar. Algunhas disciplinas, en especial dentro da bioloxia evolutiva, son ainda propensas a usar palabras que semellan teleoloxicas cando describen tendencias naturais que van deica unhas *inudables condicions finais. Non obstante, eses argumentos podense traducir case sempre a formas non teleoloxicas.
A palabra procede do grego τ?λο?, telos (fin, proposito) e -λογ?α (rama da aprendizaxe). O termo foi acunado en
1728
polo filosofo xermano
Christian Wolff
no seu traballo
Philosofia rationalis sive logica
.
No
Fedon
,
Platon
argumenta que as explicacions verdadeiras para algun fenomeno fisico tenen que ser teleoloxicas. Asi mesmo, lamenta as equivocacions para distinguir entre algo necesario e algo que e suficiente, que el identifica respectivamente como causas materiais e finais.
Imaxina non poder distinguir entre unha causa real doutra que non actua como tal. Isto e o que a maioria parece facer, como se medrasen na escuridade. Eles chaman a esta unha causa, co que lle dan un nome que non lle corresponde. Isto e polo que alguns consideran que a Terra esta rodeada por un remuino e a suponen fixa no centro do mundo e outros din que o aire a soporta; pero non buscan investigar o por que de este feito nin cren que hai unha forza divina involucrada, como un forte e mais inmortal Atlas que sosten todo, o cal, que e o unico capaz de ligalo e abrazalo todo, teneno como unha vana idea. Platon,
Fedon
Platon razoa aqui que os materiais que componen un corpo estan necesariamente condicionados para realizar os seus movementos ou accions dunha maneira segura, pero que eses materiais non poden estar suficientemente condicionados para actuar como actuan. Por exemplo, se Socrates esta sentado nunha prision de Atenas, a elasticidade dos seus tendons e o que lle permite sentar. Dese modo, a descricion fisica dos seus tendons pode ser definida como "condicions necesarias ou motivos auxiliares da sua accion de sentarse." No entanto, estas so son condicions necesarias de que Socrates se sente. Para dar unha descricion fisica do corpo de Socrates dicimos que esta sentado, pero isto non nos da unha idea de por que esta sentado no lugar inicial. Para dicir por que el estaba sentado temos que explicar o proveitoso desta accion en relacion o que provoca (todas as consecuencias. Por iso, dar unha explicacion sobre o que e algo e igual ca decidir sobre o que e bo. A sua bondade e o motivo actual, e a sua resolucion, proposito ou razon para iso.
De maneira similar,
Aristoteles
argumenta que
Democrito de Abdera
estaba equivocado intentando reducir todas as cousas ao soamente necesario, porque facendo iso descoidaba a finalidade, co cal xeraba estas necesarias condicions:
Democrito, secasi, descoidando a finalidade, reducia todas as operacions da natureza ao necesario. Actualmente, son necesarias, e verdade, mais sono por unha finalidade, un motivo ou o que sexa mellor en cada caso. Por eso nada evita que se formen os dentes e logo se perdan. Aristoteles,
Xeracion dos animais
Na
Fisica
, Aristoteles rebate a suposicion de Platon de que o Universo foi creado por un intelixente desenador usando formas eternas como modelo. Para Aristoteles, os fin naturais son producidos pola natureza (principios de cambio interno para os seres vivos) e, polo tanto, non son deliberados.
E un absurdo supor que os fins estan presentes na natureza porque non poidamos ver un axente deliberado nela. Aristoteles,
Fisica
Estes argumentos de Platon e Aristoteles son contrarios aos presentados primeiro por Democrito e logo por
Lucrecio
, ambos respaldados polo que agora a miudo chamamos naturalismo metafisico ou accidentalismo.
Nada no corpo esta feito para que nos o usemos. O que acontece e que existir e o motivo do seu uso. Lucrecio,
De rerum natura
Teleoloxia moderna e contemporanea
[
editar
|
editar a fonte
]
Historicamente, a teleoloxia foi identificada coa tradicion filosofica do Aristotelismo. O racional da teleoloxia foi investigado por
Immanuel Kant
na
Critica do xuizo
e, logo, foi fundamental na teoria especulativa de
Hegel
e en varias das suas escolas, enunciando a historia das nosas especies como unha variante do dito por
Darwin
, asi como o materialismo dialectico de
Karl Marx
e
Friedrich Engels
o cal agora recibe o nome de filosofia analitica. O punto de partida non e unha loxica demasiado formal nin un feito cientifico pero serve para "identificar" (Na terminoloxia de Hegel: o obxectivo do espirito).
A conciencia humana, no proceso para conseguir autonomia e liberdade, non ten alternativa, pero trata cunha realidade obvia: as identidades colectivas (tales como a multitude de puntos de vista no mundo e as identidades eticas, culturais e nacionais) que divide a raza humana e pon (e sempre os puxo) a diferentes grupos en conflito. Hegel pensaba que todo este mutuo antagonismo, con diferentes maneiras de ver o mundo e a vida ao longo da historia foron conducidas cunha finalidade. A contradicion obxectiva entre suxeito e obxecto ao final nega unha forma de vida que deixe o conflito violento atras. Esta nocion teleoloxica do proceso historico como un conxunto esta presente nunha variedade de autores do seculo XX, a pesar de que a sua importancia diminuiu drasticamente tras a II guerra mundial.
En contraste, a teleoloxia e as grandes narrativas son evitadas na actitude contemporanea e a teleoloxia e vista como reducida, excluida e nociva.
En contra disto,
Alasdair MacIntyre
argumentou que o entendemento narrativo de cada quen, a sua capacidade de razoamento, a dependencia e as practicas e tradicions sociais nas que se participa, tenden todas cara a un fin liberador. As practicas sociais propias son entendidas como orientacions teleoloxicas cara beneficios propios. Por exemplo: practicas filosoficas e enquisas cientificas son teleoloxicas para un correcto entendemento dos seus obxectivos.
After Virtue
de MacIntyre rexeita a teleoloxia naturalista da bioloxia metafisica de Aristoteles. Este autor moveuse cautelosamente da ideoloxia deste libro dunha teleoloxia socioloxica cara a unha exploracion no que segue sendo valido nunha teleoloxia naturalista mais tradicional.
A teleoloxia forma parte do estudo da etica.
Os empresarios, normalmente, pensan en termos de accion utiles como, por exemplo, a administracion de obxectivos. Unha analise teleoloxica da etica profesional conducenos a consideracion do rango de todas as persoas con interese nas decisions dunha empresa, incluindo a administracion, persoal, compradores, accionistas, pais, habitantes e medio ambiente.
A teleoloxia dispon uns fundamentos morais para a etica na medicina. Os doutores estan xeralmente preocupados polas secuelas e por dar medicamentos paradigmaticos.
O amplo espectro da etica consecuencialista, do cal o utilitarismo e un bo exemplo, centrase no resultado final ou consecuencia (segundo o filosofo utilitarista
John Stuart Mill
: "O mellor para o maior numero"), tamen chamado Principio de Utilidade. Este principio e teleoloxico, pero cun amplo significado, que e entendido noutro aspecto da filosofia. Segundo a nocion clasica, a teleoloxia e inherente na natureza, mentres que para o consecuencialismo, a teleoloxia e imposta polos humanos na mesma. As teorias consecuencialistas xustifican de maneira innata o que moita xente chama actos viles. Por exemplo, unha teoria consecuencialista di que seria aceptable matar a unha persoa se con iso salvas a duas ou mais. Estas teorias poden ser resumidas como "o fin xustifica os medios".
O consecuencialismo mantense en contraste coas nocions mais clasicas da etica deontoloxica, tales como a etica da virtude de Aristoteles e o Imperativo Categorico de Inmanuel Kant. Na etica deontoloxica, sacar o mellor e o peor dos actos do individuo xustifica os malos actos. Para conseguir un final pleno, a etica deontoloxica posue unha etica maior co consecuencialismo.
Mill tamen se basea na etica deontoloxica para guiar o comportamento practico, sempre e cando estea xustificado co Principio de Utilidade.
Na ciencia moderna as explicacions que utilizan a teleoloxia son evitadas, xa sexa porque son innecesarias ou porque se son verdadeiras ou falsas e relativo segundo a habilidade de percepcion humana e o seu entendemento para xulgar. Emporiso, o uso da teleoloxia, en particular na bioloxia evolutiva e ainda discutible.
Aparentemente a teleoloxia e recorrente na bioloxia evolutiva, ante a consternacion dalguns autores.
As afirmacions que din que a natureza posue metas, por exemplo, cando se di dunha especie que fai algo para sobrevivir, utilizan a teleoloxia e, polo tanto, non son validas. Normalmente e posible reescribir algunhas oracions para asi eliminar a aparente teleoloxia. De feito, alguns cursos de bioloxia tenen incorporados exercicios requirindo aos estudantes que escriban de novo algunhas frases para que non se lean de maneira teleoloxica. Asi e todo, os filosofos ainda escriben frecuentemente de maneira que se poida palpar a teleoloxia cando realmente non existe ningunha intencion. Estas cuestions foron discutidas recentemente por
Jonh Reiss
. Argumentaba que a bioloxia evolutiva podia ser limpada da teleoloxia rexeitando a analoxia da seleccion natural como un reloxeiro. Outros argumentos en contra desta analoxia son tamen promovidos por escritores como
Richard Dawkins
.
Alguns autores, como James G. Lennox, dixeron que Darwin fora teleoloxista, mentres que outros como Michael Ghiselin describian as suas declaracions como mitos fomentados pola mala interpretacion dos seus discursos e a mestura entre usar metaforas teleoloxicas e ser teleoloxico.
O filosofo da bioloxia Francisco J. Ayala argumentou que todas as afirmacions sobre iso podian ser trivialmente trasladadas a afirmacions teleoloxicas e viceversa, pero que as teleoloxicas eran mais explicativas e non se podian desfacer. Karen Neander afirmou que o concepto moderno de funcion bioloxica depende da seleccion. Asi, por exemplo, non e posible dicir que algo simplemente palpita na existencia sen un proceso de seleccion das suas funcions. Nos decidimos se un membro ten unha funcion de analise do proceso de seleccion que o guiou. Por conseguinte, falar de funcions ten que ser posterior a seleccion natural e a funcion non pode ser definida da maneira manifestada por Reiss e Darkins. Ernst Mayr dixo que a adaptacion e un resultado posterior mellor ca un afan inicial. Varios comentadores viron as frases teleoloxicas utilizadas na moderna bioloxia evolutiva como un tipo de taquigrafia. Por exemplo, S. H. P. Madrell escribiu que "a apropiada pero embarazosa maneira de describir un cambio na evolucion e substituilo por pequenas afirmacions teleoloxicas" pero que isto non deberia implicar que a evolucion non proven de nada mais que de mutacions presentadas por cambios, que xorden para conservar a seleccion natural."
Julian Bigelow, Arturo Rosenblueth e Norbert Wiener conciviron os mecanismos realimentadores como prestacions dunha teleoloxia para as maquinas. Wiener, un matematico, acunou o termo cibernetico para designar o estudo de "maquinas teleoloxicas". A cibernetica e o estudo da comunicacion e o control dos reguladores da realimentacion nos seres vivos e nas maquinas e a sua combinacion. Na clasificacion cibernetica presentada en
Comportamento, proposito e teleoloxia
, a teleoloxia da realimentacion e controlada de cara a un proposito. Este sistema de clasificacion foi criticado e a necesidade dunha conservacion externa da conduta foi instaurada para validar as condutas e a obtencion dos logros. O proposito da observacion dos sistemas e respectivamente distinguida pola autonomia subxectiva destes e un control obxectivo.
Recentemente, a teleoloxia end-driven foi contrastada coa aparente teleoloxia, teleonomia ou process-drive.