Para outras paxinas con titulos homonimos vexase:
Irixo
.
O Irixo
e un concello da
provincia de Ourense
, pertencente a
comarca do Carballino
. Segundo o padron municipal, en
2015
tina 1.600 habitantes
(2.092 en
2003
)
.
O concello, de 120 km² de superficie, abrangue 12 parroquias, e situase ao noroeste da provincia de Ourense. Limita ao norte cos municipios
pontevedreses
de
Lalin
e
Dozon
, ao sur cos de
Boboras
e
O Carballino
, ao leste co de
Pinor
e ao oeste cos de
Forcarei
(
Pontevedra
),
Beariz
e Boboras.
Esta situado ao pe da
serra do Testeiro
. Os solos son de
granitos
e
xistos
do
precambrico
, nos que a forte erosion provocou morfoloxia aplanada. Destaca o monte do Parano (800 m). Os
bosques
, matos e pastos ocupan mais do 80 % da superficie municipal. A presenza de
carballos
e
castineiros
nas valgadas minguou pola reforestacion de
pineiros
e
eucaliptos
, se ben os
incendios forestais
fixeron desaparecer moitas das plantacions, deixando en ocasions a rocha a vista. Nas zonas humidas e fluviais hai numerosos
ameneiros
, e nos lugares proximos ao tendido ferroviario hai
acacias
e
mimosas
, usadas para fixar os desmontes ocasionados pola construcion das vias. Existen tamen numerosas praderias naturais de secano, e zonas de matagueira nas que destacan o
toxo
, a
uz
e a
xesta
. Os solos son bastante pobres e acidos, sendo necesarios os
fertilizantes
e correctores para a
agricultura
.
No concello hai tres rios principais: Vinao, Pedrina e Lobagueira. Este ultimo, xunto co seu afluente Redondo, escavaron pequenos vales profundos ao discorrer por terreos abundantes en lousa, mentres que os dous primeiros discorren por solos de granito e formaron os amplos vales de Cusanca e Loureiro.
O
rio Vinao
, citado como Minao no
Catastro de Ensenada
, nace na parroquia de
San Cosmede de Cusanca
, nas altas fontes do Conde, e atravesa o val de Cusanca. No lugar das
Campinas
recibe as augas de varios regatos procedentes da Cruz da Grade. Recibe os nomes de rio Bulgallo en
Zacarade
e da Ponte de Xoan Loro en Carballal. Desemboca no
rio Avia
.
O
rio Pedrina
ou
das Fontes
nace nas fontes dos lugares de Amieiros, Lousado e Valduide, todos da parroquia de
Loureiro
, na aba sur dos montes da Madanela. Desemboca no
rio Arenteiro
logo de atravesar as parroquias de Cangues e Corneda. No seu curso hai numerosos
muinos
.
O
rio Lobagueira
e afluente do Vinao, e nace no monte Testeiro, xunto cos seus afluentes o Redondo e o Froufe. Cruzan as parroquias de Espineira, Froufe e Parada de Labiote.
Historicamente houbo rateos das augas para o regadio, conservandose documentacion da reparticion das augas da parroquia de Loureiro de 1854.
A poboacion do concello esta diseminada en pequenas comunidades rurais, abranguendo 108 aldeas, xeralmente nas zonas mais baixas e a caron dos rios e das principais vias de comunicacion. O Irixo e un dos concellos mais avellentados de
Galicia
:
| Censo total
|
1.600
(2015)
|
| Menores de 15 anos
|
74 (4.62 %)
|
| Entre 15 e 64 anos
|
732 (45.75 %)
|
| Maiores de 65 anos
|
794 (49.62 %)
|
| Evolucion da poboacion do Irixo
Fontes:
INE
e
IGE
.
|
| 1900
|
1930
|
1950
|
1981
|
2004
|
2009
|
2011
|
2012
|
2013
|
2014
|
2015
|
2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
2020
|
2021
|
2022
|
2023
|
| 6.787
|
6.685
|
6.357
|
4.350
|
2.033
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| (Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do
INE
e do
IGE
poden non coincidir.)
|
Acadou a sua maior poboacion en 1927 con 6.826 habitantes, mantendose aproximadamente esa cifra ate as decadas de 1960-70. A partir de enton houbo un forte descenso de poboacion, comun ao resto de municipios rurais da comarca, por mor da
emigracion
. Entre 1900 e 1960 esta dirixiuse principalmente cara a
America
, tanto do sur (a Arxentina, o Brasil, Venezuela e o Uruguai) como en menor medida ao norte (Mexico e os Estados Unidos). Entre 1960 e 1980 a emigracion pasou a ser cara paises de Europa, principalmente Francia, Alemana e Suiza. Existiu tamen emigracion interior cara as cidades de
Ourense
e
Vigo
, e dentro de Espana ao
Pais Vasco
,
Cataluna
e
Madrid
.
A casa do concello tivo a sua sede primeiro nos lugares de Ponte lrixo e As Campinas, os dous na parroquia de Campo. O edificio actual foi construido en 1937 e remodelado en 1996.
O escudo municipal esta partido e surmontado por coroa. No campo esquerdo, leva unha arracada en ouro sobre fondo azul. O campo dereito esta partido horizontalmente en dous; no campo superior hai un bidueiro na sua cor, lucindo doce ramas -seis por lado- coas follas respectivas en sinople; no campo inferior hai dous torsos de teixugos enfrontados tocandose coas garras dunha das suas patas dianteiras, en sabre. A coroa e de ouro, lucindo diversos esmaltes en goles e sinopie.
A arracada e un pendente de ouro de 18 quilates atopado en 1905 en Grota, entre os lugares do Cardedo e Menaz (parroquia de Campo), conservado no
Museo de Pontevedra
. O bidueiro fai alusion a sua madeira, pola importancia da artesania local de zocos e eixos de
carros
. As doce ramas e as follas respectivas indican as doce parroquias do territorio. O
teixugo
e un animal representativo do territorio. A coroa alude a antiga xurisdicion exercida en parte do territorio polo
Conde de Monterrei
.
O Irixo conta cunha ruta homologada de sendeirismo: o PR-G 189 "Ruta dos castros do Irixo".
E unha ruta sendeirista lineal duns 6 km, entre
Irixo de Arriba
e
Valdesoiro
.
Discorre polos lugares de
Irixo de Arriba
, Muino de Valcobo, Campo da Cruz, Igrexa de
Santa Marina da Cida
,
Paredes
,
Os Casares
e
Valdesoiro
. Unha variante achegase ata o Coto do Castro.
Para unha lista completa de todos os lugares do
concello do Irixo
vexa:
Lugares do Irixo
.