A seguir recollense os refrans que fan alusion o pan , sexa pantrigo ou pan de centeo, pero tamen o trigo, a farina, o forno, os panadeiros, etc. Debe terse en conta que en ocasions se utiliza o nome de pan para designar outros gran, como o centeo , e mesmo o cereal ainda no campo.

• A anguia en empanada e a lamprea escabechada ^{[ 1 ]} .
• A auga de san Xoan, leva o vino e tolle o pan ^{[ 2 ] [ 3 ]} .
• A auga de san Xoan quita o vino e tolle o pan ^{[ 4 ]} .
• A auga de san Xoan tolle o vino e non da pan ^{[ 3 ] [ 5 ]} .
• A auga en San Xuan tolle o vino e non da pan ^{[ 6 ]} .
• A auga no forno, tras da farina vai ^{[ 3 ]} .
• A auga polo san Xoan tolle o vino e non da pan .
• A can que os dentes regana dalle pan ou talladas ^{[ 7 ]} .
• A cebada, na lameira; o trigo, na poeira ^{[ 8 ]} .
• A choiva no abril da millo e da pan .
• A chuvia por san Xoan, tolle o vino e non da pan .
• A costureira, moi sentadina; e o pan, na criba ^{[ 9 ]} .
• A falta de pan, bo e pantrigo ^{[ 10 ]} .
• A mera no San Xoan leva o vino e mais o pan ^{[ 11 ]} .
• A mozo resposton, pan e moito legon ^{[ 12 ]} .
• A mesa sin pan non te ponas a xantar ^{[ 10 ]} .
• A muller e o can o pau nunha man, e noutra mau o pan ^{[ 13 ]} .
• A pan de quince dias, fame de tres semanas ^{[ 10 ]} .
• A pan duro, dente agudo ^{[ 10 ]} .
• A porta do orador non botes o trigo o sol .
• A pouco pan, tomar primeiro .
• A que amasa farina, nunca pan lle falta ^{[ 14 ]} .
• A que ten pan e capelo nunca lle falta mancebo ^{[ 10 ]} .
• A quen coce i amasa non lle furtela masa ^{[ 15 ]} .
• A quen come ben o pan, e pecado darlle compango ^{[ 10 ]} .
• A quen come ben o pan, e pecado o compango que lle dan .
• A quen come pan, migallas lle quedaran ^{[ 10 ]} .
• A quen lle sobre pan, que mantena ben o can ^{[ 10 ]} .
• A quen non lle sobre o pan, que non crie can ^{[ 10 ]} .
• A quen queiras mal, comelle o pan, e a quen ben, tamen ^{[ 10 ]} .
• A sardina en san Xoan xa molla o pan .
• A sardina polo abril, collea polo rabo e deixaa ir; por maio asaa no borrallo, e por San Xoan xa molla o pan ^{[ 16 ]} .
• A sardina por abril collea polo rabo e deixaa ir, por maio asaa no rescaldo e por san Xoan xa molla o pan .
• A todo o que come pan, migallas lle cairan .
• Abril frio e fornos quentes, alegria pros meus dentes ^{[ 17 ]} . ^{[ 18 ]} .
• Abril frio, moito pan e pouco vino ^{[ 17 ]} .
• Abril frio, pan e vino ^{[ 17 ]} .
• Abril frio quer compango, vino e pantrigo ^{[ 17 ]} .
• Abril frio trai poias de trigo ^{[ 19 ]} .
• Abril, pendoril; maio, engraio; e san Xoan, segaio ^{[ 17 ]} .
• Abril, pendoril; maio, engraio; san Xoan, segaio .
• Aceite, carne, pantrigo e sal, mercadoria real .
• Aceitonas acedas, pan con elas .
• Achegador da cinza, derramador da farina .
• Achegador de cinza, e esparexedor de farina ^{[ 20 ]} .
• Adios, amo e ama, que tan bo pan como aqui fano na mina casa .
• Adoece, can, porque non che dan pan ^{[ 7 ]} .
• Agosto faiselle maio o que non ten pan sementado ^{[ 21 ]} .
• Agradecedemo, vecinas, que boto farelo as minas galinas ^{[ 22 ]} .
• Ala vai serodio con temporao, mais non na palla nin no grao ^{[ 23 ]} .
• Ala vaias, pan emprestado, onde volvas millorado ^{[ 10 ]} .
• Alegraivos, vecinas, que lle dou farelo as minas galinas ^{[ 22 ]} .
• Amasade, panadeiras, que mina nai quer un pan ^{[ 14 ]} .
• Amasando faise o pan ^{[ 14 ]} .
• Amigo por amigo, o bo pan e o bo vino .
• Ano de laceira, en cada esquina unha panadeira ^{[ 24 ] [ 25 ] [ 26 ]} .
• Ano de nevadas, ano de fornadas ^{[ 26 ]} .
• Ano hortelan, mais palla que gran .
• Ano hortelan, moita palla e pouco gran .
• Ano malo, panadeiras no mercado ^{[ 26 ]} .
• Anque comas azafran, a boca que che sepa a pan .
• Antes de pan vino, antes de vino toucino, e antes toucino que lino .
• Antes de san Martino, pan e vino. Despois de san Martino, fame e frio ^{[ 27 ]} .
• Antes o pan que o vino e antes o toucino que o vino ^{[ 10 ]} .
• Antes pan que vino, antes vino que toucino, e antes toucino que lino ^{[ 10 ]} .
• Ao que ten fillos non lle apodrece o pan ^{[ 28 ]} .
• Ara ben e fondo, e colleras pan dabondo ^{[ 10 ]} .
• As tormentas por san Xoan tollen o vino e levan o pan .
• Astra san Martino, pan e vino; de san Martino adiante, frio e fame ^{[ 29 ]} .
• Astra san Xoan, toda a herba e pan ^{[ 30 ]} .
• Ata curto, esterca a modo, ara xusto e fondo, e colleras pan dabondo ^{[ 10 ]} .
• Ata san Martino, pan e vino; de san Martino adiante, fame e frio .
• Ata san Martino, pan e vino; de san Martino pra diante, fame e frio bastante .
• Ata San Martino, pan e vino; de San Martino pra diante, pan e frio bastante ^{[ 31 ]} .
• Auga, da serra; pan do que se malla na eira ^{[ 3 ]} .
• Auga de febreiro, enche o graneiro .
• Auga de maio, pan pra todo o ano ^{[ 3 ]} .
• Auga de san Xoan, tolle o vino e non da pan ^{[ 3 ]} .
• Auga e pan, sopas na barriga fan ^{[ 3 ] [ 32 ]} .
• Auga en maio, pan para o ano ^{[ 32 ]} .
• Auga en maio, pan todo o ano ^{[ 33 ]} .
• Auga fria e pan quente nunca fan bo ventre .
• Auga fria e pan quente, nunca fixeron ventre ^{[ 3 ]} .
• Auga no San Xoan tolle o vino e non da pan ^{[ 34 ]} .
• Auga panada, feita e tomada ^{[ 35 ]} .
• Auga por agosto, nin pan nin mosto ^{[ 3 ]} .
• Azados moi relocentes, escaleiras dos xuzgados, auntamentos con musgo, o panadeiro a cabalo, o medico de pe: o universo ben gobernado .
• Ben esta o can cando non quer pan ^{[ 7 ]} .
• Benia o pan que presta i a moza que o come ^{[ 10 ]} .
• Bo e o pan con algo mais ^{[ 10 ]} .
• Bo e pan con algo de compango mais ^{[ 10 ]} .
• Busca pan pra maio e lena pra abril, e botate a dormir ^{[ 10 ]} .
• Cada menino o nacer trai un pan baixo do brazo ^{[ 10 ]} .
• Cada un busca o pan do seu mastigo ^{[ 36 ]} .
• Caia auga e vena maio, que xa temos pan pro ano ^{[ 3 ]} .
• Caian pans e venan dias ^{[ 37 ]} .
• Caldo sen pan no inferno o dan ^{[ 28 ]} .
• Caldo sin grasa, pan sin tasa ^{[ 38 ] [ 39 ]} .
• Caldo sin pan daselle o can Eladio Rodriguez Gonzalez, s. v. caldo .</ref>.
• Cando a carballeira zoa, sabe ben a broa .
• Cando canta o cuco logo ven o grau o suco ^{[ 40 ]} .
• Cando comas pan quente, non bebas auga fria ^{[ 10 ]} .
• Cando Dios da a farina ven o demo e quitaa ^{[ 20 ]} .
• Cando fores a chan alleeiro leva o pan no capelo ^{[ 10 ]} .
• Cando hai trigo na eira, hai pan na maseira ^{[ 41 ]} .
• Cando non hai farina, sobra a peneira .
• Cando o home ten leiras que traballar, e a muller farina que amasar, na casa non falta pan ^{[ 42 ]} .
• Cando o trigo e louro, e o barbo coma un touro .
• Cando o trigo e louro, o muge e d'ouro ^{[ 43 ]} .
• Cando o trigo esta louro, o barbo e coma un touro ^{[ 41 ]} .
• Cando o trigo esta louro, o muxele vale ouro ^{[ 41 ]} .
• Cando o trigo esta na eira, anda o pan por enriba da artesa ^{[ 41 ]} .
• Cando o trigo esta no celeiro, e do que ten dineiro ^{[ 44 ]} .
• Cando o trigo esta nos campos, e de Dios e dos santos ^{[ 41 ]} .
• Cando o trigo esta nos campos, e de Dios e mais dos Santos .
• Cando o trigo vai louro, o muxe vale ouro ^{[ 45 ]} .
• Cando tiven dentes non tiven pan; e agora que teno pan non teno dentes ^{[ 46 ]} .
• Canta mais aughina, mais farinina ^{[ 47 ]} .
• Casou Pedro e non foi mal; casou en terras de pan ^{[ 48 ]} .
• Catro cartos para pan, tres e medio para vino, un carto para tabaco, ala vai un realino .
• Cava fondo i teras gran .
• Cava, labor e barbeito, en maio han de estar feitos ^{[ 33 ]} .
• Cebada, a que eu quixere; e trigo, o que Dios me dere ^{[ 8 ]} .
• Cebada, pra marzo; lena pra abril e trigo, pra maio ^{[ 8 ]} .
• Chamame can e dame pan ^{[ 7 ]} .
• Chocolate con petada na casa dos probes e comida rara, porque e cara ^{[ 49 ]} .
• Chova ou non chova, pan ha de haber de sobra ^{[ 10 ]} .
• Chuvia en san Xoan, tolle o vino e non da pan .
• Chuvia en San Xoan, tolle vino e non da pan ^{[ 50 ]} .
• Chuvia na semana da Ascension, cria nos trigos mouron ^{[ 51 ] [ 52 ]} .
• Chuvia na semana da Ascension cria nos trigos mouron, pro e un regalo San Pedro co seu xerro, San Cristobo co seu cobo, Santa Maria coa sua regazadina, Santiago co seu canado, San Lorenzo co seu caldeiro penso, Nosa Senora coa sua ola e San Miguel co seu tonel ^{[ 53 ]} .
• Chuvia por San Xoan, tolle o vino e leva o pan ^{[ 54 ]} .
• Coa chegada do cuco ven o pan o suco ^{[ 40 ]} .
• Comas ben ou comas mal, a boca deixarala de pan ^{[ 55 ]} .
• Come mais pan un dia de sol de febreiro, que os cabalos de todo o reino ^{[ 56 ]} .
• Come pan, bebe vino e tira pra diante polo camino .
• Comeo Deus na eira e colleo Marta na maseira .
• Comer sempre con pan chega a cansar, se non hai algo pra compangar .
• Comin farina por engordar, e saiume por cea e por xantar ^{[ 20 ]} .
• Con aceitonas e pan quente, morrese a xente .
• Con afan ganase o pan .
• Con ben pan e moita lena, o inverno a ninguien empena ^{[ 10 ]} .
• Con pan caseiro non vende o panadeiro ^{[ 10 ]} .
• Con pan e vino anda calquera o camino .
• Con pan e vino andase o camino ^{[ 10 ]} .
• Con pan e vino ben se pasa o camino ^{[ 10 ]} .
• Con pan e vino faise o camino .
• Con pan e vino levase o camino .
• Con pan e vino pasase o camino ^{[ 28 ]} .
• Con pan e vino xa se anda o camino ^{[ 28 ]} .
• Con pan ou sin pan, o que non morra vivira por san Xoan ^{[ 10 ]} .
• Coza quen quixer, e amase quen souper ^{[ 15 ]} .
• Da bola e a rebola, que vena o demo e escolla .
• Da Dios pan a quen non ten moas ^{[ 57 ]} .
• Dalle o rabo o can, non por ti senon polo pan ^{[ 58 ]} .
• Dame pan e chamame can ^{[ 10 ]} .
• Dame pan e di que son parvo ^{[ 10 ]} .
• Dao Dios na eira, e tolleo Marta na maseira .
• Dar do pan, e do pau ^{[ 10 ]} .
• De mal trigo nunca boa farina ^{[ 41 ]} .
• Derramando a farina non se goberna a casa mina ^{[ 20 ]} .
• Des que chega o cuco, logo ven o pan o suco .
• Desta maneira o que non ten farina, escusa peneira ^{[ 59 ]} .
• Dia de san Adrian secalle a primeira raiz o pan ^{[ 60 ]}
• Diga a mina vecina e tena o meu fol farina ^{[ 20 ]} .
• Dineiro que gardado esta non gana pan ^{[ 61 ]} .
• Dios che dea poder na vila e na tua casa farina .
• Dios me dea paz na vila e na casa pan e farina .
• Dios nos dea moito pan e mala colleita .
• Dios nos dea moito pan na mala anada ^{[ 10 ]} .
• Dios nos dea pan e pacencia e morte con penitencia .
• Dixo o vino moi campante: "No corpo do home son valente e voante". E dixo o pan: "Se eu vou diante" ^{[ 62 ]} .
• Dixo o vino: "No corpo do home sou valente e boiante". E dixo o pan: "Se eu vou diante".
• Do pan de meu compadre boa rebanda, mina comadre ^{[ 63 ]} .
• Do pan do meu compadre, grandes anacos o meu afillado ^{[ 10 ]} .
• Do pan encetado calquera pilla un bocado ^{[ 10 ]} .
• Do pan encetado podese tallar boa arrebada sin conocerse nada ^{[ 64 ]} .
• Domingo de Entroido Larafuzan comicheme a carne, deixacheme o pan ^{[ 65 ]} .
• E millor pan duro que figo maduro ^{[ 10 ]} .
• En abril e maio fai farina pra todo o ano ^{[ 17 ]} .
• En abril e maio fai farina pro ano ^{[ 20 ]} .
• En abril, espigas mil .
• En abril, espigas mil, no maio todo espigado .
• En agosto mais vale que sobre pan que non que falte vino .
• En chegando san Brais pon pan e vino na alforxa que dia non faltara ^{[ 66 ]} .
• En martes non te cases nin te embarques, nin o teu cocho mates, nin o teu pan cozas, nin a tua tea urdas, nin a tua filla cases, nin dos da tua casa te apartes .
• En marzo, abrigo e pantrigo ^{[ 67 ]} .
• En marzo, abrigo, mozas e pan de millo .
• En marzo abrigo, noces e pan de millo .
• En marzo, abrigo, noces e pan trigo ^{[ 28 ]} .
• En marzo, abrigo, noces, pan e trigo .
• En marzo, espigarzo .
• En marzo, o abrigo con noces e pan trigo .
• En marzo, o trigo nin por sementar nin nado ^{[ 67 ]} .
• En pan encetado corta quen quer ^{[ 68 ] [ 69 ] [ 70 ]} .
• En saco de lino non levela farina o muino ^{[ 20 ]} .
• En san Adrian secalle a primeira raiz o pan .
• En san Martino, pan e vino .
• En san Xoan a fouce na man ^{[ 5 ]} .
• En san Xoan, a sardina molla o pan .
• En san Xoan a sardina pinga o pan ^{[ 71 ]} .
• En san Xoan, botalle a foucina o pan; en Santa Marina, da meda fai farina .
• En San Xoan pinga a sardina no pan ^{[ 72 ]} .
• En san Xoan seca a raiz o pan .
• En san Xoan, tanto queixo como pan ^{[ 5 ] [ 73 ]} .
• En san Xoan, tanto vino coma pan .
• En san Xoan, xa a sardina molla o pan ^{[ 5 ]} .
• En toda terra espiga o pan ^{[ 10 ]} .
• En todo tratar, e pan labrar .
• En todas partes cocen pan ^{[ 10 ]} .
• Ende chegando o San Bras pon pan e vino na alforxa, que dia non faltara ^{[ 74 ]} .
• Entre abril e maio, fai farina para o ano ^{[ 75 ]} .
• Entre san Xoan e san Pedro, ven o pan o vencello .
• Esparexedor de farina, recolledor de cinza ^{[ 20 ]} .
• Fai boa farina e non toques a buguina ^{[ 20 ]} .
• Fale a mina vecina e tena o meu fol farina .
• Farina abalada, que non cha vexa sogra nin cunada ^{[ 20 ]} .
• Farina do demo, toda se volve farelo ^{[ 20 ]} .
• Farina do diablo toda se volve salvado ^{[ 76 ]} .
• Fol mollado, masa leva .
• Fol sobado, mala farina leva .
• Garda do pan para maio e da lena para abril ^{[ 77 ]} .
• Garda lena pra abril e pan pra maio ^{[ 17 ]} .
• Garda pan para maio e lena para abril .
• Garda pan para maio e lena para abril, que che ha de cumprir .
• Garda pan para maio e lena para todo o ano .
• Gracias a Dios que cocemos sete petadas e nove debemos ^{[ 15 ]} .
• Gran debaixo do terron, gran morto, e debaixo da pedra, torto .
• Home morto nunca come pan ^{[ 78 ]} .
• Hoxe vino e pan, o resto manan .
• Inda agora se come o pan da voda ^{[ 10 ]} .
• Invernia de San Xoan, tolle o vino e non da pan ^{[ 79 ]} .
• Labrador chalan, non colle vino nin pan .
• Ladra, can, que pra eso ganalo pan ^{[ 7 ]} .
• Limpa e arranxa a eira cando esta agosto a beira.
• Madeira de serra e pan de cazola, nunca sobran .
• Maio airoso fai o pan garboso ^{[ 80 ]} .
• Maio come o trigo, e agosto bebe o vino ^{[ 33 ]} .
• Maio fai o trigo, e agosto o vino ^{[ 33 ]} .
• Maio frio, moito trigo ^{[ 33 ]} .
• Maio frio, moito trigo; maio pardo, ano farto .
• Maio un pouco frio cria trigo; pero se e moi frio, nin palla nin trigo ^{[ 33 ]} .
• Mais val pan con amor, que galina con door ^{[ 10 ]} .
• Mais val pan con mel que pan sin el ^{[ 81 ]} .
• Mais vale que sobre pan que non que falte vino .
• Mais vale un dia alegre con medio pan, que un triste cun faisan .
• Marzo, espigarzo ^{[ 28 ]} .
• Marzo espigarzo, abril penderil, en maio gramado, en San Xoan segado ^{[ 82 ]} .
• Marzo espigarzo, abril pendoril, maio granado, San Xoan segado, Santa Marina a airina ^{[ 83 ]} .
• Marzo, espigarzo; abril, penduril; maio, granado; san Xoan, curado. Na santa Marina, metelo na arquina ^{[ 84 ]} .
• Marzo, espigas catro; abril, espigas mil .
• Mesa de catalan, moita vianda e pouco pan .
• Meu pai chamase fogaza, i eu morrome de fame ^{[ 85 ]} .
• Millor e un pouco pan duro que un figo enteiro maduro ^{[ 10 ]} .
• Moitos fillos e pouco pan, contento con afan ^{[ 86 ]} .
• Moitos oficios tina Galvan e de ningun ganou pan .
• Mordedura de alacran, busca vino e busca pan, que mana te enterraran .
• Muller e forno, con unha hai dabondo ^{[ 13 ]} .
• Na cama do can non busques o pan, nin no fucino da cadela busques a manteiga ^{[ 10 ]} .
• Na cama do can non cate-lo pan, nin no fucino da cadela busque-la manteiga ^{[ 87 ]} .
• Na mesa chea, ben cabe a fogaza allea .
• Na noite de san Xoan andan os probes pedi-lo pan, e na noite do cebolino andan os vellos a pedi-lo vino .
• Na noite de san Xoan andan os tolos pedi-lo pan, e na noite do cebolino andan os vellos a pedi-lo vino .
• Navida en venres, sementa onde poideres; Navida en domingo, vende os bois e botao en trigo .
• Nin mesa sen pan, nin soldados sin capitan .
• Nin o teu pan en bolas, nin o teu vino en sopas ^{[ 10 ]} .
• Nin o teu pan en roscas nin o teu vino en botas ^{[ 10 ]} .
• Nin o teu pan en sopas, nin o teu vino en probas ^{[ 88 ]} .
• Nin vina no baixo nin trigo no cascallo ^{[ 89 ]} .
• No agosto a farina e no setembro a foucina .
• No ano caro, a peneira espesa i o cribo raro .
• No bo ano a palla e grau. No mal ano o grau e palla ^{[ 26 ]} .
• No inverno, forneira; no vran, taberneira ^{[ 90 ]} .
• No marzo, abrigo; na eira, pantrigo ^{[ 67 ]} .
• No marzo abrigo, noces e pantrigo .
• No san Xoan deixa o toucino e come pan .
• Non botes lena no forno cando xa quente estivere ^{[ 91 ]} .
• Non busques o pan na cama do can ^{[ 10 ]} .
• Non che dea Dios mais mal que moitos fillos e pouco pan ^{[ 86 ]} .
• Non da bo pan a mala farina ^{[ 92 ]} .
• Non e o mesmo predicar que dar trigo ^{[ 41 ]} .
• Non hai mellor ciruxan que a boa carne, o bo vino e o bo pan .
• Non hai pan sin afan ^{[ 10 ] [ 93 ]} .
• Non hai pior afan, que moitos fillos e pouco pan ^{[ 10 ]} .
• Non hai pra pan e mercamos rosquillas ^{[ 10 ]} .
• Non hai tal vino como o pantrigo e o leite macizo ^{[ 94 ]}
• Non lle negues o pan o probe que de porta en porta vai, que ese amostrache o camino que manan podes levar ^{[ 10 ]} .
• Non negues o neno o bolo, nin o santo o voto ^{[ 95 ]} .
• Non pon a galina senon a farina ^{[ 96 ]} .
• Non sexas forneira, se tes a cabeza de manteiga ^{[ 97 ]} .
• Non temos pra pan e mantemos un can ^{[ 10 ]} .
• Non ten razon o que xunta a farina co relon ^{[ 98 ]} .
• Non xantei, nin merendei, nin hoxe probei bocado, sinon un bolo de trigo, que tina medio ferrado ^{[ 99 ]} .
• Nunca esta sin pan a casa en que se traballa ^{[ 10 ]} .
• O ano que non hai pan, ou muineiro ou hortelan ^{[ 26 ]} .
• O barbo e coma un touro cando o trigo esta louro ^{[ 100 ]} .
• O barbo val ouro cando o trigo e louro ^{[ 100 ]} .
• O corrican, non perdas o pan ^{[ 101 ]} .
• O burro do xitano, en vendo o pan alonga o paso ^{[ 102 ]} .
• O caldo sin pan no inferno o dan .
• O can baila polo pan ^{[ 7 ]} .
• O can de boa raza pensa no pan e na caza ^{[ 7 ]} .
• O can que lambe a cinza, non lle fies a farina ^{[ 7 ]} .
• O dia de san Xoan creballe a primeira raiz o pan, o dia de san Pedro, creballe a do medio, e o dia de santa Isabel ...¡foucinas a el! ^{[ 103 ]} .
• O dia de san Xoan molla o vino no pan .
• O dia que a mina muller amasa, hai alegria na casa ^{[ 104 ]} .
• O dia que amaso, mal dia paso, pero e pior non ter que amasar nin que peneirar ^{[ 104 ]} .
• O dia que cozo, e dia de alborozo' ^{[ 104 ]} .
• O dia que se amasa, mal se pasa ^{[ 104 ]} .
• O enfornar fanse os pas tortos ^{[ 10 ]} .
• O enfornar torcense os pas ^{[ 10 ]} .
• O estar xuno xa na beira busca a fouce e limpa a eira .
• O fillo da mina filla ponmo onda lareira na cocina; i o da mina nora, dalle un codecho de pan pra que vaia pra fora ^{[ 86 ]} .
• O fillo do mesquino, pouco pan e moito vicio ^{[ 86 ]} .
• O forno i a vella, pola boca se quentan ^{[ 91 ]} .
• O forno pola boca se quenta ^{[ 91 ]} .
• O home mesquino non colle forzas nin co pan nin co vino ^{[ 105 ]} .
• O lus mollo, o martes lavo, o miercoles seco, o viernes peneiro, o sabado amaso; e o domingo, que eu fiaria, todos me din que estou noutra semana e que xa non e dia ^{[ 106 ]} .
• O moito pan tamen chega a cansar ^{[ 10 ]} .
• O morto a cova, o vivo a bola .
• O mozo que lle sabe ben o pan, e pecado o compango que lle dan ^{[ 12 ]} .
• O pan alleo sempre e malo ^{[ 10 ]} .
• O pan alleo ten sete codias ^{[ 107 ]} .
• O pan ben arrendado, enchelle a eira o seu amo ^{[ 10 ]} .
• O pan centeo e bo cando e alleo ^{[ 10 ]} .
• O pan comido e a compana desfeita ^{[ 10 ]} .
• O pan, con ollos; o queixo, cego, e o vino, anexo ^{[ 10 ]} .
• O pan, con ollos; o queixo, sin ollos, e o vino, que salte os ollos ^{[ 10 ]} .
• O pan da casa, farta ^{[ 10 ]} .
• O pan de trigo fixoo Dios, e o de millo mandouno facer .
• O pan, pan, e o vino, vino ^{[ 10 ]} .
• O pan polo coor, e o vino polo sabor ^{[ 10 ]} .
• O pan que foi ben sachado, enche o horrio do seu amo ^{[ 10 ]} .
• O pan que non se vende dispois dir a feira, e coma a farina que non se peneira ^{[ 10 ]} .
• O pan quente abrelle a gorxa ^{[ 10 ]} .
• O pan raro carga o carro ^{[ 10 ]} .
• O pan trigo e centeo mais val na barriga que no seo ^{[ 108 ]} .
• O pantrigo fixoo Dios, a broa mandouna facer ^{[ 109 ]} .
• O pantrigo fixoo Dios, e o de millo mandouno facer .
• O peixeiro trae peixe, o panadeiro trae pan e as trasnadas san Xoan .
• O que a can alleo da pan, perde o pan e perde o can .
• O que amasa e coce, ben se lle conoce ^{[ 14 ]} .
• O que amasa e coce, todo lle loce ^{[ 14 ]} .
• O que auna en San Xoan, ou e parvo ou non ten pan ^{[ 110 ]} .
• O que auna en san Xoan, ou e tolo ou non ten pan .
• O que coce i amasa, ben sabe as que pasa ^{[ 15 ]} .
• O que come ben o pan, e pecado o compango que lle dan ^{[ 10 ]} .
• O que fala do coitelo e que ten gana do pan ^{[ 111 ]} .
• O que non lle sobra o pan, sobralle o can ^{[ 10 ]} .
• O que non ten pan sementado, agosto faiselle maio ^{[ 112 ]} .
• O que non ten pan teno que buscar, porque sin comer non se pode pasar ^{[ 113 ]} .
• O que non ten pra pan, que non crie can ^{[ 114 ]} .
• O que queira comer patacas en san Xoan, boteas cando o pan .
• O que queira comer patacas polo San Xoan, boteas cando o pan ^{[ 115 ]} .
• O que queira comer patacas por san Xoan, boteas cando o pan .
• O que sementa no camino cansa os bois e perde o trigo .
• O que sementa sen semente, sega sen foucino .
• O que te quer mal, comelle o pan; e o que te quer ben, comello tamen .
• O que ten can e que lle sobra o pan ^{[ 7 ]} .
• O que ten fillos pequenos, non se lle apodrenta o pan ^{[ 86 ]} .
• O que ten moito mel, comeo con pan, comeo sin el, ou comeo como quer ^{[ 116 ]} .
• O que xexua en san Xoan, ou e parvo ou non ten pan .
• O trigo centeoso fai un pan moi proveitoso .
• O trigo que non se axunta na leira, xuntase na eira ^{[ 41 ]} .
• O vino e pan e medio ^{[ 62 ]} .
• O vino i o pan sempre se dan: us anos ben, outros mal e outros menos mal ^{[ 62 ]} .
• O vino polo coor i o pan polo sabor ^{[ 62 ]} .
• Obreiro en xaneiro, pan che comera e obra non fara .
• Onde hai pan non hai fame ^{[ 10 ]} .
• Onde hai pan sempre hai fartura ^{[ 10 ]} .
• Onde non hai farina nin relon, todos falan sin razon .
• Onde non hai farina nin relon, todos ronan e todos tenen razon ^{[ 20 ]} .
• Onde non hai farina, todo e morrina ^{[ 20 ] [ 117 ]} .
• Onde non hai pan non o comen os ratos ^{[ 118 ]} .
• Onde non hai pan vaise hastra o can ^{[ 10 ]} .
• Onde pan se come migallas quedan ^{[ 10 ]} .
• Onde se come pan frangullas quedaran .
• Os seis meses sentarei, daranme pan e comerei .
• Pan adentado non se pon na mesa ^{[ 119 ]} .
• Pan albeiro, mais val na barriga que no seo ^{[ 10 ]} .
• Pan albeiro ou pan centeo, millor quero do meu que do alleo ^{[ 10 ]} .
• Pan alleo custa caro ^{[ 10 ]} .
• Pan alleo pouco engorda ^{[ 10 ]} .
• Pan balorento, alegra o famento ^{[ 10 ]} .
• Pan ben sachado enchelle o cabazo o amo ^{[ 10 ]} .
• Pan centeo, antes comido que no seo ^{[ 10 ]} .
• Pan centeo, millor no meu papo que no alleo ^{[ 10 ]} .
• Pan comido, compana desfeita ^{[ 10 ]} .
• Pan con fartura, cansa logo se moito dura ^{[ 10 ]} .
• Pan con fartura; e vino, con mesura ^{[ 10 ]} .
• Pan con pan comida de parvos ^{[ 10 ]} .
• Pan da mina falchoca, como el non me falte todo me sobra ^{[ 120 ]} .
• Pan de hoxe, carne de onte e vino de antano, mantenen o home sano .
• Pan de millo nono deas o teu fillo ^{[ 10 ]} .
• Pan de onte, carne de hoxe, e vino de antano, mantenen o home sano ^{[ 10 ]} .
• Pan de onte, e carne de hoxe, e vino de antano, salu pra todo o ano ^{[ 10 ]} .
• Pan de onte e vino de antano, salu pra todo o ano .
• Pan de panadeira e vino de taberna, nin farta nin goberna ^{[ 10 ]} .
• Pan de trigo ou de centeo, queroo mais no meu ventre que no alleo ^{[ 10 ]} .
• Pan de voda e carne que consola, a quen a coma ^{[ 121 ]} .
• Pan de voda, pra min sobra ^{[ 122 ]} .
• Pan de voda, quen o queira comer que o coma ^{[ 123 ]} .
• Pan e auga, sopas ^{[ 10 ]} .
• Pan e noces saben a amores ^{[ 10 ]} .
• Pan e vino andan camino ^{[ 10 ]} .
• Pan e vino andan camino, millor que mozo garrido ^{[ 10 ]} .
• Pan e vino, un ano teu, e outro do teu vecino ^{[ 10 ]} .
• Pan encetado non te torna ^{[ 124 ]} .
• Pan mal amasado non pide bocado ^{[ 10 ]} .
• Pan mol, moito na man e pouco no fol ^{[ 10 ]} .
• Pan mol vaise o fol ^{[ 10 ]} .
• Pan, pan, moitos o comen e poucos o dan ^{[ 10 ]} .
• Pan por quilo e vino por medida, o que non rouba algo non leva boa vida .
• Pan pra hoxe, fame pra manan ^{[ 10 ]} .
• Pan pra maio e lena pra abril, e o millor cepon, pra marzo o compon ^{[ 10 ]} .
• Pan que sobre, carne que abonde, vino que non falte e alegria que abaste ^{[ 10 ]} .
• Pan quente e uvas, as vellas quitan engurras ^{[ 10 ]} .
• Pan quente, fame mete ^{[ 10 ]} .
• Pan quente, moito na man e pouco no ventre ^{[ 10 ]} .
• Pan, vino e carne quitan a fame ^{[ 10 ]} .
• Para o pan engraiar, o boi ha tremar ^{[ 125 ]} .
• Paxaro trigueiro, nono quero no meu celeiro ^{[ 126 ]} .
• Penas e ceas tenen as sepulturas cheas ^{[ 127 ]} .
• Peneirar, peneirar, e nunca farina sacar ^{[ 20 ]} .
• Pola festa de san Xoan andan os pobres a pedir pan .
• Polo pan baila o can ^{[ 10 ]} . ^{[ 128 ]} .
• Polo pan baila o can pra ver se llo dan ^{[ 7 ]} .
• Polo san Xoan, auga fervida con pan .
• Polo san Xoan bebese vino e comese pan .
• Polo san Xoan calquera burro gana o pan .
• Polo San Xoan molla a sardina no pan ^{[ 129 ]} .
• Polo San Xoan tanto vino como pan ^{[ 5 ]} .
• Polo San Xoan xa a sardina pinga o pan ^{[ 5 ]} .
• Por abril ponte de codin; e se o pan ves verdegar, ponte a cantar ^{[ 17 ]} .
• Por dineiro baila o can, e por pan, se llo dan ^{[ 130 ]} .
• Por moito pan nunca e mal ano ^{[ 10 ]} .
• Por moito trigo nunca e mal ano ^{[ 41 ]} .
• ¿Por que non te casas Xan? Porque vai moi caro o pan ^{[ 10 ]} .
• Por san Xoan a sardina molla o pan .
• Por san Xoan a sardina pinga no pan .
• Por San Xoan molla a sardina o pan ^{[ 129 ]} .
• Por san Xoan, tanto queixo coma pan .
• Por unha presa de farina, que as papas non queden moles ^{[ 20 ]} .
• Pra moita fame non hai pan resesigo .
• Pra muineiro, forneiro e hortelan, non hai ano sin pan ^{[ 26 ]} .
• Pra pan e cebola e mester cazola ^{[ 10 ]} .
• Pra pan non temos e can mantemos ^{[ 10 ]} .
• ¿Pra que queres millor pan que o pantrigo? ^{[ 10 ]} .
• Preguicina ¿queres pan? Si senora, si mo dan. Vai busca-lo coitelo. Non senora, non o quero ^{[ 131 ]} .
• Primeiro o pan, dispois o can ^{[ 10 ]} .
• Quen aforra o pan non quer ben os fillos ^{[ 10 ]} .
• Quen ara no san Xoan, ou esta tolo ou non ten pan .
• Quen colle trigo pode comer pantrigo ^{[ 41 ]} .
• Quen con farina anda, branco se pon ^{[ 20 ]} .
• Quen da pan o alleo can, perde o can e perde o pan ^{[ 10 ]} .
• Quen da pan pon afan ^{[ 132 ]} .
• Quen di pan di fartura ^{[ 133 ]} .
• Quen dixo pan, dixo trigo ^{[ 10 ]} .
• Quen me da o pan, dame o afan ^{[ 10 ]} .
• Quen se manten de pan, moi mal mantido non vai ^{[ 10 ]} .
• Quen xaxua por san Xoan, ou e tolo ou non ten pan .
• Quero saber de que pan me hei manter ^{[ 10 ]} .
• Ratos arriba, que todo o branco e farina .
• San Xoan come pan e san Andresino toucino .
• San Xoan daime o pan e san Martino o vino .
• San Xoan, deixa vi-lo pan que el cho pagara .
• San Xoan e san Martino foron merendar o camino. San Xoan levara o pan e san Martino o vino .
• San Xoan garda a chave do pan, san Martino a do vino e san Andres a do porquino .
• San Xoan trae o fol cheo de pan e san Martino bota de vino .
• San Xoan, san Xoan, deixa vi-lo pan que coel cho pagaran .
• San Xulian garda o vino e garda o pan ^{[ 134 ]} .
• San Xullan, garda vino e pan .
• Santiago manda o pan, san Miguelino manda o vino, san Francisco manda a landre e san Andres o toucino .
• Se as penas de Oiran se volveran pan, a Frouseira manteiga e o rio de Ouro vino mouro, non habia terra coma o Valadouro .
• Se che pica un alacran busca vino, busca pan, e mais crego e sancristan, antes hoxe que manan, pois logo te enterraran ^{[ 135 ]} .
• Se che vai ben o trigo tardeiro, non llo digas o teu companeiro ^{[ 41 ]} .
• Se chove pola Ascension, horta ruin e trigo rocon ^{[ 136 ]} .
• Se comes sardina en san Xoan, mollarachese o pan .
• Se pan quente comes, non bebas auga da fonte ^{[ 10 ]} .
• Se queres coller pan, ara polo San Xoan ^{[ 10 ]} .
• Se queres comer patacas por San Xoan, sementaas cando o pan ^{[ 5 ]} .
• Se queres ganar o can, dalle pan .
• Se ques que te siga o can, dalle pan ^{[ 7 ]} .
• Se te morde un alacran, busca vino e busca pan, sacerdote e sancristan, quen manan te enterraran .
• Se te morde un alacran, garda vino e garda pan, que mana te enterraran .
• Se te morde un alacran, tres dias comeras pan .
• Se te morde un alacran, xa non comeras mais pan .
• Se te pica un alacran, tres dias comeras pan .
• Se te roi un alacran, busca a cera e mais o pan, e se te roi a adeloucina, buscaos ainda mais axina .
• Se te roi un alacran, busca vino e busca pan, e mais crego e sancristan, antes hoxe que manan, pois logo te enterraran .
• Se te roi un alacran, tres dias comeras pan ^{[ 135 ]} .
• Se te roi un alacran, xa non comeras mais pan ^{[ 135 ]} .
• Sembra trigo en San Martino, cada dia un pouquinino .
• Sementeira na semana de san Roman nin palla nin gran; sementeira na de santa Baia, gran e mais palla ^{[ 137 ]} .
• Sin pan nin vino non se anda ben o camino ^{[ 10 ]} .
• Tal terra andar, tal pan manxar .
• Tanto pan coma queixo e tanto queixo coma pan, ben o como se mo dan .
• Tanto o pan coma o queixo, e tanto o queixo coma o pan, comoo se mo dan ^{[ 10 ]} .
• Tanto queixo como pan, non se debe dar ^{[ 10 ]} .
• Treboada no Mino, pan e millo .
• Trigo centeoso, pan proveitoso ^{[ 41 ]} .
• Trigo que lle a palla doura, logo estara pro foucino ^{[ 41 ]} .
• Trigo que non has de colleitar, deixa de o visitar .
• Un gran non fai graneiro, pero axuda o companeiro .
• Val mais pan duro que pedras moles ^{[ 10 ]} .
• Val mais pouco pan duro, que fame de nove dias ^{[ 10 ]} .
• Val mais que sobre pan, que non que falte vino ^{[ 10 ]} .
• Vale mais gran de sobra na moega que muino de espera .
• Vale mais pan duro que consello de burro ^{[ 10 ]} .
• Vino acedo, toucino vello e pan centeo, sostenen a casa en peso ^{[ 62 ]} .
• Vino de ricos e pan de pobres ^{[ 138 ]} .
• Vino, que salte; queixo, que chore; pan, que cante ^{[ 62 ]} .
• Viva Dios e coza o forno ^{[ 139 ]} .
• Xa que o trigo non e meu, que o acane quen o colleu ^{[ 140 ]} .
• Xa sei o pan que pra sempre me ha fartar ^{[ 10 ]} .
• Xesta pro forno, que ben coce o pan, e mais o bolo .
• Xoanina, voa, voa, que che dou pan con sebola ^{[ 141 ]} .
• Xoanina, voa, voa, que teu pai esta en Lisboa e tua nai esta na cama a comer pan e cebola ^{[ 141 ]} .

Notas [ editar | editar a fonte ]

Vexase tamen [ editar | editar a fonte ]

Bibliografia [ editar | editar a fonte ]

• ANONIMO: Saudade. Verba Galega nas Americas , Mexico 1942-1953. Ed. facsimile do Centro do Ramon Pineiro 2008.
• ANONIMO: Refraneiro do vino. 505 sentenzas recollidas do pobo , Edicions Castrelos, Coleccion O Moucho, Vigo 1968.
• GONZALEZ PEREZ, Clodio : “O refraneiro do mar”, en Coloquio de etnografia maritima, cap. 12. Museo do Pobo Galego 1988, 137-147.
• Gran Enciclopedia Galega , Ed. Silverio Canada, Lugo 2003.
• LEMA BOUZAS, Lino (compilador): Ditos e cantigas marineiras . I Encontro de embarcacions tradicionais, Galicia 1993.
• OTERO ALVAREZ, Anibal : Vocabulario de San Jorge de Piquin , Verba anexo 7, Universidade de Santiago, 1977.
• PEREDA ALVAREZ, Jose Maria : "Aportaciones lexicas y folkloricas al estudio de la lengua gallega", en Douro Litoral 1953, 5ª serie, VII-VIII, pp. 19-52.
• REAL ACADEMIA GALLEGA : Diccionario gallego-castellano , 1913-1928.
• RIVAS QUINTAS, Elixio : Frampas, contribucion al diccionario gallego , CEME, Salamanca 1978.
• Elixio Rivas Quintas: Frampas III, contribucion al diccionario gallego , 2001, no Dicionario de Dicionarios .
• RODRIGUEZ GONZALEZ, Eladio : Diccionario enciclopedico gallego-castellano , Galaxia, Vigo 1958-1961.
• Juan Sobreira Salgado: "Vegetables de Galicia" seguido dunhas " Retractaciones" e duns "Documentos justificativos de la nomenclatura botanica gallega" (1790), ed. de J. L. Pensado Tome en Opusculos linguisticos del siglo XVIII , Galaxia, Vigo, 1974, pp. 241-267.
• SOBREIRA, Juan : Papeletas de un diccionario gallego (1792-1797), ed. de J. L. Pensado Tome, Instituto de Estudios Orensanos, Ourense 1979.
• VALLADARES NUNEZ, Marcial : Diccionario gallego-castellano , Santiago, Imp. Seminario Conciliar 1884.