Libros na
Biblioteca
do
Merton College
,
Oxford
.
Ilustracion "Os cazadores de libros" (
The book hunters
) (1909)
In a library we are surrounded by friend
(Nunha biblioteca estamos rodeados dun amigo), L. Block (1901).
Un
libro
(do
latin
liber
,
libri
, que significa
cortiza
.
[
1
]
) e unha obra
impresa
,
manuscrita
ou
pintada
nunha serie de follas de
papel
,
pergamino
,
vitela
ou outro material, unidas por unha banda (e dicir,
encadernadas
) e protexidas con tapas, tamen chamadas cubertas. Un libro pode tratar sobre calquera tema. Segundo a definicion da
Unesco
,
[
2
]
[
3
]
un libro debe posuir vinte e cinco follas minimo (49 paxinas), pois de vinte e catro follas ou menos seria un
folleto
; e dunha ata catro paxinas consideranse follas soltas (nunha ou duas follas).
[
3
]
Tamen se chama ≪libro≫ a unha obra de gran extension publicada en varias unidades independentes, chamadas
tomos
ou
volumes
. Outras veces chamase ≪libro≫ a cada unha das partes dunha obra, ainda que fisicamente publiquense todas nun mesmo volume (exemplo:
Libros da Biblia
).
Persoa lendo un
libro electronico
nun
lector dixital
.
Con todo, esta
definicion
non queda circunscrita ao mundo impreso ou dos soportes fisicos, dada a aparicion e auxe dos novos formatos documentais e especialmente da
World Wide Web
. O libro dixital ou
libro electronico
, conecido como
e-book
, esta a ver incrementado o seu uso no mundo do libro e na practica profesional
bibliotecaria
e
documental
. Ademais, o libro tamen pode atoparse en formato
son
, nese caso denominase
audiolibro
.
Nestes dias e bastante comun ver escritos nas arbores e normalmente considerase vandalismo
O
nome
co que se designa o ``libro
en
galego
e na maioria das
linguas romanicas
e de orixe baixomedieval, e procede do latin
liber
, que significa
casca
da
arbore
; significado orixinal, asi mesmo, do nome que recibe o libro en
grego
,
byblos
.
O nome usado nas
linguas xermanicas
(por exemplo, ``book
ou ``buch
) e nalgunhas
linguas eslavas
(por exemplo, ``bukwa
) procede dun
indoeuropeo
raiz de significado analogo.
Na sua version moderna, un libro fisico e unha coleccion de paxinas (normalmente de
papel
,
pergamino
ou
pel
de
vitela
) encadernadas e protexidas por unha cuberta. Por extension, "libro" pode referirse ao contido escrito, impreso ou grafico dun libro fisico.
[
3
]
Unha soa parte ou division dunha obra escrita mais longa tamen pode denominarse libro, especialmente no caso dalgunhas obras compostas na antiguidade: cada parte da
Fisica
de
Aristoteles
, por exemplo, e un libro.
[
4
]
E dificil establecer unha definicion exacta de libro que o distinga claramente doutros tipos de material escrito ao longo do tempo e a cultura: ao longo da historia existiron moitos medios fisicos de comunicacion, e a cuestion de se un obxecto concreto e un libro pode ser controvertida (como no caso dos libros electronicos). O
historiador dos libros
James Raven
suxeriu que se defina o libro en sentido amplo como a comunicacion de informacion de forma "portatil, duradeira, reproducible e lexible", en lugar de basearse en caracteristicas fisicas ou contextuais. Isto incluiria, por exemplo, libros electronicos,
periodicos
, e
quipus
(unha forma de gravacion baseada en nos historicamente utilizada polas culturas dos pobos
andinos
suramericanos
), pero non obxectos fixados no seu lugar, como monumentos rexistrados.
[
5
]
En contextos especializados aparecen definicions mais estritas. Co fin de rexistrar as estatisticas nacionais sobre a producion de libros, a
UNESCO
recomendou que un libro definisese como "unha publicacion impresa non periodica de polo menos 49 paxinas, excluidas as da cuberta, editada no pais e posta ao dispor do publico", distinguindoos doutros materiais escritos como os
panfletos
.
[
3
]
[
6
]
Ainda que na linguaxe academica entendese por
monografia
unha obra especializada sobre un unico tema, en
biblioteconomia e documentacion
o termo utilizase as veces de forma mais ampla para referirse a calquera publicacion non seriada completa nun
volume
(un libro fisico) ou un numero definido de volumes (como unha novela en varios volumes), en contraste con
serie
ou
publicacions periodicas
.
[
3
]
[
4
]
Fragmentos das
Instrucions de Shuruppak
: "Shurrupak deu instrucions ao seu fillo: Non compres un asno que rebuzne demasiado. Non violes a filla dun home, non o anuncies no patio. Non respondas contra o teu pai, non levantes un 'ollo pesado'". De
Adab
,
c.
2600-2500 A.C.
[
7
]
Desde as suas orixes a humanidade tivo que facer fronte a unha cuestion fundamental: a forma de preservar e transmitir a sua cultura, e dicir, as suas crenzas e conecementos, tanto no espazo como no tempo.
A formulacion desta cuestion supon, por unha banda, determinar a forma de garantir a integridade intelectual do contido da obra e a conservacion do soporte no que foi plasmada e, por outro, atopar o medio polo cal se mantera inalterada a intencion ou finalidade para a cal se concibiu.
A
historia do libro
converteuse nunha disciplina academica reconecida na decada de 1980. As contribucions a este campo proceden dos
estudos textuais
, da
codicoloxia
, da
bibliografia
, da
filoloxia
, da
paleografia
, da
historia da arte
, da
historia social
e da
historia cultural
. O seu proposito fundamental e demostrar que o libro como obxecto, e non so o texto que conten, e un conduto de interaccion entre os lectores e as palabras. A analise de cada un dos componentes do libro revela a sua finalidade, onde e como se gardaba, quen o lia, as crenzas ideoloxicas e
relixiosas
da epoca e se os lectores interactuaban co texto que contina. Incluso a falta de probas deste tipo deixa valiosas pistas sobre a natureza dese libro en particular.
As primeiras formas de escritura foron gravadas en laxas de pedra, pasando a follas de palma e papiro na antiguidade. Mais tarde, o pergamino e o papel converteronse en substratos importantes para a fabricacion de libros, introducindo unha maior durabilidade e accesibilidade. En rexions como China, Oriente Proximo, Europa e o sur de Asia evolucionaron diversos metodos de producion de libros. A
Idade Media
foi testemuna do auxe dos manuscritos iluminados, que combinaban texto e imaxes de forma intricada, sobre todo durante a epoca mogol no sur de Asia, baixo o patrocinio de gobernantes como
Akbar
e
Shah Jahan
. Antes da invencion da imprenta, que se fixo famosa coa
Biblia de Gutenberg
, cada texto era un artigo de valor unico, feito a man e personalizado grazas as caracteristicas de deseno incorporadas polo
escriba
, o propietario, o encuadernador e o ilustrador.
[
8
]
A invencion da imprenta no seculo XV marcou un momento crucial, revolucionando a producion de libros. Innovacions como os
tipos mobiles
e as prensas de vapor aceleraron os procesos de fabricacion e contribuiron ao aumento das taxas de
alfabetizacion
. Tamen xurdiu a proteccion dos
dereitos de autor
, que garantiu os dereitos dos autores e configurou o panorama editorial. A
Idade Moderna
tardia introduciu os cadernos de peto, destinados a un abanico mais amplo de lectores, e a mecanizacion do proceso de impresion aumentou ainda mais a eficiencia.
O seculo XX foi testemuna da chegada das maquinas de escribir, os computadores e a autoedicion, que transformaron a creacion e impresion de documentos. Os avances dixitais do seculo XXI propiciaron o auxe dos libros electronicos, impulsados pola popularidade dos lectores electronicos e as funcions de accesibilidade. Ainda que se debateu sobre o posible declive dos libros fisicos, os medios impresos demostraron unha notable resistencia e seguen prosperando como unha industria multimillonaria. Ademais, xurdiron iniciativas para facer que a literatura sexa mais inclusiva, co desenvolvemento do
braille
para os discapacitados visuais e a creacion de libros falados, que ofrecen as persoas formas alternativas de acceder e gozar da literatura.
Alguns dos primeiros rexistros escritos realizaronse en taboinas. O costume de encadernar varias taboinas de cera xuntas (os
pugillares
romanos) e un posible precursor dos libros encadernados modernos.
As taboinas de
arxila
(pezas aplanadas de arxila impresas cun
estilete
) utilizaronse no
Antigo Oriente Proximo
durante toda a
Idade de Bronce
e ata ben entrada a
Idade de Ferro
, especialmente para escribir en
cuneiforme
. As taboinas de
cera
(anacos de madeira recubertos dunha capa de cera) utilizaronse na
antiguidade clasica
e durante toda a
Idade Media
. A etimoloxia da palabra
codex
(bloque de madeira) suxire que pode haberse desenvolvido a partir de taboinas de cera en
madeira
.
[
10
]
Manuscrito en pergameo.
As orixes do libro hai que buscalas nas civilizacions mesopotamicas (taboas de arxila) e na civilizacion
exipcia
(rolo de papiro).
Libro dos mortos
de
Hunefer
; c. 1275 a.C.; tinta e pigmentos sobre
papiro
; 45 × 90,5 cm;
Museo Britanico
(Londres)
Os rolos de
papiro
utilizaronse por primeira vez para escribir no
Antigo Exipto
, quizais xa na
Primeira Dinastia
, ainda que a evidencia mais antiga procede dos libros de contas do rei
Neferirkare Kakai
da Quinta Dinastia (ao redor do 2400 a.C.). Segundo
Herodoto
(Historia 5:58), os
fenicios
levaron a escritura e o papiro a
Grecia
ao redor do seculo X ou IX a.C.. Xa fosen de papiro, pergamino ou papel, os pergaminos foron o medio de escritura dominante nas culturas
helenistica
, romana, chinesa, hebrea e macedonia. O
codice
dominou o mundo romano a finais da Antiguidade, pero os pergaminos perduraron moito mais tempo en Asia.
[
Compre referencia
]
En
Roma
empregaronse con frecuencia as taboinas enceradas que, unidas unhas a outras, formaban un libro, ainda que desde o seculo III a.C. e ata o seculo V d.C. foi moi frecuente a forma de rolo tamen en Roma.
Tamen desde o seculo I a.C. comezou a empregarse en Roma unha nova forma: o
codex
, no que as follas de papiro se superponen e cosen polo bordo, de xeito parecido as ligazons nas taboinas enceradas, pero con maior cantidade de follas, podendo pasalas con facilidade. A fraxilidade do papiro, que facia que os bordos se rompesen, solucionouse coa introducion do
pergameo
, mais axeitado que o papiro para recibir a
escritura
polas duas caras.
Podese dicir que as variacions na forma do libro foron considerables, como o foron os
materiais de escrita
, ata chegar a forma
codice
, na que hoxe o conecemos.
O primeiro libro impreso foi creado polos chineses no ano
868
d.C.
Unha edicion chinesa do seculo xviii da
Arte da guerra
feita en taboas de bambu que responde a definicion moderna de codice
.O codice e o antepasado do libro moderno, consistente en follas de tamano uniforme
unidas
ao longo dun bordo e tipicamente sostidas entre duas cubertas feitas dalgun material mais robusto.
Isidoro de Sevilla
(falecido en 636) explicou a relacion existente enton entre codice, libro e pergamino no seu
Etymologiae
(VI.13): "Un codice componse de moitos libros; un libro, dun pergamino. Chamase codice por semellanza cos troncos (
codex
) das arbores ou das vides, coma se fose un tronco de madeira, porque conten en si unha multitude de libros, coma se fora de ramas".
A primeira mencion escrita do codice como forma de libro procede de
Marcial
, no seu
Apophoreta
CLXXXIV
de finais do seculo I, onde eloxia a sua compacidade. Con todo, o codice nunca ganou moita popularidade no mundo helenistico pagan, e so dentro da comunidade cristia xeneralizouse o seu uso.
[
11
]
Este cambio produciuse gradualmente durante os seculos III e IV, e as razons para adoptar a forma de codice do libro foron varias: o formato era mais economico que o pergamino, xa que se podian utilizar ambas as caras do material de escritura; e era portatil, consultable e mais facil de ocultar. E posible que os
autores
cristians tamen quixesen distinguir os seus escritos dos pagans e xudaicos escritos en pergaminos.
Os codices da
Mesoamerica
precolombiana
tinan a mesma forma que o codice europeo, pero estaban feitos con longas tiras dobradas de cortiza de figueira (
amatl
) ou fibras vexetais, a miudo cunha capa de
cal
aplicada antes de escribir. Os codices do
Novo Mundo
escribironse ata o seculo XVI. Os que se escribiron antes da conquista espanola parecen ser follas alongadas encartadas en acordeon, as veces escritas en ambas as caras do papel
amate
local.
O folio 14 do
Vergilius Romanus
do seculo V conten un
retrato de autor
de
Virxilio
. Observese a libreria (
capsa
), o atril de lectura e o texto escrito sen intrelina de palabras en
maiusculas rusticas
.
Os manuscritos, documentos escritos e copiados a man, eran a unica forma de escritura antes da invencion e adopcion xeneralizada da imprenta. Producironse avances nas tecnicas empregadas para crealos.
A principios do
Imperio Romano de Occidente
, os
mosteiros
continuaron coas tradicions de escritura
latina
relacionadas co
cristianismo
, e o clero era o lector e copista predominante. O proceso de elaboracion dos libros era longo e laborioso. Normalmente escribianse en
pergamino
ou
vitela
, superficies de escritura feitas de pel animal procesada. Habia que preparar o pergamino, logo planificabanse as paxinas sen encadernar e regulabanse cunha ferramenta roma ou de chumbo, tras o cal o texto era escrito por un
escriba
, que adoitaba deixar zonas en branco para a ilustracion e a
rubrica
. Por ultimo, encadernabao un encuadernador.
[
12
]
Na Alta Idade Media os codices son un produto da economia autosuficiente dos mosteiros. Estes exemplares eran copiados a man polos escribans dos
mosteiros
no chamado
scriptorium
. Nesta epoca, so nas
universidades
, nos mosteiros,
igrexas
e casas dalguns nobres podian atoparse libros.
A medida que avanza a Idade Media, xunto o libro cuxo valor se centra no texto, medra os que son apreciados pola sua presentacion (calidade da materia escritoria, caligrafia coidada e ilustracions). O luxo caracteristico dos codices de finais da Idade Media centrase principalmente nos
Libros de Horas
feitos para os reis e os membros da alta nobreza, e dos que pode servir de exemplo o
Libro de Horas de Fernando I
(1055) conservado na Biblioteca Xeral da
Universidade de Santiago
.
[
13
]
Coa aparicion das universidades crease un novo mercado para os libros e convertese asi nun instrumento de difusion das novas ideas.
A partir do seculo X comeza a usarse o papel na elaboracion dos libros, ainda que xa fora inventado polos chineses antes da era cristia. En Espana foi introducido polos arabes, e ainda que as primeiras novas da existencia de fabricas son do seculo XIII (Xativa), e probable que no seculo X se fabricase en Cordoba e Toledo. Atopanse manuscritos en papel a partir do seculo XIII, e o uso xeneralizouse no seculo XV.
O papel faciase con trapos de
algodon
machucado reducido a pasta e secado nun bastidor. En Espana substituiuse o algodon por
lino
e trapos de lenzo, porque non abondaba o algodon, resultando este ultimo de maior resistencia..
Os antecedentes da imprenta hai que buscalos nos gravados xilograficos, que comezaron a usarse en Europa para gravar naipes, estampas etc. cara 1400, ainda que xa eran conecidos na China 300 anos a.C. A impresion en madeira mais antiga que se conece na China e que se asemella a un libro e do ano 868 d.C., pero sabese que o metodo foi empregado antes. En Europa, cara 1430, producense os primeiros libros xilograficos empregando a mesma tecnica antes usada nos naipes, estampas etc
Johannes Gutenberg
deu resposta a demanda de libros grazas a imprenta de tipos mobiles. Ainda que ningun texto leva o seu nome, atribueselle a impresion da famosa
Biblia de 42 linas
(1456).
O invento, unha vez mais, fora probado polos chineses xa no seculo XI, usando tipos soltos de barro cocido e mais tarde de metal.
Os primeiros libros impresos ata o 1 de xaneiro de 1501 denominanse
incunables
.
Desde 1483 constatase a existencia de impresores en Santiago, onde farian encargos de textos liturxicos para o Cabido. Tamen neste seculo houbo imprenta en
Monterrei
.
De especial importancia para o desenvolvemento da imprenta foi a Reforma luterana, que supuxo unha expansion do libro como nunca ata ese momento se conecera.
No seculo XIX o maquinismo derivado da revolucion industrial aumentou a producion de libros e abaratou os seus custos. O primeiro invento foi a maquina de papel (1798), que permitia fabricar papel de forma continua. Desde mediados do XIX, ante a suba dos prezos dos trapos, iniciouse a busca dunha nova materia de fabricacion, probandose a palla, o esparto etc. A pasta de madeira para a fabricacion de papel fixose pulverizando os troncos (pasta mecanica) ou disolvendo quimicamente astelas (pasta quimica). Nas decadas de 1860 e 1870 xeneralizouse en Europa a pasta mecanica, e na de 1880 a pasta quimica.
O maquinismo afectou tamen a imprenta e polo tanto o libro. A primeira prensa mecanica que deu resultado foi a ideada polos alemans Koening e Brauer que funcionaba a vapor e substituiu a primitiva prensa de Gutenberg.
No seculo XX continua a mecanizacion do libro e producese un paulatino desprazamento da mecanica pola electronica. Aumenta o numero de titulos e de exemplares en cada tirada, como consecuencia do aumento de lectores. Xorden tamen novas formas de comercializacion (libros de peto, clubs do libro etc.). O desenvolvemento das redes de telecomunicacions desde os anos 90, fai aparecer un novo sistema de venda: a venda virtual.
Internet
supuxo unha revolucion e constituiu un importante medio de difusion para os libros, os chamados
libros electronicos
.
Dependendo do tipo de libro, da editorial e do autor, a sua estrutura varia, pero normalmente segue un esquema parecido:
- Tapa
, ou pasta, cada unha das pezas que forman a encadernacion do libro.
- Portada
(co nome do autor, titulo, ilustracion etc.)
- Paxinas co titulo, autor, numero e ano de
edicion
ou
dedicatorias
.
- Indice
(tamen pode ir ao final)
- Prologo
, proemio ou introducion
- Contido do libro
- Epilogo
- Notas da edicion
Normalmente, un libro e impreso en grandes follas de papel, onde se aloxan 8 paxinas a cada lado. Cada unha destas grandes follas e dobrada ata ser convertida en 16 paxinas. Estas paxinas son ordenadas e cosidas polo lombo. A este lombo pegaselle unha malla de tea para asegurar as partes. Finalmente as paxinas son cortadas por tres lados cunha guillotina e o lombo pegado a unha tapa de carton. Toda esta tarefa realizase en serie.
As imprentas mais modernas poden imprimir 16, 32 e ata 64 paxinas por cara de grandes follas. Moitas veces o texto da obra non alcanza a cubrir as ultimas paxinas, o que provoca que alguns libros tenan paxinas baleiras ao final do mesmo, ainda que moitas veces son cubertas con propaganda da editorial sobre textos do mesmo autor ou outros do seu persoal. Segundo un estudo realizado en 2010, nese ano publicaronse 130 000 000 libros.
[
14
]
O libro mais vendido do mundo e a
Biblia
, e o segundo e o
Libro Guinness dos Records
.
Feira do libro de Ourense (2009)
O
23 de abril
, en conmemoracion do pasamento de
Miguel de Cervantes Saavedra
, celebrase o
Dia do Libro
(tamen conecido como
Dia Internacional do Libro
ou
Dia Mundial do libro
).
O
2 de abril
celebrase o
Dia Internacional do Libro Infantil e Xuvenil
[
15
]
.
- ↑
"Book"
. Dictionary.com
. Consultado o 6 de novembro de 2011
.
- ↑
≪Entendese por libro unha publicacion impresa non periodica que consta como minimo de 49 paxinas, sen contar as de cuberta, editada no pais e posta ao dispor do publico≫. (Unesco, 1964).
- ↑
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
"Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas"
. Unesco. 19 de novembro de 1964.
- ↑
4,0
4,1
"ALA Glossary of Library and Information Science (4th edition)"
.
New Library World
115
(3/4). 2014-03-04. pp. 193?193.
ISSN
0307-4803
.
doi
:
10.1108/nlw-10-2013-0076
.
- ↑
"What Exactly Do We Mean By a Book?"
.
Literary Hub
(en
ingles
)
. 2020-10-01
. Consultado o 9 de febreiro do 2024
.
- ↑
Revised Recommendation Concerning the International Standardization of Statistics on the Production and Distribution of Books, Newspapers and Periodicals 1 November 1985
.
Standard-Setting at UNESCO
(en
ingles
)
(Martinus Nijhoff Publishers). pp. 593?604.
doi
:
10.1163/ej.9789004164543.1-0.64
. Consultado o 9 de febreiro do 2024
.
- ↑
Biggs, Robert D.
(1974).
Inscriptions from Tell Ab? ?al?b?kh
(PDF)
.
Oriental Institute
Publications.
University of Chicago Press
.
ISBN
0-226-62202-9
. Arquivado dende
o orixinal
(PDF)
o 29 de xullo de 2012
. Consultado o 9 de febreiro do 2024
.
- ↑
Pearson, David (2011).
Books As History: The Importance of Books Beyond Their Texts
. Londres: The British Library and Oak Knoll Press. p. 23.
ISBN
978-0-7123-5832-3
. Consultado o 9 de febreiro do 2024
.
- ↑
Bischoff, Bernhard (1990).
Latin palaeography antiquity and the Middle Ages
. Daibhi o Croinin. Cambridge: Cambridge University Press. p. 11.
ISBN
978-0-521-36473-7
. Arquivado dende
o orixinal
o 21 de agosto de 2021
. Consultado o 9 de febreiro do 2024
.
- ↑
The Cambridge History of Early Christian Literature
. Edd. Frances Young, Lewis Ayres, Andrew Louth, Ron White. Cambridge University Press 2004, pp. 8?9.
- ↑
Diehl, Edith (1980).
Bookbinding : its background and technique
. Nova York: Dover Publications. pp. 14?16.
ISBN
0-486-24020-7
.
OCLC
7027090
.
- ↑
Bernhard Bischoff.
Latin Palaeography
, pp. 42?43.
- ↑
"Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you."
. Inside Google Books. August 5, 2010.
After we exclude serials, we can finally count all the books in the world. There are 129,864,880 of them. At least until Sunday.
- ↑
"Axenda de Cultura de Galicia: Dia do Libro Infantil e Xuvenil"
. Consultado o 27.11.2022
.
- Dahl, Svend.
Historia del libro
. Madrid: Alianza, 1982. (Alianza Universidad; 336)
ISBN 84-206-2336-9
- Dictionarium bibliothecarii practicum: ad usum internationalem in XXII linguis = The librarian's practical dictionary: in 22 languages = Worterbuch des Bibliothekars: in 22 Sprachen
. Herausg. von Dr. Zoltan Pipics. 7. Auflage. Munchen: Dokumentation, 1977.
ISBN 3-7940-4110-0
- Martinez de Sousa, Jose.
Diccionario de edicion, tipografia y artes graficas
. Gijon:
Trea
, 2001. (Biblioteconomia y administracion cultural; 46)
ISBN 84-95178-96-6
- Bohigas, Pere.
Resum d'historia del llibre
. Barcelona: Barcino, 1933. (Col·leccio popular Barcino; 90)