Ni mor an t-alt seo a ghlanadh , ionas go mbeidh caighdean nios fearr ann. Tar eis duit an t-alt a ghlanadh, is feidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Feach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lamhleabhar Stile le fail amach faoin doigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipeide.

An tSean-Ghreig
Suiomh
Tireolaiocht
Cuid de	stair na Greige
Ar theorainn le	An Traicia An tIllir Persian Empire (en)

Thainig tus le sibhialtacht sa Ghreig thart ar 3000 R. Ch. le sibhialtacht na Mionoch ar oilean na Creite nuair a bhfuarthas amach conas le copar agus stan a chur le cheile. Tugtar aois an chre-umha ar an re seo. D'fhas an cultur sin thar na blianta is thart ar 2000 R.Ch. thosaigh na Mionoigh ag baint usaide as iairiglifi no cineal scribhneoireachta le pictiuir. Thog na Mionoigh palas Knossos mar larionad a rialtais sa Chreit idir 1900 agus 1400 R. Ch. Sa bhliain 1450 R. Ch. chuir bruchtadh bolcain in Thera deireadh le reim na Mionoch.

Ce go raibh tionchar mor ag na Mionoigh ar stair na Greige, ceaptar nar Ghreagaigh iad o thaobh a dteangan de. Thainig an chead phobal gurbh i an Ghreigis a dteanga don tir timpeall 2000 R. Ch., agus tar eis deireadh a theacht ar shibhialtacht na Mionoch, bhunaigh na luath-Ghreagaigh seo an tsibhialtacht go dtugtar Miceineach uirthi, a mhair o 1600?1100 R. Ch. Is o Re na Miceineach a eascair na heipici Hoimearacha agus na scealta i dtaobh Chogadh na Traoi , ce nar deineadh leagan udarasach diobh go dti timpeall 700 R. Ch.

Ina dhiaidh sin, is feidir stair na Sean-Ghreige a roinnt i reimsi airithe ginearalta:

• An Re Arsa timpeall 800?500 R. Ch.;
• An Re Chlasaiceach timpeall 500?323 R. Ch.;
• An Re Heilleanaioch timpeall 337?146 R. Ch.;
• An Re Romhanach , o 146 R.Ch. go dti 476 A. D.

Ag tus na Re Arsa , chum na Greagaigh aibitir na Greigise, a bhi bunaithe ar aibitir na bhFoineiciach, ach gur chuir na Greagaigh litreacha i gcoir gutai isteach inti den chead uair.

Is le linn na Re Arsa a cuireadh tus le nos na nGreagach coilineachtai a bhunu morthimpeall na Meanmhara agus na Mara Duibhe, agus bhi raidhse acu ar an bhfod in iarthar na hAnatoile, san Iodail, agus sa tSicil faoi dheireadh na re seo. Bhi na chead Chluichi Oilimpeacha ann in 776 R. Ch. Bunaiodh an chead rialtas daonlathach san Aithin i 508 R.Ch.

Tarluint chinniunach ag tus na Re seo ab ea iarracht na hImpireachta Peirsi morthir na Greige fein a ghabhail. Dhein na Peirsigh dha ionradh ar an nGreig, i 490 R. Ch. agus aris i 480?478 R. Ch., ach chuir na Greagaigh ruaig orthu (feic Cath Mharatoin ), rud nach raibh na Peirsigh na morchuid na nGreagach ag suil leis. Bhi an Aithin i mbarr a reime sa Re Chlasaiceach i ndiaidh na gCogai Peirseacha . Is sa treimhse seo a bhi Cogadh na Peilipineise idir Sparta agus an Aithin, go raibh an bua ag Sparta ann. Ba e an Re Chlasaiceach Re an " polis " (Greigis: π?λι?), no "cathair-stat", mar nach raibh aon rialtas naisiunta ag na Greagaigh, ach bhi an tir roinnte idir a lan cathracha neamhspleacha a bhi i gcoimhlint lena cheile don chuid is mo.

Theip ar an seanchoras politiuil seo i 337 R. Ch. nuair a d'eirigh le Pilib II , ri na Macadoine, cathracha na Greige a chur faoi smacht, agus don chead uair riamh bhi iomlan na Greige fein faoi smacht ag rialtas amhain (lean na cathracha Greagacha san Iodail agus sa tSicil mar cathracha neamhspleacha, afach). Thainig a mhac Alastar Mor ina chomharba ar Philib, agus d'eirigh leis, mar aon le harm mor Macadonach is Greagach, ionradh a dheanamh ar an Impireacht Pheirseach agus an impireacht sin ar fad a ghabhail. Leath an bua seo an cultur Greagach thar leath na cruinne, on Eigipt aniar go dti an Ind. Scoilteadh impireacht Alastair Mhoir tar eis a bhais ina riochtai neamhspleacha, agus ceaptar bas Alastair mar tus leis an Re Heilleanaioch.

Ghabh na Romhanaigh an Ghreig i 146 R. Ch., agus bhi si mar chuid larnach den Impireacht Romhanach feasta.

Thainig deireadh le cumhacht na Sean-Ghreige nuair a ghabh na Romhanaigh i mar chuid da n-impireacht i 146 R. Ch. D'ainneoin go raibh an lamh in uachtar ag na Romhanaigh maidir leis an gcumhacht pholaitiuil de, bhi tionchar as cuimse ag cultur na Greige ar an impireacht.

Ce gur thit an Impireacht san Iarthar as a cheile sa deireadh, lean an Impireacht san Oirthear mar chomharba uirthi, agus ba impireacht Ghreagach i feasta, go dtugtar an Impireacht Bhiosantach uirthi anois.

Cultur agus Sochai [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is as cultur na Sean-Ghreige a thagann bunus chultur Iarthar an domhain, agus ta cail ar an sean-Ghreig fiu inniu mar gheall ar shaibhreas is cruthaiteacht a cultuir. Is iad na sean-Ghreagaigh a bhunaigh an dramaiocht , an fhealsunacht , an eolaiocht , is an stair . Ta litriocht na Sean-Ghreige ar na litriochtai is cluiti da bhfuil ann i dteanga ar bith, agus ta saothair de chuid scribhneoiri Greagacha ar nos Hoimear , Aescaileas , Eoraipideas , agus Sofaicleas a leamh fos.

Eascraionn an fhealsunacht agus an eolaioacht araon as iarracht na nGreagach cora an tsaoil a mhiniu le miniuchain nadurtha. Is i gcathracha Greagacha na Ioine (in iarthar na hAnatoile) a bhi na fealsaimh is luaithe da bhfuil tracht againn tharstu, saoithe ar nos Taileas agus Anaicsimeandar . Mhair triur de na fealsuna is mo i stair an domhain, Socraiteas (470?399 R. Ch.), Platon (429?347 R. Ch.) agus Arastotail (384?322 R. Ch.), sa tsean-Ghreig. Tagann dha mhorscoil fhealsunachta uatha - an Platonachas agus an tArastotaileachas . Bhi Eipiciuras ar na fealsaimh is mo le ra sa Re Heilleanaioch. Ta Arastatail, Aircimeideas , agus Deamocratas i measc an iliomad eolaithe a mhair sa tsean-Ghreig.

Bhiodh corais eagsula rialtais ag na Greagaigh. Bhunaigh siad an daonlathas , agus is san Aithin is mo a bhi se siud a chleachtadh, ach bhi neart cathracha ann a bhi ina n-olagarchtai no ina monaracachtai (focail Ghreigise is ea an da fhocal seo, dar ndoigh). Cleachtaiti an sclabhaiocht go forleathan, agus ni romhaith an stadas a bhi ag mna sa tsochai ach oiread. Tugann staraithe Greagacha mar Hearadatas agus Tuicidideas a lan eolais duinn mar gheall ar a sochai agus a stair.

Cursai creidimh [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Chreid na Greagaigh go raibh a lan deithe is bandeithe ann. B'e tuairim na nGreagach go raibh smacht ag na deithe is bandeithe sin ar na Moires no Cinniuinti a rialaigh saol an duine. Bhiodh conai ag an dareag deithe is bandeithe seo ar Shliabh Oilimpeas, an sliabh is airde sa tir. Ba e Seas athair na ndeithe agus an dia ba chumhachtai. Ba e dearthair Sheis, Poiseadon, dia na farraige agus ba e a mhac Apollo dia an cheoil. Ba i Heire bean Sheis agus bandia an phosta. Ba i Ataene bandia an eolais. Cosuil le sceal na polaitiochta de, bhiodh dearcadh eagsuil ag na Greagaigh faoi threithe na ndeithe.

Rinne na Greagaigh iarracht na deithe a shasamh tri imeachtai ar nos cluichi, dramai amharclainne, morshiulta agus iobairti a eagru.