Atencion: Este artigo ou seccion semella conter investigacions orixinais . Melloreo engadindo referencias que verifiquen as afirmacions contidas no artigo e engada referencias a pe de paxina . As afirmacions que constituan unha fonte primaria non verificable deben eliminarse. Por favor, non quite esta mensaxe ata que o problema estea solucionado. (Desde novembro de 2017.)

Este artigo precisa de mais fontes ou referencias que aparezan nunha publicacion acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacions especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo . (Desde novembro de 2017.)

Unha federacion (do latin fœdus , "pacto") e un estado conformado pola reunion de varias entidades territoriais. Tamen adoita denominarse estado federal , xeralmente ten un sistema politico republicano , constituindo unha republica federal , e excepcionalmente monarquico .

As federacions estan compostas por divisions territoriais que se autogobernan, denominadas xeralmente estados , cantons , rexions , provincias ou mesmo doutro modo. Estas divisions gozan dun maior ou menor grao de autonomia pero , en calquera caso, tenen facultades de goberno ou lexislacion sobre determinadas materias, distintas das que corresponden a administracion federal (goberno da federacion). O status de autogoberno das rexions que o componen esta establecido pola sua constitucion e, normalmente, non pode alterarse unilateralmente por decision do goberno da federacion.

O modelo federal pode chegar incluso ao dereito de autodeterminacion dos territorios federados , como ocorreu durante o desmembramento da Union de Republicas Socialistas Sovieticas . O termo contraponse ao de estado unitario ou centralizado.

As federacions poden ser multietnicas ou estenderse por amplos territorios, ainda que non necesariamente ten por que darse algunha destas situacions. Con frecuencia as federacions constituense sobre un acordo orixinal entre estados soberanos . Os estados que forman a federacion non acostuman ter dereito a separarse unilateralmente da mesma. Entre as federacions mais significativas contemporaneas estan os EUA , Mexico , Arxentina , o Brasil , a India , Rusia , Alemana ou Venezuela .

A organizacion politica ou estrutura constitucional que caracteriza unha federacion conecese como federalismo .

Federacions e outras formas de estado [ editar | editar a fonte ]

As partes que componen unha federacion conecense xeralmente co nome de "estados", polo que para diferencialos dos "estados nacionais" adoitan ser denominados "estados federados". Os mencionados estados poden considerarse dotados de certa soberania, xa que certas competencias estanlle reservadas con exclusion do goberno federal. Poren, unha federacion e algo mais que unha mera alianza de estados independentes. Os estados que forman unha federacion xeralmente non tenen competencia en asuntos de politica exterior , e polo tanto carecen da consideracion de independentes baixo o dereito internacional .

Alguns paises utilizan nomes distintos (e distintivos) para denominar as suas partes federadas: en Suiza son conecidos como "cantons", e no Canada como "provincias".

As federacions acostuman exhibir unha estrutura administrativa na que dous niveis de goberno exercen as suas facultades sobre unha soa xurisdicion , quedando algunhas atribucions reservadas ao goberno federal, outras aos gobernos locais, e un terceiro grupo delas que poden ser concorrentes. Poden darse excepcions, quedando algunhas partes da federacion baixo control directo do goberno federal, como ocorre no caso dos 'territorios' autonomos do Canada e Australia , co Distrito de Columbia dos Estados Unidos asi como co Distrito Federal en Mexico . Neste ultimo caso, o goberno federal esta dotado de facultades constitucionais especiais en materia de instalacion e remocion dalgunhas estruturas do goberno local, o que impide que a entidade sexa un verdadeiro estado federado.

Malia o anteriormente sinalado, non e necesariamente caracteristico dunha federacion que exista unha gran rexion central (unha "metropole") baixo o control directo do goberno federal. Seguindo co exemplo de Mexico, a zona metropolitana da Cidade de Mexico abarca tal extension que nela concorren un goberno federal, dous gobernos locais, cincuenta e dous municipais e dezaseis administracions delegacionais, diminuindo a inxerencia do goberno federal na ultima decada fronte ao aumento do poder dos gobernos locais.

Formas de xurdimento das federacions [ editar | editar a fonte ]

Unha federacion pode xurdir de varias maneiras, dependendo da orixe das suas partes constituintes:

Pode nacer, e este e o caso mais frecuente, como resultado dun acordo inicial entre estados independentes que se unen para resolver problemas comuns ou dotarse dunha defensa mutua. Este foi o caso dos Estados Unidos , o Canada , Australia e a Arxentina .

Pode xurdir dun proceso contrario, dun pais orixinalmente centralista no que unha reforma constitucional ou un movemento armado logran certo grao de autonomia para distintas rexions. Este e o caso de Mexico .

Pode ser tamen o resultado dunha confederacion de estados independentes que deciden estreitar ainda mais os seus lazos. Este e o caso de Suiza , que e unha federacion, malia manter a denominacion de "confederacion" no seu nome oficial, Confederacion Helvetica (vexase mais abaixo 'Confederacion').

E por ultimo, pode nacer como unha federacion de federacions, ainda que este esquema funciona mais como un organismo internacional que como un estado nacional. Este e o caso da Comunidade de Estados Independentes que xurdiu ao desintegrarse a Union Sovietica .

Estados unitarios [ editar | editar a fonte ]

Un estado unitario e o que ten un unico nivel de goberno nacional centralizado. Poren, os estados unitarios tamen poden contar cunha ou mais rexions que se autogobernen. A diferenza entre unha federacion e esta clase de estado unitario e que a autonomia das rexions con autogoberno tan so e tolerada polo goberno central, que a pode reverter unilateralmente.

Mentres que unha federacion adoita xurdir por acordo de estados formalmente independentes, nun estado unitario as rexions de autogoberno acostumanse crear mediante procesos de descentralizacion , onde un estado previamente centralista concede autonomia a rexions que anteriormente foran totalmente subordinadas. Asi as federacions adoitan constituirse de forma voluntaria "de abaixo arriba", mentres que a descentralizacion transfire o autogoberno as rexions "de arriba a abaixo".

A filosofia dun estado unitario adoita soster que, a marxe da condicion de calquera das suas partes integrantes, todo o seu territorio constitue unha unica entidade de soberania ou estado-nacion e que, en virtude deste feito, o goberno central exerce a dita soberania por dereito . Por outra parte, nunha federacion normalmente considerase que a soberania en termos practicos reside nos seus estados integrantes ou e compartida entre estes e a federacion.

A distincion entre federacion e estado unitario pode resultar ambigua. Un estado unitario pode ter unha aparencia proxima a dunha federacion na sua estrutura e, ainda que un goberno central tivese a facultade teorica de revogar a autonomia dunha rexion de autogoberno, levar esa prerrogativa a practica poderia ser dunha extremada dificultade politica.

As rexions de autogoberno dalguns estados unitarios acostuman desfrutar dunha maior autonomia que os estados dalgunhas federacions. Por estas razons as veces mantense a tese de que certos estados unitarios modernos son federacions de facto , xa que non son formalmente federais, namentres que outros os conceptualizan como estados rexionais .

Alguns suxiren que o caso de Espana e unha federacion de facto , xa que concede certo autogoberno as suas comunidades autonomas , ainda que realmente e un estado unitario. Unha diferenza destacada en todo caso entre un estado federal e un estado rexional/autonomico observase na capacidade constituinte dos estados e na existencia dunha organizacion completa (lexislativa, executiva, xudicial) dentro dos mesmos a diferenza do Estado rexional/autonomico, onde a norma de organizacion e estatal (no caso de Espana, Lei Organica) e o poder xudicial e unico ( Artigo 117 da Constitucion Espanola ).

Unha federacion de facto levouse a cabo na Republica Popular da China sen lexislacion formal. Isto tivo lugar a medida que se acometian transferencias de poder as provincias, en grande medida informais, para xestionar asuntos economicos e para a implementacion das politicas nacionais. Xerouse asi un sistema dado a chamar "federalismo de facto con caracteristicas chinesas".

Outras formas de estado [ editar | editar a fonte ]

Confederacion [ editar | editar a fonte ]

Sendo distinta dun estado unitario, unha federacion tamen se diferencia dunha confederacion . Esta posue unha estrutura semellante a dunha federacion, pero cun goberno central diminuido en relacion a un goberno federal.

Unha confederacion pode consistir tamen nunha serie de estados que, mentres que en certos aspectos puntuais comparten soberania temporalmente, son considerados totalmente soberanos e mantenen o dereito a separarse unilateralmente.

E en ocasions unha alianza minima, pero noutros casos a distincion entre unha federacion e unha confederacion pode ser ambigua. Como xa se dixo anteriormente, Suiza e formalmente a " Confederacion Helvetica ", pero a sua estrutura e similar a de moitos estados federais.

Imperio [ editar | editar a fonte ]

Un imperio e un estado multietnico ou un conxunto de nacions cun goberno central establecido mediante a forza . Un imperio con frecuencia posue rexions de autogoberno, pero estas estan dotadas de autonomia so na medida en que e tolerada polo goberno central.

A voz imperio , exceptuando o seu uso en sentido figurado, aplicase normalmente a unha entidade gobernada por un emperador , ainda que o seu papel constitucional sexa simplemente cerimonial. En ocasions un imperio tamen pode consistir en diversos reinos organizados en torno a un "sumo rei" designado emperador .

Union Sovietica [ editar | editar a fonte ]

A constitucion da Union Sovietica (URSS), 1922-1991, daba lugar teorico a federacion ou confederacion "voluntaria" das republicas socialistas sovieticas .

Podese dicir que cada unha estaba gobernada polo seu propio consello supremo e tina dereito a separarse. De feito, algunhas republicas contarian incluso con maior autogoberno .

Poren, na practica, o sistema de goberno baseado no partido unico significou unha enorme centralizacion real da Union, dado que as decisions importantes era tomadas polos dirixentes do Partido Comunista en Moscova e simplemente rubricadas polas institucions locais.

Coa chegada da posibilidade de eleccions multipartidistas, nos ultimos tempos da URSS, o federalismo teorico da Union chegou a ser unha realidade na practica. Isto tivo lugar so de forma pasaxeira durante un breve periodo, a medida que os gobernos elixidos en moitas republicas reclamaban o seu dereito a separacion e devinan estados independentes . Deste modo, o sistema federal de iure desempenou un papel clave na disolucion da Union.

Rusia [ editar | editar a fonte ]

Existe a teoria de que a Federacion Rusa non e unha federacion no sentido estrito da palabra. Consiste na rexion metropole de 'Rusia' e certo numero de republicas autonomas ou oblasts . A rexion propiamente rusa conten a gran maioria da poboacion.

As corenta e unha provincias nas que se divide quedan baixo control directo do goberno nacional en Moscova . As restantes rexions de autogoberno posuen unha escasa autonomia xenuina.

Union Europea [ editar | editar a fonte ]

A Union Europea (UE) posue alguns dos atributos dun estado federal, pero o seu goberno central ten moitas menos atribucions que o da maioria das federacions, de modo que se caracteriza como certo tipo de alianza supranacional, confederacion ou union sen precedentes.

En particular os Estados Membros da UE tenen dereito a obrar de forma independente en asuntos de politica exterior e defensa, asi como a case exclusividade noutros apartados de importancia como a xustiza penal e Facenda .

Os Estados Membros son entidades soberanas e independentes de acordo o dereito internacional , e con capacidade ' de iure para separarse da Union.

Estrutura constitucional [ editar | editar a fonte ]

Division de competencias [ editar | editar a fonte ]

Nunha federacion, a division de poderes entre os gobernos rexionais e o federal esta esquematizada na constitucion . Asi o dereito dos estados componentes ao autogoberno adoita estar arraigado constitucionalmente. Os estados de autogoberno xeralmente tenen as suas propias constitucions, que poden modificar se o estiman conveniente, ainda que en caso de conflito normalmente prima o criterio da constitucion federal.

En case todalas federacions o goberno central adxudicase as competencias de politica exterior e defensa. Se non se da este caso non estamos ante un estado soberano unico. A marxe disto, a division exacta de poderes varia dun pais a outro. A Constitucion dos Estados Unidos establece que toda competencia que non sexa concedida de forma explicita ao goberno federal quedara en mans dos estados da Union. Por outra parte, a Constitucion do Canada indica o contrario: as competencias non transferidas explicitamente aos gobernos provinciais reverten no goberno central. En Alemana a division de competencias e mais de administracion que de contido: o goberno federal adoita limitarse a emitir directivas os Lander (autogobernos rexionais), que estes interpretan e implementan con ampla liberdade. Na Republica Popular da China, considerada unha federacion de facto, o goberno establece de forma xeral unha politica e uns obxectivos economicos, deixando a sua execucion en mans dos gobernos provinciais.

Federalismo simetrico e asimetrico [ editar | editar a fonte ]

Falase de federalismo simetrico cando os distintos estados dunha federacion posuen as mesmas competencias. Basease na igualdade de competencias para cada entidade rexional, tendo cada territorio os mesmos poderes.

Cando a cada estado se lle conceden distintas competencias ou uns posuen maior grao de autonomia que outros falase de federalismo asimetrico . Isto adoitase levar a cabo cando se trata de reconecer a existencia dunha cultura diferente en certa rexion ou conglomerado de rexions. O exemplo dunha federacion asimetrica e o Canada, onde Quebec goza de maiores competencias en materia cultural e linguistica.

Non e estrano que durante a evolucion historica dunha federacion poida darse unha transferencia gradual de poder desde os estados integrantes cara ao centro, adquirindo o goberno federal maiores competencias para facer fronte a hipoteticas circunstancias non previstas. A adquisicion de novas competencias por parte do goberno federal pode darse a traves de emendas formais a constitucion ou mediante unha interpretacion xurisprudencial mais ampla das competencias constitucionais xa existentes. Pero de igual modo, o goberno federal pode conceder maiores competencias os estados integrantes para mellor xestion dos recursos de acordo a cada necesidade, pois desde un goberno federal totalmente centralizado e case imposible conecer con detalle as necesidades de cada estado que o forma.

Pola contra, en Espana cada vez as autonomias contan con maiores competencias, cedidas por parte do estado, se ben non todalas autonomias contan coas mesmas competencias.

Organos de goberno [ editar | editar a fonte ]

A maioria dos gobernos federais esta inscrita dentro de estruturas que incorporan mecanismos para protexer os dereitos dos estados integrantes. Un destes mecanismos, conecido como federalismo intraestatal , consiste en dar representacion directa os gobernos dos estados integrantes nas institucions politicas federais. Cando unha federacion conta cun organo lexislativo bicameral decotio a camara alta e a representacion dos estados integrantes, en tanto que a camara baixa representa o total da cidadania do estado. Unha camara alta federal pode basearse nun esquema de igual representacion territorial, como no caso do Senado dos Estados Unidos e o de Australia, nos que a cada estado se lle atribue o mesmo numero de representantes, sen ter en conta o seu peso de poboacion.

Unha practica distinta consiste na eleccion indirecta dos membros da camara alta por parte dos gobernos ou organos lexislativos dos estados integrantes, como era caso dos Estados Unidos antes de 1931, ou ser membros ou delegados dos gobernos rexionais, como no caso do Bundesrat aleman. A camara baixa dun organo lexislativo federal adoita ser de eleccion directa, cunha reparticion da representacion que e proporcional o peso demografico de cada rexion, ainda que se pode facer provision dunha representacion minima por rexion de certo numero de escanos .

As federacions normalmente contan con procedementos especiais para a reforma da constitucion federal. Isto pode garantir que o autogoberno dos estados integrantes non sexa abolido sen o seu consentimento. Unha emenda a Constitucion dos Estados Unidos debe ser ratificada por tres cuartas partes das asembleas lexislativas estatais ou ben por xuntas constituintes elixidas para a ocasion en cada un dos estados. Nos plebiscitos de reforma constitucional de Australia e Suiza requirese que a proposta non sexa aprobada so por unha maioria da totalidade do electorado do pais, senon por maiorias rexionais nunha maioria de estados ou cantons.

Algunhas constitucions federais establecen que certas reformas non poidan levarse a cabo sen o consentimento unanime de todolos estados ou dun estado en particular. A Constitucion dos Estados Unidos indica que ningun estado pode ser privado sen o seu consentimento dunha representacion igual no Senado. En Australia, se se propon unha reforma que afectara especificamente a un ou varios estados, debe ser plebiscitada en cada un deses estados. A Lei Basica alema especifica a imposibilidade de levar a cabo emendas que suponan a abolicion do sistema federal.

Outros termos tecnicos [ editar | editar a fonte ]

• Federalismo fiscal - federalismo que implica a transferencia de fondos entre diferentes niveis de goberno.
• Federalismo formal (ou 'federalismo constitucional') ? o esquema basico de poderes esta trazado na constitucion.
• Federalismo executivo (tamen chamado 'federalismo administrativo').

O federalismo como filosofia politica [ editar | editar a fonte ]

O significado de federalismo como movemento politico e o que en si constitue un "federalista", varia co pais e o contexto historico. Os movementos asociados coa instauracion ou desenvolvemento de federacions poden ter un caracter tanto centralista como descentralizador. Por exemplo, na epoca dos nacementos destes paises, os "federalistas" nos Estados Unidos e Australia eran os que propugnaban a creacion de gobernos centrais fortes. De igual modo, na Union Europea, os federalistas perseguen unha maior integracion politica. Poren, en Espana e na Alemana da posguerra, os movementos pro-federais buscaban a descentralizacion: a transferencia de poder desde as autoridades centrais cara organos locais.

Debate e conflito interno [ editar | editar a fonte ]

Certas disputas politicas e constitucionais son inherentes as federacions. Por exemplo, o repartimento preciso de facultades e responsabilidade entre os gobernos federal e rexional adoita ser unha fonte de disputa. Decotio, como ocorre nos Estados Unidos, tales conflitos son resoltos pola via xudicial, que delimita as competencias dos gobernos federal e locais. A relacion existente entre os tribunais federais e locais e distinta de pais en pais e pode ser un tema problematico e complexo en si mesmo.

Outro lugar comun dos sistemas federais e o conflito entre os intereses nacionais e os rexionais, ou entre os intereses e aspiracions dos distintos grupos etnicos. Nalgunhas federacions existe unha relativa homoxeneidade en todo o seu territorio, sendo cada estado integrante practicamente unha version en miniatura de todo o conxunto. Isto recibe o nome de federalismo congruente . Por outro lado, o federalismo incongruente ten lugar cando os distintos autogobernos tenen a sua razon de ser en distintos grupos etnicos.

A capacidade dun goberno federal de crear institucions nacionais que poidan arbitrar as diferenzas rexionais debidas a motivos linguisticos, etnicos, relixiosos ou doutra orde e un reto importante. A incapacidade de dar resposta a este reto pode dar lugar a disgregacion de partes da federacion ou a guerra civil , como ocorreu nos Estados Unidos e en Suiza. Nalguns casos, o conflito interno pode carrexar a desaparicion da federacion, como ocorreu en Nixeria , a Federacion de Rodesia e Niasalandia , os Estados Unidos de Centroamerica , a Federacion das Indias Occidentais , a Gran Colombia ou a Confederacion Peru-boliviana .

Lista de Federacions [ editar | editar a fonte ]

Contemporaneas [ editar | editar a fonte ]

Denominacions longas [ editar | editar a fonte ]

• Republica federal : Brasil , Alemana , Nixeria .
• Federacion : Malaisia , Rusia .
• Republica : Arxentina , Austria , India .
• Outros: : Republica Bolivariana ( Venezuela ), Confederacion ( Suiza ), Commonwealth ( Australia ), Republica Federal Democratica ( Etiopia ), Estados Federados ( Micronesia ), Republica Federativa ( Brasil ), Union ( Comores ), Estados Unidos Mexicanos ( Mexico ), Emiratos Arabes Unidos ( Emiratos Arabes Unidos ) Estados Unidos de America ( Estados Unidos ), Confederacion Arxentina (Arxentina), Provincias Unidas do Rio da Plata (Arxentina).
• Ningunha: Bosnia e Hercegovina , o Canada (anteriormente Dominio ).

Desaparecidas [ editar | editar a fonte ]

• Provincias Unidas de America Central (1823?1840).
• Republica Federal de Chile (1826).
• Confederacion Peru-Boliviana (1836?1839).
• Estados Confederados de America , (1861?1865).
• Estados Unidos de Colombia , (1863?1886).
• Africa Occidental Francesa (1904?1958).
• Union de Republicas Socialistas Sovieticas ² (1922?1991).
• Republica Federal Socialista Iugoslavia ³ (1945?1992).
• Federacion de Malaia (1948?1963).
• Federacion de Rodesia e Niasalandia (1953?1963).
• Federacion das Indias Occidentais (1958?1962).
• Federacion Mali (1959?1960).
• Republica Federal do Camerun (1961?1972).
• Federacion de Arabia do Sur (1962?1967).
• Checoslovaquia (1969?1992).
• Federacion de Republicas Arabes (1972?1977).
• Republica Federal Espanola (1873-1874).
• Republica de Serbia e Montenegro (2003?2006).
• Republica da Gran Colombia (1819?1830).
• Liga dos Pobos Libres (1814-1820).

Notas [ editar | editar a fonte ]

1. Se Rusia e unha verdadeira federacion ou non, ainda e obxecto de debate (vexase apartado sobre "Rusia" ).
2. A URSS era unha federacion segundo a letra da sua constitucion pero ata os seus ultimos tempos a finais dos 80 e principios dos 90 o seu goberno estaba fortemente centralizado na practica (vexase apartado sobre a "Union Sovietica" )
3. A Republica Federal Socialista de Iugoslavia proclamouse oficialmente en 1963. Anteriormente a esta data o estado comunista iugoslavo chamouse Iugoslavia Federal Democratica en 1945 e Republica Popular de Iugoslavia en 1946 (vexase Republica Federal Socialista de Iugoslavia ).

Vexase tamen [ editar | editar a fonte ]

Outros artigos [ editar | editar a fonte ]

• Estado unitario
• Estado rexional
• Foederati

Ligazons externas [ editar | editar a fonte ]

• Movemento Federalista Mundial (en ingles).
• Federalismo Mundial (en frances).