- Is fa ghearcheim na linne seo ata an t-alt seo. Fa choinne faisneis fa athruithe aeraide thar linnte an domhain, feach an t-alt
Athru aeraide thar na linnte
Na tearmai
athru aeraide,
teamh domhanda
agus
fortheamh domhanda
ciallaionn siad uilig an t-ardu i meanteocht an
domhain
de dheasca ardu CO₂ san aer on
Reabhloid Thionsclaioch
i leith, agus na athraithe
aeraide
a eascraionn uaidh seo, athraithe ata ag eiri i bhfad nios measa sna blianta beaga anuas.
[1]
De reir na heolaiochta, an duine agus a spleachas ar ghual, ola agus gas nadurtha is cuis leis an teamh domhanda gan stad agus an t-athru aeraide.
[2]
Ta fas i meanteocht
an domhain
le feiceail leis na blianta,
[3]
agus athraithe
aeraide
da dheasca sin. Ma eirionn an domhan nios teo, ta dainsear ann go n-athroidh se sin cursai baisti, srl agus go dtiocfaidh ardu ar leibheal na
farraige
. Ta imni ar eolaithe freisin go n-eireoidh
na ceantair thirime
nios tirime fos, srl.
Meanteocht an domhain ag meadu idir 1900 agus 2020.
patrun idiu
fuinnimh
O 1970 ar aghaidh ardaiodh meanteocht an domhain (an t-aer, an talamh, is an
fharraige
) timpeall 1 °C. I 12 bhliain den 13 bhliain
1998
-
2009
bhi an mheanteocht nios mo na riamh o tosaiodh ar dheanamh taifead.
Ciallaionn se seo go bhfuil an domhan ina iomlaine ag fail nios mo
fuinneamh
teite on
ngrian
na mar ata se ag cailliuint tri aisradaiocht amach sa spas. Is de bharr athru san
iarmhairt cheaptha teasa
ag an
atmaisfear
an teamh seo.
[4]
Thar roinnt milte bliain bhi
cothromaiocht
idir an meid teasa a ghabh an t-
atmaisfear
agus an meid a aisradaiodh gach bliain. Ach anois, mar thoradh ar bhreis
de-ocsaid charboin
is
meatain
(gais cheaptha teasa) a bheith a sceitheadh san atmaisfear ag daoine, ta an tseanchothromaiocht idir ionchur is aschur teasfhuinnimh a cur as a riocht, agus an suaitheadh ag meadu in aghaidh na bliana.
D'fheadfadh iarmhairti tubaisteacha a bheith ann
- Faoi 2050 beidh an mheanteocht ardaithe 1 °C eile ar a laghad, agus ta saineolaithe ann a bhfuil eagla orthu go mb'fheidir go mbeidh an t-ardu chomh mor le 5-6 °C. Is baol go mbeidh torthai cinniunacha ar athru mar sin: suaithfear an aimsir is an aeraid go mor ar fud an domhain.
[4]
- Beidh aimsir thaomach ann go minic, mar shampla
cuaranfa
i, tuilte is triomaigh. Beidh na milliuin daoine ruaigthe as reigiuin isle
na hAise
ag cuaranfai tropaiceacha. Is baol go leathnoidh na
gaineamhlaigh
san
Afraic
, an Aise,
an Astrail
agus Meiricea.
- Leafar cuid mhaith de na hoighearshruthanna is na hoighearchaidhpeanna ar fud an domhain, ardofar leibheal na farraige da bharr agus de thoradh forbartha teirmi, agus bafar cuid mhaith reigiun iseal ata plodaithe le daoine. Is baol go n-asaiteofar
daonra
i ollmhora.
- Meastar go mbeidh galair thropaiceacha ata measartha anois, ar nos na
malaire
, forleathan sa domhan.
[4]
Is deacair na torthai soisialta is polaitiula uile a shamhlu, ach is feidir go mbeidh siad millteanach.
[4]
Tuarascail Measunuchain den Phaineal Idir-Rialtasach um Athru Aeraide
[
cuir in eagar
|
athraigh foinse
]
Le 6 bliana anuas, bhi breis agus 2,000 eolai o breis agus 130 tir timpeall an domhain ag scriobh na meastoireachta is deanai agus is cinnte fos maidir le hathru aeraide. Is i seo an Cheathru Tuarascail Measunuchain den
Phaineal Idir-Rialtasach ar an Athru Aeraide
[PIRAA no an IPCC] o bhunaigh na
Naisiuin Aontaithe
agus an
Eagraiocht Mheiteareolaioch Dhomhanda
e i
1988
.
Ta se soileir on tuarascail seo a foilsiodh i b
Paras
ar an 4u Feabhra 2007 nach bhfuil aon amhras anois ann ach go bhfuil athru aeraide ag tarlu agus gurb e ardu an mheid CO2 agus gais eile san
atmaisfear
le 250 bliain anuas is ciontai.
Ta leibheil an CO2 san atmaisfear chomh maith leis na harduithe sna meanteochtai domhanda nios airde anois na am ar bith le 650,000 bliain. O 1850, tharla 11 de na 12 la ba theo o 1995. Ta an PIRAA ag tuar go n-ardofar teochtai domhanda 3 °C eile faoi 2100. Creideann go leor eolaithe nach bhfuil againn ach 10 mbliana le polasaithe a chuir i bhfeidhm le hathru aeraide tubaisteach a sheachaint.
Bheadh torthai ollmhora i gceist le hardu teochta 4 °C i dtiortha ata ag forbairt:
gorta
, fairsingiu
fasaigh
, imeacht na gceadta
speiceas
, meadu ar
ghalair
cosuil le
malaire
agus
tuilte
ar thalamh iseal, ag cruthu na ceadta milliun
teifeach
timpeallachta.
In
Eirinn
, sa ghearrthearma ciallaionn se seo go mbeidh nios mo drochaimsire ann; go mbeidh se nios fliche i rith an
gheimhridh
agus nios teo i rith an
tsamhraidh
. Ciallaionn se seo go mbeidh ganntanas uisce in oirthear na tire agus tuilte san iarthar.
Ma ta muid ag iarraidh arduithe leibheal farraige tubaisteacha a sheachaint, caithfear lea na n-
oighearshruth
mora sa
Ghraonlainn
agus san
Antartaice
a laghdu. Ma leann ceann amhain no an da oighearshruth seo, ardoidh leibheil na farraige agus beidh an chuid is mo de mhorchathracha an domhain chomh maith le tiortha ar thalamh iseal, go leor acu le daonrai arda cosuil leis
An Bhanglaideis
, faoi uisce.
Tuarascail an Ghniomhaireacht um Chaomhnu Comhshaoil (na hEireann) 2007
[
cuir in eagar
|
athraigh foinse
]
D'fhoilsigh an
Ghniomhaireacht um Chaomhnu Comhshaoil
(EPA) tuarascail maidir le hathru aeraide in Eirinn i mi Marta 2007.
Tuarann an tuarascail na hathruithe diultacha seo a leanas ma ardaionn an teocht domhanda suas le 2°
Celsius
:
- tuilte farraige agus abhann nios coitianta agus nios mo;
- ganntanais uisce i rith an tsamhraidh san oirthear, ga nios mo le uisciuchain do bharra;
- droch-impleachtai ar chaighdean an uisce;
- athruithe i ndaileadh speicis, agus roinnt speicis a theastaionn aeraid nios fuaire uathu i gcontuirt dul in eag, mar shampla, An Ruabhreac Artach;
- eifeachtai ar iascach, ata goilliunach do athruithe beaga i dteocht an uisce, mar shampla, An Trosc;
- tinte fiaine agus inmhiolu lotnaidi nios coitianta.
Ta se geallta go mbeidh ceantair chathrach i m
Baile Atha Cliath
, i g
Corcaigh
agus i n
Gaillimh
faoi uisce faoi lar an cheid seo. Dar leis an tuarascail, ta baisteach nios troime geallta o thus an fhomhair go deireadh an gheimhridh in iarthair na tire. Leis sin, ta se tuartha ag an EPA go mbeidh impleachtai tromchuiseacha eile in ndan do iarthair na hEireann ma ardaionn teochta suas go 2°
Celsius
: deireadh le hiascaireacht agus feirmeoireacht bhradain (de bharr ardu theocht na farraige), sciorrthai portaigh/talun nios coitianta (mar go dtiocfaidh scoilteanna doimhne sna portaigh/sa talamh i rith an tsamhraidh agus lionfaidh na scoilteanna le baisteach i rith an gheimhridh), d'fheadfadh tionscal na feamainne a bheidh i mbaol (de bharr ardu theocht na farraige). Ta stoirmeacha nios laidre tuartha chomh maith.
agoid i Washington DC, Marta 2017
Ag comhdhail faoin aeraid i b
Paras
i mi na Nollag 2015, gheall 195 thir go bhfeacfaidis leis nach dtiocfadh meadu nios mo na 2°C ar theocht an domhain (i gcomparaid leis an re reamhthionsclaioch).
[5]
Ar
1 Meitheamh
2017
, d’fhogair na Stait Aontaithe, faoi stiuir
Donald Trump
, a run tarraingt siar o chomhaontu Pharas maidir leis an athru aeraide.
- Athru aeraide in Eirinn
,
sna Stait Aontaithe
agus
sa tSin
- Aimsir na bliana 2022
,
Aimsir na bliana 2023
...
- Gniomhaireacht um Chaomhnu Comhshaoil (Eire)
,
Gniomhaireacht um Chaomhnu Comhshaoil
(SAM),
Copernicus
, ...
- Protacal Kyoto, 1997
,
Comhaontu Aeraide Pharas
, 2015,
Paineal Idir-Rialtais ar Athru Aeraide (IPeC)
,
COP26
,
COP27
,
COP28
...
- Ailbeideacht
,
El Nino
,
Iarmhairt cheaptha teasa
...
- Tionchar an athraithe aeraide ar thalmhaiocht
- Fisic atmaisfearach