Monumento a Ramon Gomez de la Serna
Ramon Gomez de la Serna
, nado en
Madrid
o
3 de xullo
de
1888
e finado en
Buenos Aires
o
13 de xaneiro
de
1963
, foi un
escritor
vangardista
, xeralmente adscrito a
Xeracion de 1914
de
literatura espanola
ou ao
Novecentismo
, e inventor do recurso narrativo conecido como
gregueria
.
Fillo dun notable xurista, publicou o seu primeiro libro con catorce anos, e era xa avogado con dezasete, se ben non chegou a exercer a profesion: o afan literario absorbeuno. Viaxou por Europa e America e empezou a sua carreira literaria no xornalismo, onde destacou polo seu caracter orixinal, exercendo unha rebelion imaxinativa e
nihilista
contra unha sociedade anquilosada, burguesa e sen expectativas; procurou, en efecto, renovar o panorama literario espanol importando as literaturas de vangarda, que foi a conecer a
Francia
; o respecto escribiu o seu libro
Ismos
. El, e
Guillermo de Torre
nun plano mais erudito, foron os principais divulgadores das literaturas de vangarda en Espana. Escribiu en
El Sol
,
La Voz
,
Revista de Occidente
e
El Liberal
. Entre as suas excentricidades contanse dar unha conferencia montado sobre o trapecio dun circo en Madrid, desde o lombo dun elefante en Paris, subido a un farol de gas en Xixon e nun tugurio de xitanos e chulos de Granada (un deles ameazouno cunha pistola mentres preguntaba o auditorio: ≪
¿Le mato ya?
≫. Foi un dos tres membros estranxeiros da
Academia Francesa do Humor
xunto con
Charles Chaplin
e
Pitigrilli
. Estivo ligado sentimentalmente a tamen escritora e xornalista
Carmen de Burgos
,
Colombine
.
Creou unha celeberrima formula de
literatura de vangarda
, oposta o transcendentalismo da
maxima
, a
gregueria
, que definiu como ≪
humorismo + metafora = gregueria
≫. Un exemplo: ≪
La Zeta es un siete que oye misa
≫; escribiu miles delas, e tamen cultivou a
novela
(
La quinta de Palmyra
,
El torero Caracho
,
Gran Hotel
,
Seis falsas novelas
,
Cinelandia
,
La Nardo
,
El novelista
,
La mujer de ambar
,
Las tres gracias
,
Piso bajo
,
El chalet de las rosas
...), a
biografia
(
Goya
,
Azorin
,
El Greco
,
Mi tia Carolina Coronado
,
Efigies
,
Retratos contemporaneos
,
Nuevos retratos contemporaneos
,
Solana
,
Quevedo
,
Lope viviente
,
Valle-Inclan
...), o
teatro
(
Los medios seres
,
El doctor inverosimil
), o
ensaio
(
Lo cursi y otros ensayos
,
El Rastro
,
Cartas a las golondrinas
,
Morbideces
,
Pombo
,
Entrando en fuego
,
El libro mudo
,
Tapices
,
El teatro en soledad
,
Senos
,
Variaciones
,
Ramonismo
,
Ismos
,
Elucidario de Madrid
,
Cartas a mi mismo
,
Los muertos
e
las muertas
,
Libro Nuevo
...), coleccions de
greguerias
(
Greguerias
,
Flor de greguerias
,
Total de greguerias
), e a
autobiografia
(
Automoribundia
), todos eles xeneros nos que deixou pegada do seu particular xenio inclasificable.
Con
Azorin
fundou o
PEN Club
espanol e foi ademais secretario do
Ateneo de Madrid
. Tivo unha frecuentada tertulia no Cafe de Pombo, a que asistiron alguns dos seus amigos, como o pintor
Jose Gutierrez Solana
, que o retratou varias veces. O estalido da
guerra civil espanola
, sorprendeu a Gomez de la Serna en Madrid. Figura entre os fundadores da
Alianza de Intelectuais Antifascistas
para a Defensa da Cultura. Pese a iso, en agosto decide marchar con
Luisa Sofovich
a Bos Aires, co pretexto de asistir o congreso internacional do PEN Club. Terminou decantandose polo bando ≪nacional≫, manifestando o seu apoio a sublevacion mediante un documento xunto con outros escritores, ademais de entregar unha suma cuantiosa de dineiro para financiar armas o servizo dos nacionais. A sua casa madrilena foi saqueada, desaparecendo todalas suas pertenzas.
La tertulia de Pombo
de Solana e trasladado o
Museo do Prado
, que en 1939 o devolveria o cafe.
Morreu en 1963 en Bos Aires, despois de pasar varios anos nun hospital gravemente enfermo. O 23 de xaneiro os seus restos chegaron a Madrid, onde permanece enterrado no Panteon de homes ilustres da Sacramental de San Xusto, xunto a tumba de
Mariano Jose de Larra
.
En Bos Aires, unha placa recorda o lugar onde habitou, na rua Hipolito Yrigoyen 1900, no barrio de
Balvanera
.
A sua casa natal conservase na rua Guillermo Roland, unha rua do Madrid vello, proxima o
Palacio Real
, o
Senado
, o
Teatro Real
ou a
Porta del Sol
.
Ramon Gomez de la Serna (1928)
≪Ramon≫, como lle gustaba que o chamaran, escribiu un centenar de libros, a gran maioria traducidos en todolos idiomas principais. Divulgou as vangardas europeas desde a sua concorrida
tertulia
, no cafe de Pombo, inmortalizada polo seu amigo o pintor e escritor
expresionista
Jose Gutierrez Solana
. Escribiu especialmente
biografias
onde a personaxe destacada era en realidade unha escusa para a divagacion e a acumulacion de anecdotas verdadeiras ou inventadas.
Cultivou un teatro moi innovador, proximo a estetica
surrealista
, sendo a obra que mellor a expon
Los medios seres
, que chegou a representarse pero non foi entendida polo publico madrileno, pouco habituado as extravagancias vangardistas. Tamen sentiu interese polo madrilenismo castizo e encontrou unha forma de renovar o
costumismo
que se utilizara na sua descricion na metafora do
Rastro de Madrid
, o que dedicou o seu libro
El Rastro
, onde os obxectos infortunados e abandonados son salvados pola sua evocacion lirica.
Da sua extensa producion literaria, mais de cen titulos entre novelas, ensaios, biografias e teatro, o mais destacable e a introducion das vangardas europeas en Espana (o seu libro
Ismos
, por exemplo, que introduciu un novo vocabulo no dicionario castelan) e a invencion dun xenero literario novo: as greguerias. Esta e unha sentenza enxenosa e en xeral breve que xorde dun choque casual entre o pensamento e a realidade. O propio inventor a define esquematicamente do seguinte modo: ≪
Humorismo + metafora = Gregueria
≫.
A imaxe na que se basea a gregueria pode xurdir de forma espontanea, pero a sua formulacion linguistica e moi elaborada, pois debe recoller sintetica, enxenosa e humoristicamente a idea que se quere transmitir.
O efecto sorpresivo obtense a traves de:
- A asociacion visual de duas imaxes: ≪
La luna es el ojo de buey del barco de la noche
≫.
- A inversion dunha relacion loxica: ≪
El polvo esta lleno de viejos y olvidados estornudos
≫.
- A asociacion libre de conceptos ligados: ≪
El par de huevos que nos tomamos parece que son gemelos, y no son ni primos terceros
≫.
- A asociacion libre de conceptos contrapostos: ≪
Lo mas importante de la vida es no haber muerto
≫.
Gomez de la Serna dedicou o longo da sua vida numerosos libros a este novo xenero, que cultivaba asiduamente en seccions fixas dos xornais e o consagraria como un dos escritores mais conecidos das letras espanolas:
Greguerias
(1917),
Flor de greguerias
(1933),
Total de greguerias
(1955) etc. Este xenero, de feito, serviu para renovar a anquilosada idea da metafora e da imaxe poetica que posuia a
estetica
literaria espanola e anticipou o Surrealismo.
O seu caracter critico e sarcastico vese reflectido nas novelas e relatos breves, en especial en obras como
El Chalet de las rosas
(1923), analise da psicoloxia criminal;
El torero Caracho
(1926), vision grotesca do ambiente taurino, e
El caballero del hongo gris
(1928), descricion do mundo da va aparencia e a superficialidade. Destacables son tamen as suas novelas eroticas,
Senos
(1918),
La viuda blanca y negra
(1918),
La mujer de ambar
(1927) e
La Nardo
(1930). En
La quinta de Palmira
, por outra parte, trata o tema da
homosexualidade feminina
.
Escribiu un libro de memorias en dous volumes, titulados
Automoribundia
e
Nostalgias de Madrid
(1955).