Roberto Novoa Santos
, nado na
Coruna
o
6 de xullo
de
1885
e finado en
Santiago de Compostela
o
9 de decembro
de
1933
, foi un
medico
galego
. Salientou, con colegas como Juan Madinabeitia, Teofilo Hernando,
Gregorio Maranon
, Carlos Jimenez Diaz, na modernizacion do ensino e a practica da medicina en Espana nas primeiras decadas do
seculo XX
.
Ingresou na
Universidade de Santiago de Compostela
en setembro de
1900
, onde cursou brillantemente a licenciatura en Medicina, que obtivo en xuno de
1907
. Finalizada a carreira foi axudante do profesor
Ramon Varela de la Iglesia
na catedra de Fisioloxia. Posteriormente deixou a institucion, instalando a consulta privada en
Ferrol
e, despois, na sua cidade natal, A Coruna. En 1911 reintegrouse na Facultade de Medicina da Universidade de Santiago como interino de
Patoloxia
xeral, gana a praza de auxiliar ese ano e oposita e acada a catedra ao ano seguinte. Acode, cunha bolsa da Xunta para Ampliacion de Estudos a completar a sua formacion en diversos laboratorios europeos, salientando a estancia na Clinica Medica da Universidade de
Estrasburgo
, na que traballou con
Karel Frederik Wenckebach
e
Leon Blum
. Roberto Novoa tina un perfil singular entre o profesorado da Universidade e as suas ideas non eran ben acollidas polos sectores conservadores.
Anarquista
na mocidade, sufriu un forte ataque do clero compostelan a raiz do discurso que pronunciou na inauguracion do curso academico 1920-1921,
El problema del Mundo Interior
. En
1928
ganou as oposicions a catedra de Patoloxia na Universidade de Madrid, un traslado no que tivo moito que ver o malestar con que se atopaba na Facultade de Medicina compostela. Tivo sona de ser un excelente docente, os alumnos destacan a sua atencion a formacion clinica. Foi creador dun equipo de investigacion. Desde a catedra madrilena atraeria unha gran cantidade de estudantado galego para rematar a sua formacion.
Nas Facultades de Medicina de Espana, na segunda parte do
seculo XIX
, a posicion maioritaria era a favorable ao denominado eclecticismo medico, que baixo a aparencia de ecuanimidade, era un atranco as innovacions. Esa situacion tamen se plasmaba no ambito da Patoloxia xeral.
Nese contexto, Novoa vai ser un elemento clave na renovacion da Patoloxia xeral en Galicia e en Espana, pois o seu Manual de patoloxia xeral permitiu que chegase as aulas universitarias o pensamento fisiopatoloxico ao mais alto nivel cientifico da epoca. A primeira edicion apareceu en tres tomos, entre 1916 e 1919. A obra, que tivo un notable impacto, alcanzou seis edicions, a ultima, en 1934, editada con posterioridade a morte do seu autor.
Novoa utilizou unha linguaxe accesible e ofreceu unha brillante sintese. Partia de considerar, en sintonia co enfoque fisiopatoloxico, o organismo como un conxunto no que as actividades fisioloxicas oscilan dentro de limites bastante amplos grazas a capacidade de adaptacion. A enfermidade era entendida como un proceso que expresa a falta de adaptacion; concepcion que superaba a vision lesional, afirmando que a localizacion de sintomas non sempre garda relacion co asento da enfermidade. A continuacion estudaba os sistemas e aparatos no seu funcionalismo alterado, nunha vision global que inclue, como novidade en Espana, os procesos psicopatoloxicos e a difusion da obra de
Sigmund Freud
.
Novoa despregou unha intensa actividade. Publicou preto de trescentos traballos, manifestando un especial interese pola difusion dos conecementos medicos, o que concretaba na publicacion de numerosos
artigos
divulgativos e conferencias. Participou en obras relevantes, como a
Medicina interna
de Hernando & Maranon, 1916-1920. Ademais, foi membro do equipo de direccion da revista
Archivos de Endocrinologia y Nutricion
, fundada por Maranon, en compania de Houssay e Augusto Pi e Suner. Dirixiu
Galicia medica
e participou en varias
revistas
de divulgacion cientifica e na potenciacion de foros medicos.
As suas principais contribucions, segundo
Garcia Sabell
, son as seguintes:
- A sua clasificacion das enfermidades do
figado
, dunha claridade meridiana, na que brilla o talento sistematizador do clinico galego.
- O seu concepto da
diabetes
muscular.
- O estudo e valoracion dos reflexos tonico-postulares.
- A descricion dun cadro clinico especial, a <acroeritosis parestesica>, que mereceu a atencion e consideracion dos grandes neurologos da epoca.
- O estudo das influencias sicoxeneticas ou, como a el lle gustaba dicir, sicoxenicas, sobre a actividade do sistema neurovexetativo, sobre o metabolismo e sobre as funcions viscerais.
- A posibilidade de diagnosticar a
hidatidose
pola reaccion mediante o antixeno hidatidico
[
1
]
Un dos seus temas preferidos de investigacion foi a diabetes. Na memoria dedicada a estudar esa cuestion
[
2
]
detallanse os logros alcanzados, entre os que figuran o papel de precursor do actual tratamento da diabetes con incretinas e o descubrimento da funcion hipoglucemiante da secretina.
A historia do antifeminismo e longa e esta enchida de testemunos procedentes de diferentes ideoloxias. Os libros misoxinos do medico e psiquiatra aleman
Paul Julius Moebius
,
A inferioridade mental da muller
e do filosofo austriaco
Otto Weininger
,
Sexo e caracter
, resultaron moi populares en medios progresistas, de feito, as dificultades para unha critica as teorias da inferioridade feminina nese ambito ideoloxico foron enormes
[
3
]
. Entre medicos positivistas xurdiu un antifeminismo "con base cientifica". Nese grupo debemos situar as intervencions de Novoa. As suas duas principais publicacions sobre o tema son:
La Indigencia espiritual del sexo feminino. Las pruebas anatomicas, fisiologicas y psicologicas de la pobreza mental de la mujer. Su explicacion biologica
(1908) e
La mujer, nuestro sexto sentido y otros esbozos
(1929). En ambas as duas pretende xustificar con razons bioloxicas a inferioridade da muller e o seu papel subordinado ao home. Outros colegas de Novoa participaron no debate e, en xeral, coa excepcion de
Santiago Ramon y Cajal
, coincidiron no basico coas suas formulacions. Asi aconteceu con
Jose Gomez Ocana
e
Gregorio Maranon y Posadillo
. Novoa sintoniza con ese machismo dominante entre importantes sectores da intelectualidade e comunidade cientifica espanola. Non obstante, no terreo practico apoiou mulleres no seu ambito e equipo, promovendoas nas suas carreiras profesionais, como aconteceu no caso paradigmatico das irmas
Elisa
e
Jimena Fernandez de la Vega
. Por outra parte, Novoa afrontou este e outros temas complexos dende a autenticidade e a coherencia. Estaba convencido de que a ciencia xustificaba unha diferenza radical entre os sexos, do mesmo modo que noutras areas defendeu con vehemencia posicions heterodoxas.
O activo e polifacetico Novoa prestou a sua atencion a moi variadas cuestions, mostrando unha especial preocupacion pola relacion entre a
alma
e o corpo e a
morte
. Sobre o primeiro asunto destaca o seu discurso academico,
El Problema del Mundo Interior
(1920) e a publicacion
Physis y Psyquis
(1922). Tratou a segunda cuestion en
El instinto de la muerte
(1927) e
La Inmortalidad y los origenes del sexo
(1931). A sua obra relacionada coa psicoloxia foi estudada por Fernandez Teijeiro, 1997, quen afirma que "Sin pretender ser un psicologo, ni desarrollar una teoria psicologica, el analisis y sintesis de su obra nos ha permitido encontrar algunas interesantes aportaciones a la psicologia y ciencias afines, desde la neurologia, la antropologia, la sexualidad y la propia psicologia cientifica, que en su epoca se encontraba en un prometedor desarrollo en nuestro pais".
[
4
]
Ainda que Novoa afirmaba que as suas formulacions nestas cuestions non sairian do ambito cientifico, "es un patologo profesional quien escribe, y huelga advertir que va a intentar divisar el turbio panorama desde su atalaya biologica"
[
5
]
, o certo e que incorria en numerosas especulacions.
Na sua xuventude universitaria identificouse coa ideoloxia anarquista e publicou numerosos artigos en revistas desa tendencia, asinando como Pedro Novoakow ou como Max.
[
6
]
No terreo da politica institucional, en
1924
foi nomeado
deputado
polo distrito de Santiago-Padron na
Deputacion provincial de Coruna
. Dende ese posto realizou a proposta de integrar o Hospital provincial na Facultade de Medicina da Universidade galega, cuestion que provocou un debate social.
Na
II Republica
seria deputado representando a
Federacion Republicana Gallega
. Nas
Cortes
defendeu unha republica integral, unitaria, que ao mesmo tempo reconecese as autonomias e interveu en contra da concesion do
dereito
ao voto as mulleres.
- La Indigencia espiritual del sexo femenino. Las pruebas anatomicas, fisiologicas y psicologicas de la pobreza mental de la mujer. Su explicacion biologica
. Valencia, 1908.
- Alcance y sistematizacion de las cromorreacciones de losalbuminoides
. Santiago, 1911.
- Manual de Patologia General
. Santiago de Compostela, 3 tomos, 1916-1919
- El problema del Mundo Interior
. Santiago, 1920.
- Sistema linfatico y sistema nervioso vegetativo
. Santiago, 1919.
- Tratamiento de la diabetes mellitus
. Madrid, 1920.
- Physis y Psyquis
. Santiago de Compostela, 1922.
- Estudios sobre la asimetria funcional del sistema nervioso
. Santiago de Compostela, 1926.
- El Instinto de la muerte
. Madrid, 1927.
- La mujer, nuestro sexto sentido y otros esbozos
. Madrid, 1928.
- Diabetes espuria y diabetes genuina
. Madrid, 1930
- Cuerpo y espiritu
. Madrid, 1930
- La inmortalidad y los origenes del sexo (Una inquisicion biologica)
. Madrid, 1931.
- Patografia de Santa Teresa y el Instinto de la Muerte
. Madrid, 1932.
- El advenimiento del hombre y otras conferencias
. Madrid, 1933.
- ↑
Garcia Sabell, D. (1974): Roberto Novoa Santos. Gran Enciclopedia Gallega.
- ↑
La Diabetes Mellitus en la epoca y en la obra de Roberto Novoa Santos
. Ponte Hernando, 2011.
- ↑
Aresti, Nerea (2001): Medicos, donjuanes y mujeres modernas: los ideales de feminidad y masculinidad en el primer tercio del siglo XX.
- ↑
Fernandez Teijeiro, 1997: La obra psicologica de Novoa Santos, p. 278.
- ↑
Novoa Santos, 1931, La inmortalidad y los origenes del sexo, p. 9-10.
- ↑
Ponte Hernando, F. & Valle-Inclan de, J. (2011): Roberto Novoa Santos. Las primeras paginas.
- Aresti, N.
(2001).
Medicos, donjuanes y mujeres modernas: los ideales de feminidad y masculinidad en el primer tercio del siglo XX
. Bilbao: Servicio Editorial de la Universidad del Pais Vasco.
- Baltar Dominguez, R.
(1968).
La escuela Medica Compostelana
. Santiago de Compostela: Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos. CSIC.
- Candelas Barrios, J.
(1971).
La antropologia de Novoa Santos
. Barcelona: Pulso Editorial.
- Cores Trasmonte, B.
(1989).
Ciencia e galeguidade na II Republica
. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
- Fernandez Teijeiro, J. J.
(1997).
La obra psicologica de Novoa Santos
. UNED: Tese de doutoramento.
- ———— (2003).
Roberto Novoa Santos: una vida, una filosofia
. A Coruna: Fundacion Barrie de la Maza.
- ———— (2003).
Roberto Novoa Santos. La inmortalidad: dolor y saudade
. Sada: Edicios do Castro.
- Garcia Sabell, D.
(1974). "Novoa Santos, Roberto".
Gran Enciclopedia Gallega
.
- ———— (1981).
Roberto Novoa Santos
. Hombres que hicieron Galicia. A Coruna: Banco Noroeste.
- Gurriaran Rodriguez, R.
(2006).
Ciencia e conciencia na Universidade de Santiago (1900-1940)
. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
- Lain Entralgo, P.
(1987). "Novoa Santos en su generacion Medica". En
Rodriguez Cadarso, A.
;
Ladron de Guevara, A
.
Figuras de la Universidad de Santiago
. El Correo Gallego.
- Maranon y Posadillo, G.
(1933). "Baja Grave. Roberto Novoa Santos".
Boletin de la Universidad de Santiago
(18): 323?324.
- Moebius, P.J.
(1904).
La inferioridad mental de la mujer. La deficiencia mental fisiologica de la mujer
. Valencia: Sempere.
- Ponte Hernando, F. J.
(2011).
La Diabetes Mellitus en la epoca y en la obra de Roberto Novoa Santos (1885-1933): Un analisis Historico-Medico
(tese de doutoramento)
. A Coruna:
UDC
.
- Ponte Hernando, F.
;
del Valle-Inclan Alsina, J.
(2011).
Roberto Novoa Santos. Las primeras paginas
. Santiago de Compostela: Auga Editora; Universidade de Santiago de Compostela.
- Sal Lence, J.
(1945).
En memoria de los doctores Gomez Ulla y Novoa Santos
. A Coruna: Tip. El Ideal Gallego.
- Sanchez Granjel, L.
(1986).
La Medicina Espanola Contemporanea
. Salamanca: Ediciones Univ. de Salamanca.
- Weininger, O.
(1986).
Sexo y caracter
. Buenos Aires: Editorial Losada.