Learaid de bholcan ag bruchtail
Is eard is
bolcan
ann na briseadh i
screamh
phlaineid
, cosuil leis
an domhain
, a ligeann
laibhe
the, luaithreamhan bolcanach, agus
gais
amach o sheomra
magma
bolcain faoin
dromchla
.
Is iad ceann de na hiontais is cumhachtai agus is contuirti ar domhan.
Eascraionn bolcain de ghnath in aiteanna ina bhfuil scoilt idir
phlatai teicteonacha
, amhail idir
an Eoraip
agus
an Afraic
.
Tarlaionn bolcain an domhain toisc go bhfuil a screamh briste ina 17 platai teicteonacha mora dochta, a bhionn ag
snamh
ar shraith an
mhaintlin
a bhionn nios boige agus nios teo.
Na platai
Da bhri sin, ar an domhan, faightear bolcain de ghnath san ait ina mbionn platai teicteonacha ag eisreimniu no ag inreimniu. Mar shampla, is cuis le platai dibheirseacha ata ag tarraingt ona cheile na bolcain a bhionn ag droim lar
aigean
ach, mar shampla
Droim an Atlantaigh Lair
; platai teicteonacha coinbheirseacha ag teacht le cheile is cuis leis na bolcain ag Fainne Tine an Aigein Chiuin.
Katla, Myrdalsjokull, 1918
Chruthaitear bolcain freisin san ait ina mbionn sineadh agus tanu ar phlatai taobh istigh na screimhe, m.sh., i Scoiltghleann na hAfraice Thoir agus sa bhlarum bholcanach Wells Gray-Clearwater agus i Scoiltghleann an Rio Grande i Meiricea Thuaidh. Tagann an cineal seo bolcanachais faoi scath na bolcanachais "hipiteis phlata". I gconai, minitear an bholcanachas, ar shiul o teorainneacha platai, mar chleitini an mhaintlin.
Bolcan Arenal
Tugtar "baill the" orthu, mar shampla
Havai
, agus samhlaitear go dtagann siad chun cinn o thonnadh anios diaipiri le magma o theorainn an
chroi
is an mhaintlin, 3,000 km faoi dhromchla an domhain. De ghnath, ni chruthaitear bolcain nuair a shleamhnan dha phlata teicteonach thar a cheile.
8 Bealtaine
1902
- Maraiodh 30,000 duine nuair a bhrucht Mont Pelee i
Martinique.
Scriosadh priomhbhaile an oileain.
D'fheadfadh bolcain, ata ag bruchtadh, a bheith contuirteach go leor, ni hamhain i ngarchomharsanacht an bhruchta.
Mar shampla, d'fheadfadh a leitheid agus luaithreamhan bolcanach a bheith ina bhagairt ar
aerarthai
, go hairithe scairdeitleain; mar is feidir luaithchaithnini a leaigh ag ardtheocht na n-inneall, agus ansin is feidir le caithnini leaite cloi chuig
lanna
an
tuirbin
agus a gcruth a athru, rud a d'fheadfadh cur isteach ar oibriu an tuirbin.
D'fheadfadh bruchtai mora tionchar a imirt ar an aertheocht, mar is feidir le luaithreach agus braoinini d'aigead
sulfar
ach an
ghrian
a chur i bhfolach agus an
atmaisfear
an domhain (no tropaisfear) a fhuaru; mar sin fein, ionsunn siad an teas radaithe ag teacht anios on domhan, ar an doigh sin teitear an atmaisfear uachtarach (no strataisfear). Go stairiuil, 'bolcanacha Geimhri' a ghlaoiti orthu siud agus bhi siad freagrach as gortai tubaisteacha.
3 Eanair
1983
: Thosaigh an bolcan K?lauea in
Hawaii
ag bruchtadh. Nior thainig stad air go foill.
- 3 Eanair
1983
: Thosaigh an bolcan K?lauea in
Hawaii
ag bruchtadh. Nior thainig stad air go foill.
- 13-16 Samhain 1985: Meastar gur maraiodh 23,000?+ duine i mbruchtadh bolcanach sa
Choloim
.
- 23 Bealtaine
2010
- Stopadh eitilti in
Albain
de thoradh ar luaithreamhan nuair a phleasc bolcan Grimsvotn san
Ioslainn
- 22 Aibrean
2015
- Phleasc an bolcan Calbuco sa
Sile
. Iontas ar na saineolaithe; nior phleasc an bolcan le 50 bliain anuas.
Bruchtadh Krakatau sna hIndiacha Thoir Ollannacha (an Indineis inniu). Fuair 36,000 duine bas