David Hume

(1766)
Beathaisneis
Breith	26 Aibrean 1711 (Iulach) Dun Eideann, Scotland
Bas	25 Lunasa 1776 65 bliana d'aois Dun Eideann, Scotland
Ait adhlactha	Old Calton Cemetery (en)
Faisneis phearsanta
Reiligiun	An tAindiachas
Scoil a d'fhreastail se/si	Ollscoil Dhun Eideann
Teanga dhuchais	Bearla
Gniomhaiocht
Reimse oibre	Fealsunacht , meitifisic , eipisteimeolaiocht , fealsunacht na hintinne , eitic , polaitiocht , aeisteitic , fealsunacht reiligiuin , stair , aiste agus eacnamaiocht
Suiomh oibre	Albain
Gairm	fealsamh , starai , scribhneoir aisti , leabharlannai , eacnamai , scribhneoir
Fostoir	Embassy of the United Kingdom, Paris (en) (1763–1766) Advocates Library (en) (1752–1757)
Ball de	Cumann Rioga Dhun Eideann The Select Society (en) The Poker Club (en)
Gluaiseacht	Eimpireachas , nadurachas , philosophical skepticism (en) agus An Eagnaiocht
Faoi thionchar	George Berkeley , John Locke , Francis Hutcheson agus Isaac Newton
Teangacha	Bearla
Saothar
Saothar suntasach An Enquiry Concerning the Principles of Morals (1739) A Treatise of Human Nature (1748) Philosophical Essays Concerning Human Understanding (1762) The History of England
Teaghlach
Ceile	luach ar iarraidh
Athair	Joseph Hume, 10th of Ninewells (en)   agus  Katherine Falconer
Siblin	John Hume

Fealsunai , starai , eacnamai agus scribhneoir aisti de chuid Eagnaiocht na h Alba n ba ea David Hume (7 Bealtaine 1711 ? 26 Lunasa 1776). ^[1] Ta clu air de bharr a leagan fein den eimpireachas , den sceipticheas agus den nadurachas . ^[2] Rinne se iarracht ar eolaiocht naduraioch an duine a bhunu agus i ag scrudu bhunus siceolaioch nadur an duine, rud ar chuir se sios air in A Treatise on Human Nature . D’aitigh se nach raibh smaointe o dhuchas ann agus go dtagann an t-eolas on eispeireas.

Fealsunacht [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

D’aitigh Hume nach feidir reasunaiocht induchtaitheach agus creideamh i gcuisiocht a dheimhniu o thaobh an reasuin de; ta siad ag brath ar nosanna agus ar thaithi. Ni fheicimid i ndairire gurb amhlaidh gur rud airithe is cuis le rud eile. Ni bhraithimid ach “conasc imeachtai”. Chun an chuisiocht a thuiscint as ar tharla cheana, de reir fhadhb seo an induchtaithe, caithfear a shamhlu go mbeidh an t-am ata le teacht cosuil leis an am ata caite, reamhghlacan nach feidir a bhunu ar eispeireas roimh re. ^[3]

Chuir se in aghaidh reasunaithe fealsunacha agus baruil aige gur mothuchain seachas reasun a theann i bhfeidhm ar iompar an duine. D’fhogair se: "Reason is, and ought only to be the slave of the passions". ^[4]

Bhi se ina mhaoithneachasai freisin agus baruil aige go bhfuil moraltacht bunaithe ar mhothuchain seachas ar phrionsabail theibi. Ba mhaith leis riamh miniu naduraioch ar fheiminein mhoralta, agus glactar go coitianta leis gurb eisean ba thuisce a leirigh an fhadhb “ta/ba cheart” ? ni leor fioras a chur in iul chun a chinntiu go normatach ceard ba cheart a dheanamh.

Shean Hume freisin nach bhfuil eolas againn ar an mise . Duirt se nach mbraithimid ach burla mothuchan agus nach bhfuil sa mhise ach an burla sin de bhraistinti a cheanglaimid le cheile le cuisiocht. Ta teoiric comhoiriunachta den saorthoil aige agus glacann se leis go bhfuil an cinnteachas ag cur go hiomlan le saoirse an duine. ^[5] Bhi tuairimi conspoideacha aige maidir le fealsunacht an reilgiuin, mar nior chreid se i mioruilti agus dhiultaigh se don argoint theileolaioch i bhfabhar Dia a bheith ann (i.e. argoint ar son thoil De).

Bhi tionchar ag Hume ar fhontachas , posaitibheachas loighciuil , fealsunacht anailiseach luath , eolaiocht chognaioch , diagacht agus reimsi eile. Duirt Immanuel Kant gurbh e Hume a mhuscail as “codladh an dogmatachais” e.

Notai [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Naisc sheachtracha [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

• Hume Texts Online (davidhume.org) Saothair Hume in eagrain udarasacha inchuardaithe, le foinsi eile (ailt, liosta leabhar agus lamhscribhinn na Dialogues )
• David Hume le leaganacha den Treatise , Abstract of the Treatise , an da Enquiries , Dialogues Concerning Natural Religion , agus ceithre aiste